Unang beses lang ulit makaramdam ng kaba si Victor Olivares matapos ang matagal na panahon. Madalas, boardroom at bangko ang pinahihintulutan niyang magpabilis ng pulso; ngayon, mga yapak sa sahig ng paliparan ang umaalingawngaw sa tenga niya. May dala siyang mamahaling briefcase, may nakaabang na business class boarding, may sekretaryang paulit-ulit na nagtatanong sa telepono kung saan na siya. “Sir, final call in ten,” sabi ng boses. “Copy,” tipid niyang sagot, pero hindi pa rin siya kumikilos. May kung anong pwersang tumukod sa talampakan niya nang mapansin niyang sa ilalim ng karatulang “Arrivals,” may babaeng naka-pulang bestida na humahagikhik habang hinahaplos ang buhok ng batang lalaking may hawak na passport. Kuminang ang ngiti ng babae, yuko ang bata na parang nahihiya pero kita ang saya. Sa isang iglap, biglang sumikip ang mundo: si Lila—ang asawa niyang iniwan sampung taon na ang nakalilipas—at isang batang may matang kilalang-kilala niya. Mga matang kanya.
“Sir?” ulit ng sekretarya sa linya. Ibinalik ni Victor ang cellphone sa bulsa. Para siyang batang nawalan ng boses. Inipon niya ang loob, hininga, saka naglakad. Hindi niya alam kung anong unang sasabihin: “Kumusta?” “Pasensiya?” “Saan ka galing?” “Akin ba ‘yan?” Naupos muna ang lahat sa isang mahina at pilit na, “Lila?” Dahan-dahang pumihit ang babae, napahinto, kumurap na parang araw na tinamaan ng ulap. “Victor.” Walang galit, walang lambing, parang pangalan lang talaga. “Ma?” tanong ng bata. “Si… Tito Victor,” sagot ni Lila, maingat, parang naglalakad sa salamin. “Hi,” wika ni Victor, napatingin sa bata. “I’m Neo,” sagot ng bata na hindi na naghintay ng utos. “First time ko sa plane.” Napangiti si Victor kahit hindi niya gusto—may kung anong kalasap ng tamis kapag tinatawag kang “Tito” ng batang hawak ang passport at mukha mong kababata mo. “Saan kayo pupunta?” tanong niya, pinipigilan ang panginginig. “Singapore,” sagot ni Lila. “May competition. Robotics.”
Parang binuhusan ng malamig na tubig si Victor. Sampung taon, at ngayon may batang may dala-dalang pangarap—the exact shape of his father’s stubbornness—umiikot sa maliit na palad. “Pwede ba tayong—” turo niya sa gilid, may bakanteng bench sa tapat ng bintana. Tumango si Lila, at naupo silang tatlo. Dumaan sa harap nila ang isang pamilya—amoy pasalubong, halakhak, tsinelas—at napaisip si Victor kung kailan huling nagmukhang buhay ang buhay. “Ang laki ng airport,” sabi ni Neo. “Parang spaceship. Ma, may time pa tayo bumili ng siopao?” “Meron pa,” sagot ni Lila, tiningnan ang relo, tapos si Victor. “Pero bago ‘yon… kumusta ka?” Doon siya bumigay. “Ayos. Lumaki ang kumpanya. Lumaki rin ang lungkot.” Napalunok siya. “Lila, pasensiya.” Dahan-dahang tumango ang babae. “Sampung taon, Victor.” “Alam ko,” mabilis niyang sagot. “Araw-araw kong alam.”
