Gabi ng malakas na bagyo noong 1981 sa kabundukan ng hilagang Luzon. Sa gitna ng ulan at kulog, nakatayo ang lumang kumbento ng Santa Escolastica, isang batong gusali na animo’y nakakapit sa gilid ng bangin. Sa maliit nitong kapilya, apat na madre ang nakaluhod sa harap ng krus—si Sister Agnes na pinakamatanda, si Sister Claire na dating guro, si Sister Lina na palaging may gitara tuwing misa, at si Sister Miriam na pinakabata at bagong pasok pa lamang. Sa likod nila, tahimik na nakabantay ang labingwalong taong gulang na seminarista na si Arturo, alalay ng kura paroko na si Father Ernesto.
Habang kumukulog, paulit-ulit ang pagpatay-sindi ng ilaw. Inutusan ni Father Ernesto si Arturo na isara ang bintana sa likod ng altar. Habang ginagawa niya iyon, may narinig siyang mga yabag at mahinang sigaw sa labas, parang may nakikipagtalo, pero natabunan iyon ng hagupit ng hangin. Nang bumalik siya sa unahan, napansin niyang nagkatinginan ang apat na madre, wari’y may binabalak na hindi sinasabi sa iba. Ilang gabi na rin kasing napapansin ni Arturo ang mga lalaking dumarating nang palihim — sinasabing “mga donor,” pero lagi’y bitbit ang mga alak at malalakas ang tawa. Madalas itong nagmumula sa opisina ni Mother Superior, at tuwing ganoon, pinapatawag ang apat na madre.
Minsang naglalakad sa pasilyo, narinig ni Arturo si Sister Miriam na umiiyak sa likod ng kumbento. Nagmamakaawa ito kay Sister Claire, sinasabing “Hindi ko na kaya, hindi ganito ang pinasok kong buhay.” Sagot naman ni Sister Claire, konting tiis na lang daw at maghahanap sila ng paraan. Mula noon, hindi na naalis sa isip ni Arturo ang kaba, pero bilang batang seminarista, wala siyang lakas ng loob na kontrahin ang mga nakakataas sa kanya.
Sa kasagsagan ng bagyo, biglang nag-brownout sa kapilya. Tanging kidlat lang ang nagliliwanag sa crucifix. Habang hinahanap ni Arturo ang mga kandila, may narinig siyang mabilis na kaluskos sa may likod ng altar, kasunod ang tunog ng mga paang tila bumababa sa kung saang direksyon. Tinawag niya ang pangalan ng mga madre, ngunit walang sumagot. Nang muling umilaw ang kandila, wala na sila sa harap ng krus. Wari’y naglaho silang parang usok. Nang tanungin niya si Father Ernesto, malamig ang sagot nito: umuwi raw sa probinsya at may bagong misyon. Kinabukasan, iyon din ang opisyal na anunsyo ni Mother Superior, kahit nanatiling naroon sa mga kwarto ng mga madre ang kanilang mga gamit, larawan at libro. Walang iniuwi, walang bakas ng pagmamadali.
Lumipas pa ang ilang linggo, at unti-unting natabunan ng bagong gawain ang tanong sa isip ni Arturo. Inilipat siya sa ibang seminaryo, tinapos ang kanyang pag-aaral at kalauna’y naordinahan bilang pari. Samantala, ang Santa Escolastica ay nabawasan ng mga madre, namatay si Father Ernesto at ang dating Mother Superior, at naging halos alamat na lamang ang kuwento tungkol sa apat na biglang naglaho noong 1981. Sa mga tsismis ng matatanda, may mga nagsasabing tumakas daw sa bundok kasama ng mga aktibista, may nagsasabing kinuha ng mga espiritu dahil isinumpa ang kumbento. Wala ni isa ang may malinaw na sagot.
Dalawampu’t walong taon ang lumipas, isang tawag mula sa obispo ang nagbalik sa lahat ng alaala. Ipinag-utos kay Father Arturo na siya na ang ma-assign sa Santa Escolastica dahil wala nang ibang paring gustong pumunta sa malayong kumbentong iyon. Sinabi pa ng obispo na may mga kakaibang pangyayari raw doon: mga kandilang kusang nasisindihan, mga himig ng awiting pan-relihiyon sa gabi kahit walang tao, at mga taong takot nang lumapit sa kumbento. Hindi agad naniwala si Arturo sa mga kababalaghan, pero ramdam niyang may sugat na hindi pa naghihilom sa lugar na iyon. At sa loob-loob niya, alam niyang may utang pa siyang katotohanan sa apat na madreng nawala.
Pagdating niya sa kumbento, sinalubong siya ng malamlam na tanawin. Ang mga pader ay balot ng baging, ang kapilya’y halatang inabot na ng panahon. Ilang madre na lamang ang naroon, karamihan matatanda. Pinakamatanda si Sister Pilar, na dating novicia noong 1981. Nang magtama ang kanilang mga mata, tila sumikdo ang nakalibing na alaala sa mukha nito. Sinabihan niya si Arturo na may matagal na nitong gustong ikumpisal, ngunit pinagpapaliban pa. Nagkasundo silang magkita kinabukasan sa kapilya. Ngunit kinabukasan, natagpuan na lamang si Sister Pilar na malamig at tahimik sa kanyang kama, hawak ang rosaryo. Parang bigla siyang pinutol sa pagkakataong magsalita.
