May mga senior na parang laging may “nakapulupot” sa loob ng tiyan—minsan kabag lang daw, minsan parang may kumukurot sa gilid, minsan parang umiikot ang sakit sa ilalim ng tadyang. At kapag tinanong mo, ang sagot madalas ay, “Hangin lang ’yan,” o “Baka naparami lang ako ng kape,” o kaya, “Saka na ako magpapa-check kapag lumala.”
Ganyan si Tatay Rudy.
Tuwing hapon, pagkatapos ng tanghalian, mapapansin mo siyang dahan-dahang kumakabig sa upuan. Parang may hinahanap na tamang pwesto. Pupunasan niya ang pawis sa noo, iinom ng kaunting tubig, tapos titingin sa malayo na parang may iniinda pero ayaw umamin. Kapag sinabi mong magpatingin na, tatawa lang siya: “Ay nako, tanda na. Normal ’yan.”
Pero isang gabi, bandang alas-onse, bigla siyang nagising. Nanlalamig ang kamay, namimilipit ang mukha. “Masakit,” sabi niya, “parang may bato sa loob.” Doon namin unang naintindihan: ang tiyan ng senior, hindi puwedeng basta isisi sa edad. Dahil sa maraming pagkakataon, ang paulit-ulit na sakit ng tiyan ay hindi simpleng kabag—may ugat itong dapat malaman.
Kung napapansin mong laging masakit ang tiyan ng lolo’t lola mo (o ikaw mismo ay senior na nakararanas nito), heto ang 3 bagay na dapat alamin—at ang mga praktikal na hakbang na puwedeng gawin bago pa lumala.
1) Bumagal ang “andar” ng bituka: constipation at gas trapping
Habang tumatanda, bumabagal ang galaw ng bituka. Mas humihina ang natural na “push” ng tiyan at colon, mas umiiksi ang paggalaw ng katawan, at minsan mas kaunti na ring tubig ang naiinom. Kapag nangyari ito, nagkakaroon ng constipation—at kasama nito ang gas trapping.
Ito yung klaseng sakit na:
- parang mabigat sa gitna ng tiyan,
- may kabag at madalas na pag-utot pero hindi gumagaan,
- parang may “bumabara” sa loob,
- minsan sumasakit sa ibabang bahagi ng tiyan, minsan umaakyat sa ilalim ng tadyang.
At ang pinaka-malinaw na clue: hindi regular ang pagdumi.
May mga senior na 3 araw nang walang dumi pero hindi nila sinasabi. O kaya araw-araw nga dumudumi, pero pira-piraso at sing-tigas ng bato, na parang laging may naiiwan sa loob.
Ano ang puwedeng gawin (safe, practical):
- Irekord ang pagdumi (kahit sa simpleng notebook): araw, oras, itsura ng dumi, at kung nahirapan ba.
- Dagdag soluble fiber: oatmeal, kalabasa, okra, saging na hindi hilaw, papaya, chia/psyllium kung hiyang. (Dahan-dahan ang dagdag para hindi lalo kabagin.)
- Tubig, paunti-unti pero tuloy-tuloy: maraming senior ang umiiwas uminom dahil ayaw magbanyo—pero mas lalo itong nagpapahirap sa bituka.
- Galaw araw-araw: kahit 10–15 minutong lakad sa loob ng bahay, malaking tulong para gumalaw ang bituka.
Babala: iwasan ang “biglang purgante” na walang gabay, lalo kung madalas. May laxatives na puwedeng magpalala ng panghihina o magulo ang electrolytes, lalo na sa senior na may maintenance.
2) Naiirita ang lining ng sikmura: gastritis, acid reflux, ulcer—madalas dahil sa gamot o infection
Maraming senior ang may maintenance—at kasama diyan ang ilang gamot na puwedeng “umikit” sa tiyan kapag matagal gamitin. Minsan, painkiller para sa tuhod. Minsan anti-inflammatory para sa rayuma. Minsan aspirin o blood thinners. Kapag sabay-sabay o madalas, puwedeng mairita ang lining ng sikmura at magdulot ng gastritis o ulcer.
May isa pang dahilan: may mga tao na may tahimik na infection sa tiyan na puwedeng mag-trigger ng pamamaga at ulcer. Hindi ito laging halata, pero ang sintomas ay paulit-ulit.
Paano mo makikilala ang “acid/ulcer-type pain”:
- Nangangasim, madalas dumighay.
- Masakit kapag gutom at minsan giginhawa kapag kumain (o kabaliktaran: sumasakit ilang oras pagkatapos kumain).
- May hapdi o kirot sa itaas ng tiyan (parang sa “sikmura” talaga).