Humigop ng hangin si Victor, saka binuksan ang briefcase—hindi niya rin alam kung bakit. Nakasilip ang mga kontrata, mga graph, letra, at sa ilalim, nakaipit ang isang lumang sobre na matagal na niyang dinadala pero hindi binubuksan: annulment papers na hindi niya maipadala. Sampung taon niya ‘tong pinapasan, parang bato sa bulsa. “Hindi ko ito naipasa,” amin niya, ilalabas sana ang sobre pero pinigilan. “Hindi dahil umaasa ako… dahil wala akong lakas tumingin sa salamin at sabihing kaya kong wakasan ‘yung ako na may ikaw.” Natahimik si Lila. Sa kauna-unahang pagkakataon, hindi nakatingin si Victor sa mga numero—nakatingin siya sa sugat na siya ang may gawa. “Nagalit ako sa’yo, Victor,” marahang sabi ni Lila. “Iniwan mo ‘ko sa kaban ng bahay na walang laman, sa bayarin, sa inaasahan ng mga magulang mo, sa pangarap ko. Pero hindi ako namatay. Natuto ‘ko magtahi ng suot, magluto ng order, magbenta online, mag-aral sa gabing hindi dumarating ang antok kasi kailangan kong magising para bukas.” Tiningnan niya si Neo. “At dumating ‘to. Anak ko, hindi ko kilala ang tatay.”
Parang sumabog ang salitang “tatay” sa dibdib ni Victor. Hindi niya inangkin. Hindi siya inangkin. “Ako ba?” hindi niya mapigilang itanong, boses batang naliligaw. Humigpit ang hawak ni Lila sa passport ni Neo. “Hindi ka pumasok sa ospital noong nanganganak ako. Hindi ka sumilip sa bintana noong nagka-lagnat siya. Hindi mo siya inakay sa unang araw ng eskuwela.” Huminga siya nang malalim. “Pero hindi ko rin sinara ang pinto. Humiling ako: kung sakaling mahalin siyang hahanapin mo, sana handa ka.” Tumango si Victor. “Handa ako.” “Ngayon?” “Ngayon,” sagot niya na parang panata.
“Ma, siopao,” bulong ni Neo, hindi alam ang bigat ng eksenang nasa pagitang niya. Napatawa si Lila. “Sige, anak. Tito Victor, samahan mo kami?” “Oo,” mabilis na sagot ni Victor, parang inabotan siya ng ticket sa pinakaimportanteng flight ng buhay niya. Habang naglalakad sila patungo sa kiosk, sunud-sunod ang tanong ng bata. “Anong work mo? Ilang airplanes na nasakyan mo? Marunong ka po ba sa robots?” “Ah, mahilig ako sa numbers,” sabi ni Victor. “Siguro kaya kong tulungan ka sa coding.” “Wow,” singit ni Neo, “mag-c-code din po kayo?” “Medyo,” tawa ni Victor, at ngayon lang niya naisip: singkwenta milyong dolyar ang kinabig ng huling deal, pero ang papremyo ngayong tanghalian ay siopao at kamay ng batang kumakapit sa manggas niya. “Ma, picture!” sabi ni Neo. Hinila ang dalawa. Tatlo silang napagkuhanan sa harap ng salitang “Arrivals.”
Minsan, dumaraan ang bruha ng nakaraan sa tabi ng kiosk—si Maris, ang ex na kinahumalingan ni Victor noon, ang babaeng nag-udyok sa kanya umalis. Maayos pa rin, naka-heel, may handbag na mas mahal kaysa buwanang renta noon ni Lila. “Victor?” gulat na sigaw, parang nakakita ng ghost investor. “You’re still here? I thought may flight ka na!” Napalingon si Lila. Ngumiti, magalang, pero hindi yumuko. Si Neo, walang pakialam; busy sa hot sauce. “Ah… Maris,” sagot ni Victor, neutral, parang nagtitiklop ng lumang telon. “Meet Lila and Neo.” Tumayo si Maris, mabilis ang sukat sa tingin—mula sapatos ni Lila hanggang sa pasaporte ng bata. “Cute kid,” plastadong ngiti. “Anyway, I’m off to Tokyo. Board seat.” “Ingat,” tipid si Victor. Wala nang ibang salitang kumalas sa bibig niya. Nang tumalikod si Maris, parang tuluyang natapos ang palabas na mali ang bida. “Uy,” sabi ni Lila, “kilala ko siya sa news, ‘di ba?” “Oo,” sagot ni Victor, “news ng kahapon.” At unang beses nilang sabay na natawa.
