May mga pamilya na halos sabay-sabay napapansin ito: dati si Lolo, dalawang sandok kung kumain. Ngayon, isang kutsara pa lang ng kanin—tinutulak na niya palayo. Si Lola naman, dati ang lakas maglugaw. Ngayon, kapag may kanin sa pinggan, parang “nakakasulasok” daw. At dito nagsisimula ang kaba: “Bakit ayaw na niya sa kanin? Masama ba ‘to? May sakit ba?”
Ang sagot: hindi palaging kanin ang problema. Minsan, ang pagbabago ng panlasa at gana—lalo na kung biglaan at tuloy-tuloy—ay maaaring babala na may nangyayaring pagbabago sa katawan, at isa sa mga posibleng ugat ay kidney.
Pero linawin natin agad: ang kanin, lalo na ang puting kanin, ay hindi awtomatikong “bawal sa kidney.” Sa katunayan, sa maraming kidney diet plans, ang puting kanin ay madalas mas “friendly” kaysa sa ibang carbs dahil mas mababa ito sa potassium at phosphorus kumpara sa brown rice. Ang mas dapat bantayan ay bakit biglang nagsusungit ang tiyan at panlasa ng senior—at kung may kasabay bang ibang senyales.
Isang totoong eksena sa hapag: si Mang Temyong, 73
Si Mang Temyong, dating masigla, biglang naging “mapili.” Ayaw ng kanin. Ayaw ng ulam. Kapag pinilit, nasusuka. Sabi ng pamilya, “Maarte lang.” Pero napansin nila: nangangayayat, madaling mapagod, at may mga gabing hindi mapakali dahil sa pangangati. Nang magpa-check, lumabas na mataas ang creatinine at may problema sa kidney function. Hindi “kanin” ang sumira sa kanya—yung katawan niyang unti-unting nahihirapang maglabas ng dumi sa dugo ang nagbago ng gana at panlasa.
Bakit “ayaw sa kanin” ang lumalabas na reklamo?
Kasi ang kanin ang pinaka-regular at pinaka-halata sa plato. Pero ang totoo, maraming senior na may kidney issues ang nagkakaroon ng:
1) Pagbabago ng panlasa (metallic taste / weird taste)
Kapag humihina ang kidney, maaaring magtambak ang waste products sa dugo. Ang epekto? Nag-iiba ang lasa ng pagkain—minsan mapakla, may lasang metal, o parang “amoy ihi” sa hininga. Dahil dito, kahit paborito mo dati ang kanin, biglang “nakakasulasok” o “nakakaumay.” Sa mga pag-aaral tungkol sa CKD, karaniwan ang taste changes at puwedeng magdulot ng food aversion at pagbaba ng gana.
2) Uremia: “Sulasok” at madaling masuka
Kapag mas malala ang buildup ng toxins (uremia), puwedeng lumabas ang pagduduwal, pagsusuka, loss of appetite, at weight loss. Dito nagiging “kontrabida” ang kanin sa paningin ng senior—hindi dahil masama ang kanin, kundi dahil kahit anong kainin, parang ayaw tanggapin ng sikmura.
3) Mabagal na tiyan at kabag
May seniors na may diabetes + kidney problems, at sabay na may “bagal ng tiyan.” Kapag busog agad, ang unang tinatanggihan nila ay kanin dahil ito ang “pinakabigat” sa pakiramdam.
4) Takot sa sugar, kaya iwas kanin—pero sumosobra sa maling kapalit
May iba namang senior na umiiwas sa kanin dahil sinabihang “mataas ang sugar,” pero ang kapalit ay tinapay, biskwit, o matatamis na kape. Minsan mas lalo pang lumalala ang sugar spikes. Kapag tumagal ang uncontrolled diabetes, tumataas din ang risk sa kidney damage. Kaya ang problema ay hindi “iwas kanin” lang—kundi tamang carbs + tamang portion + tamang ulam.