- Minsan may pagduduwal, madaling mabusog, o hindi makatulog dahil sa hapdi.
Ang delikado rito: kapag sinanay ang senior sa “antacid lagi” o “gamot sa sakit” na hindi naman tinutukoy ang ugat, puwedeng lumala nang hindi namamalayan. At kapag lumala, puwedeng magdulot ng pagdurugo (na minsan ang unang palatandaan ay maitim na dumi o panghihina).
Ano ang puwedeng gawin:
- Ilista ang gamot na iniinom (kasama ang over-the-counter). Minsan doon pa lang makikita na may painkiller pala araw-araw.
- Iwasan ang trigger foods sa gabi: sobrang kape, prito, maanghang, alak, softdrinks.
- Hatiin ang pagkain: maliit pero mas madalas, para hindi “nabibigla” ang sikmura.
- Kung paulit-ulit ang sintomas, magpakonsulta—lalo na kung senior, dahil mas mataas ang risk ng complications.
3) Hindi na kasing husay tunawin ang ilang pagkain: intolerance at digestion changes
May mga pagkain na “kaya naman dati,” pero biglang nagiging kalaban pag senior na. Hindi ibig sabihin masama ang pagkain—minsan nagbago lang ang katawan.
Karaniwang suspects:
- Gatas at dairy (nagkaka-lactose intolerance: kabag, sakit, minsan diarrhea)
- Mamantika at prito (mabigat, nagpapahapdi, nagpapakabag)
- Beans at ilang gulay (munggo, sitaw, repolyo—gas-forming)
- Matatamis (nagti-trigger ng bloating o iritable tiyan sa iba)
Kapag hindi natutunaw nang maayos, nagreresulta ito sa:
- iritable bowel-type discomfort,
- pabalik-balik na cramps,
- utot, bloating,
- minsan alternating constipation at diarrhea.
Ano ang puwedeng gawin:
- Food diary: Anong kinain bago sumakit? Ilang oras bago lumabas ang sintomas?
- Trial-and-error na maayos: hindi mo kailangan alisin lahat—subukan lang tanggalin muna ang suspect (hal. dairy) ng 1–2 linggo at obserbahan kung gumaan.
- Mas maliliit na servings: imbes na 3 malaking kain, gawing 5 maliliit.
- Mas banayad na luto: sabaw, nilaga, steamed, tinola-style—mas madaling tunawin kaysa prito at mamantika.
- Probiotic foods kung hiyang: yogurt o fermented options sa maliit na dami, para makatulong sa tiyan.
“3-Minute Check” Kapag Sumasakit ang Tiyan ng Senior
Kapag nagreklamo ng sakit, huwag agad sabihing “hangin lang.” Tanungin ang tatlong ito:
- Kailan huling dumumi? Matigas ba? Nahihirapan ba?
- Kailan sumasakit—bago kumain, pagkatapos kumain, o buong araw?
- May kasamang red flags ba? (lagnat, pagsusuka, paninilaw, dugo sa dumi, biglang panghihina)
Minsan dito pa lang, makikita mo na kung constipation ang problema, acid/ulcer pattern, o food intolerance.
Kailan Hindi Dapat Maghintay
Magpatingin agad (ER o urgent consult) kung ang senior ay:
- may matinding sakit na hindi nawawala,
- may maitim na dumi o dugo,
- paulit-ulit na pagsusuka o hindi makainom ng tubig,
- may paninilaw ng mata/balat,
- may lagnat at pananakit ng tiyan,
- pumapayat nang hindi sinasadya,
- biglang nanghihina o nahihilo.
Sa senior, mas mabilis lumala ang dehydration at komplikasyon—mas mabuting maagapan.
Sa Huli: Huwag Isisi sa “Hangin ng Edad”
Ang tiyan ng senior ay parang lumang makina na kailangan ng tamang timpla: tamang hibla, tamang tubig, tamang oras ng pagkain, at tamang galaw. Hindi kailangang maging komplikado—pero kailangan maging consistent.
Kung may senior sa bahay, subukan mong gawing ritual ang tatlong bagay na ito:
- Subaybayan ang dumi (kahit hindi araw-araw, basta regular),
- Ayusin ang pagkain (mas banayad, mas hati-hati, iwas trigger),
- Galaw araw-araw (kahit maikli lang).
At kapag paulit-ulit pa rin ang sakit, huwag ipagpabukas ang checkup. Kasi minsan ang “tiyaga lang” ay nauuwi sa mas malaking problema—samantalang ang maagang pag-alam sa ugat ay puwedeng magligtas sa senior sa ospital at sa pamilya sa biglaang takot.