May dalawang oras bago ang flight ni Lila. Naglakad sila sa viewing deck. “Naalala mo na?” tanong ni Lila habang pinapanood ang paglapag ng isang eroplano. “Ang alin?” “Yung araw na umalis ka.” Napakagat-labi si Victor. “Oo. Bitbit ko lahat—ego, galit, takot. Iniwan kita kasi akala ko may mas malaki pa akong dapat abutin. Ang hindi ko naalala, ikaw na ‘yung pinakamalaki.” “Hindi mo ako sinubukang hanapin.” “Tinangka ko,” amin niya. “Isang taon, dalawang taon, tatlong taon—pero laging nangungusap ang pride: ‘Wag na.’” “At ngayon?” “Ngayon, mas malakas ang boses ni Neo kaysa sa pride.” Napatingin sila sa bata, abala sa pocket kit niya—may screwdriver, maliit na motor, at LED. “Gusto ko pong gumawa ng robot na may ilaw sa gabi,” pakli ni Neo, hindi tumitingin. “Para sa mga nawawalang tao sa kalsada. Para hindi sila matakot.” Walang kumibo sa magulang na minsang nagkasakitan. Pareho lang silang tinamaan ng simpleng pangungusap ng bata—parang inukit sa hangin.
Nag-vibrate ang phone ni Victor. “Boarding now, Sir,” sabi ng sekretarya. Napatigil siya. “Hindi ako sasakay,” marahan niyang sagot. “Cancel. I’ll pay whatever.” “Sir?” “I’ll call back.” Pinatay niya ang telepono bago pa siya matakot sa sarili niyang desisyon. “May kailangan pa kaming asikasuhin,” sabi niya kay Lila. “Kung papayag ka… gusto kong maging bahagi ng biyahe n’yo. Hindi ko ipinipilit ang apelyido, pero kaya kong dalhin ang bag mo.” Nakasalubong niya ang tingin ni Lila—hindi madaling tingin; tingin ng taong natutong pumili. “Victor, hindi ‘to fairy tale. Pag-uwi namin, may eskuwelang babayaran, may bahay na aayusin, may trust na buo nang bato sa loob ko.” “Alam ko. Hindi ko gustong bilhin ‘yan. Gusto kong kitain.” Sumulyap si Lila sa anak niya. “Anak, gusto mo bang may Tito Victor sa competition?” “Oo naman!” sagot ni Neo, parang walang tinimbang. “Mas marami pong cheer.” “Cheer lang?” sabay ngiti si Victor. “At screwdriver,” dagdag ni Neo. “Screwdriver, check.”
Sa boarding gate, tumigil ang oras. Tinawag ang flight. Lumapit si Victor kay Lila. “Salamat,” sabi niya. “Hindi ko alam kung anong tawag dito—umpisa, o balik. Pero salamat sa tsansa.” Tumango si Lila, marahan. “Huwag kang magsalita ng malaki. Gawin mo lang.” “Gagawin ko.” Yumuko si Victor para kay Neo. “Good luck, champ.” “Salamat,” sagot ng bata, tinapik ang kamay ni Victor na parang lumang balikat ng robot na kailangang higpitan. “Pag-uwi ko, turuan mo akong mag-calc.” “Deal.”
Naiwan si Victor sa salaming tumititig sa runway. Habang umaandar ang eroplano, unti-unti niyang inilabas ang lumang sobre sa briefcase. Pinunit. Nilagay sa basurahan. Hinila niya ang cellphone, tinawagan ang sekretarya. “I-rebook mo lahat ng meetings. One month. Work-from-home.” “Sir?” “Oo. At maghanap ka ng tutor sa robotics.” “Para po sa inyo?” “Para sa anak ko,” halos pabulong, dahil ngayon lang niya nagamit ang salitang ‘anak’ at ‘ko’ sa iisang pangungusap. “Pangalan niya, Neo.”