Ang “babala sa kidney” ay hindi yung ayaw sa kanin lang—kundi yung kasamang senyales
Kung ang senior ay ayaw sa kanin at may isa o higit pa sa mga ito, mas magandang magpa-check:
- Biglang pangangayayat o laging walang gana
- Pamamaga ng paa/paang bukong-bukong o namamaga ang mukha paggising
- Madalas na pangangati (lalo sa gabi)
- Pagbabago ng ihi: kumonti, bumula, maitim, o madalas umihi sa gabi
- Hingal at mabilis mapagod
- Nahihilo / malabo mag-isip
- Madaling masuka, lalo pagkatapos kumain
Hindi ibig sabihin nito ay kidney agad—pero ibig sabihin: huwag ipagsawalang-bahala. Mas maaga ang check-up, mas maaga ang pag-iwas sa komplikasyon.
Mini-story: si Aling Rosa, 69
Ayaw na niya ng kanin. Ang akala ng pamilya, “Nagda-diet lang.” Pero napansin ng anak: palaging antok, maputla, at konting lakad lang ay hinihingal. Sa labs, may anemia at signs na may kidney involvement. Nang naagapan—naka-adjust ang diet, hydration, at na-review ang gamot—unti-unting bumalik ang gana. Hindi biglaan, pero mas naging stable.
So… bawal ba ang kanin sa may kidney problem?
Depende sa stage at sa payo ng doktor/dietitian. Pero sa maraming sitwasyon:
- Puting kanin: madalas mas okay kung kailangan magbantay ng potassium at phosphorus (kumpara sa brown rice).
- Brown rice: mas mataas ang phosphorus/potassium; minsan nililimitahan sa advanced CKD.
- Ang mas critical na limit ay kadalasan: sodium (alat), processed foods, ilang high-potassium fruits/veg, at phosphorus additives, plus fluid restriction kung meron.
Ang punto: Hindi rice vs no rice ang labanan. Ang labanan ay: ano ang kaya ng kidney mo, ano ang labs mo, at paano babalansehin ang calories para hindi manghina at mabulok ang kalamnan.
Ano ang puwedeng gawin ng pamilya ngayong linggo?
Kung ayaw kumain ng kanin si Lolo/Lola, subukan ito—praktikal at hindi nakakagulo:
1) Huwag pilitin—pero obserbahan ang pattern
Tanungin: “Ayaw mo ba dahil walang gana, masakit ang tiyan, o iba na lasa?”
Minsan, ang pag-amin na “mapait lahat” ay clue na may taste changes.
2) Small portions, small wins
Imbes na isang sandok, gawin munang 2–3 kutsara. Ang goal: may energy intake pa rin. Kapag zero carbs, puwedeng manghina lalo.
3) Ayusin ang ulam pairing
Kung kakain ng kaunting kanin, ipares sa:
- protina (itlog/isda/tokwa)
- gulay na hindi sobrang alat
- iwas sa sabaw na maalat at processed meats
4) I-check ang meds at hydration
May gamot na puwedeng magpabawas ng appetite o magpalala ng nausea. Huwag mag-self-adjust—pero dalhin sa doktor ang listahan ng gamot para ma-review.
5) Magpa-labs kung persistent (lalo kung may red flags)
Praktikal na tests na madalas hinihingi:
- creatinine / eGFR
- BUN
- electrolytes (potassium, sodium)
- urinalysis + urine albumin/protein
- CBC (para sa anemia)
Pinakaimportanteng mensahe
Kapag ang senior ay biglang ayaw sa kanin, huwag agad isipin na “arte” o “nagdodiyet.” Tingnan ang kabuuang larawan. Minsan, ang katawan niya ay nagsasabi: “May hindi na ako nafi-filter nang maayos,” o “May bumabagabag sa tiyan at panlasa ko.”
At kung sakaling kidney nga ang dahilan, mas maganda ang balita kapag maaga: maraming kaso ang napapabagal ang paglala sa tamang diet, tamang gamot, tamang hydration, at tamang monitoring.