Pagbalik nina Lila makalipas ang isang linggo, hindi pumalya si Victor. Nasa arrival siya, hawak ang maliit na placard na may nakasulat: “WELCOME HOME, TEAM NEO.” May bitbit siyang toolbox, hindi bouquet. Nang makita siya ng bata, tumakbo ito na walang pag-aalinlangan. Sa likod, si Lila—payapa ang mukha, hindi na galit, hindi pa ganap ang tiwala, pero humahakbang papunta sa gitna. “Anong placement?” sigaw ni Victor. “Second!” sabay taas ni Neo ng medal. “Talo kami ng isang team na may tatay ring engineer, pero next time—” “—meron ka nang tatay na willing maging baguhan,” putol ni Victor, natatawa.
Hindi mabilis ang paghilom. May mga gabing late pa rin si Victor sa calls, may araw na sinusukat pa rin ni Lila ang distansya. Pero may ritmong nabuo: Sabado sa park, Linggo sa workshop, Lunes hanggan Biyernes online check-ins. Unti-unting naipon ang maliliit na paghingi ng tawad na hindi sinasabi, kundi ginagawa. Sa unang PTA, nandoon si Victor, tahimik sa upuan sa likod, parang guard na bantay-sarado sa robot. Sa unang report card, siya ang nagbukas ng sobre, at sa unang “Pa, tingnan mo ‘to,” parang pinasok ng hangin ang kwarto at inilabas ang mga taon.
Isang gabi, bumuhos ang ulan. Tulad ng sampung taon ng ulan sa pagitan nila. Nasa balkonahe si Lila, may tasa ng tsaa. Lumapit si Victor, hawak ang payong kahit may bubong. “Salamat,” sabi niya. “Sa alin?” “Sa hindi pagsasara ng pinto.” “Hindi ko iniiwan ang bukas para sa’yo, Victor,” sagot ni Lila, diretso. “Iniwan ko ‘yang bukas para kay Neo. Kung sakaling matutong mahalin ng tatay niya ang pagiging tatay.” Tumango si Victor. “Kaya kong mahalin ‘yon araw-araw.” Hindi na sumagot si Lila. Pero hindi niya naitulak palayo ang payong.
Sa susunod na taon, sa paliparan ulit, may karatulang “Departures.” Tatlo na silang sabay. “Team Neo,” sabi ni Victor sa staff, may halong yabang na parang bata. “Japan leg naman.” Tinaas ni Neo ang bagong ginawa niyang robot—may ilaw na malamlam kung walang takot, mas maliwanag kapag may batang umiiyak. “Para sa mga nawawala,” sabi niya. “Para sa mga umalis at nagbalik,” dagdag ni Lila, tumingin kay Victor. Nagkatinginan sila, walang pangako ng kasal o papeles sa bibig, pero may kasunduang mas tahimik: narito ka; narito ako; narito ang bata.
At kung minsan, bumabalik ang tanong sa mga nakarinig ng kuwento: “Ano’ng nakita niya sa paliparan, kasama ang… sino?” Ang sagot ni Victor, pag tinanong mo: “Kasama ang batang may ilaw sa palad—anak namin.” Ang sagot ni Lila: “Kasama ang lalaking natutong sumalo ng bag, hindi lang ng deal.” Ang sagot ni Neo: “Kasama ko ang team.” Sa pagitan ng “Arrivals” at “Departures,” sa gitna ng ingay ng gulong at hikbi, may tatlong tao na natutong sabayan ang biyahe. Hindi sila perpekto, pero kumpleto. At sa bawat alis at balik, may isang kamay na laging handang humawak, isang siopao na paborito, at isang robot na nagliliwanag kapag may kailangang hanapin sa dilim.