Hindi na nakayanan ni Arturo na basta na lang hayaan. Naghalungkat siya sa lumang imbakan at napadpad sa mga kahon ng lumang tala. Sa ilalim ng mga alikabok, natagpuan niya ang isang makapal na ledger na may nakaukit na “1981” at isang lumang journal. Sa unang pahina ng journal, nakasulat: “Diary ni Sister Claire.” Napa-upo siya habang binabasa ang laman nito. Dito ibinulgar ni Sister Claire ang nangyaring pang-aabuso sa ilang batang dinala sa kumbento bilang “iskolar,” na sa katotohanan ay ginamit ng isang makapangyarihang mayor at mga kasabwat nito. Nakiayon diumano si Mother Superior kapalit ng malalaking donasyon. Nang madiskubre ng apat na madre ang nangyayari, nagpasya silang iligtas ang mga bata, isumbong ang mga nasa likod nito at handang humarap sa anumang kapalit.
Sa huling bahagi ng diary bago maputol ang mga pahina, isinulat ni Sister Claire na kung hindi sila makaalis kinabukasan, baka sila mismo ang patahimikin. Idinagdag pa niya na kung may makabasa man nitong sulat balang araw, hanapin sila sa “lugar kung saan unang ipinagdasal ang aming pangako.” Alam ni Arturo kung ano ang lugar na iyon: ang lumang crypt sa ilalim ng kapilya, isang dating prayer room noong panahon ng Kastila na matagal nang isinara at nilagyan ng kandado. Naalala niya ang yabag at kaluskos noong gabi ng bagyo, na parang may bumaba sa ilalim ng altar.
Isang gabi, bitbit ang flashlight at kasama ang ilan sa pinaka-pinagkakatiwalaang tao sa kumbento—ang caretaker na si Mang Rodel, ang sacristang si Liza at dalawang kabataang katechist—tumayo si Arturo sa likod ng altar at inalis ang lumang kurtina na nakatabing sa isang makitid na pinto. Ang kandadong kalawangin ay bumigay sa unang malakas na pihit. Bumungad ang hagdan pababa, puno ng amoy amag at alikabok. Bawat hakbang ay parang lumalapit sila sa pusod ng lihim ng kumbento.
Sa dulo, naroon ang maliit na silid na bato, may altar na lumang-luma, tatlong halos tuluyang natunaw na kandila, at isang librong makapal na natatakpan ng alikabok. Sa harap ng librong iyon, may mga hugis na natatakpan ng puting tela—maliliit na parang ulo ng rebulto, apat sa gilid at tatlo sa unahan. Hinipan ni Arturo ang alikabok sa pabalat ng libro. Sa gitna, nakaukit ang taon: 1981. Sa loob, nakasulat na iyon daw ang opisyal na “Record of Confessions and Vows” ng kumbento. Bandang hulihan, magkasunod na nakalista ang pangalan nina Sister Agnes, Claire, Lina at Miriam, may notasyong nakasulat sa pulang tinta: “Ultimo voto – Pacto de Silencio.” Ang huling panata, kasunduan ng katahimikan.
May karagdagang sulat sa ibaba, halatang ginawa nang nagmamadali. Isang pahayag ng nagsisising kamay, nagpapatunay na pinilit diumano ang mga madre na manahimik kapalit ng pera at proteksyon. Lagda sa dulo: F.E. – Father Ernesto. Nanghina ang tuhod ni Arturo. Ang kanyang dating kura paroko, na palagi niyang inakalang tahimik pero matuwid, ang umamin sa dokumentong iyon na pinili niyang itago ang kasalanan at patahimikin ang kuwento kapalit ng katahimikan at takot.
Isa-isa nilang tinaas ang mga puting telang nakatakip sa maliliit na hubog. Sa ilalim ng apat, naroon ang mga rebultong tila tumutukoy sa bawat madre: anghel na may rosaryo, babaeng may libro, isa na may gitara, at isa pang may krus sa kamay. Sa base ng bawat rebulto nakaukit ang kanilang pangalan. Hindi iyon mga bangkay, kundi parang lihim na alaala na idiniin sa bato para tanggapin na wala na nga sila. Sa tatlong mas malalaking hubog sa unahan ng libro, natagpuan nila ang hiniwang abito at rosaryo na may bahid ng luma nang dugo, lumang litrato ng mayor kasama sina Father Ernesto at Mother Superior, mga dokumentong nagpapakitang may dudang transaksiyon, at isang maliit na kahon. Nasa loob nito ang apat na name tag ng mga madre at isang susi na may hugis krus, kasama ang papel na tila huling pag-amin ni Father Ernesto. Inilahad niya rito na dinala sa silid na iyon ang mga madre noong gabing iyon, pinilit pumirma sa kasunduan ng katahimikan, tumanggi sila, at may nangyaring hindi na niya nagawang iligtas. Hindi niya diretsong isinulat kung paano sila namatay, ngunit malinaw ang sinisisi niya: takot, kasakiman, at sarili niyang kaduwagan.
Kinabukasan, agad nagsadya si Arturo sa obispo, dala ang mga diary, libro at dokumento, at ikinuwento mula umpisa hanggang dulo ang natagpuan. Sinimulan ng simbahan ang pormal na imbestigasyon, hindi para gumawa ng iskandalo, kundi para sa katarungan. Kinumusta at hinanap ang mga dating batang dinala umano sa kumbento bilang “iskolar.” Marami na ang may pamilya ngunit bitbit pa rin ang pilat sa loob. Nang marinig nilang may pari nang handang makinig, dahan-dahan silang lumapit at nagbahagi ng kuwento—kung paanong ginamit sila, kung paanong tinakot silang manahimik, at kung paanong apat na madre ang minsang nagplano para ilabas sila, pero biglang nawala.
Hindi na maipapakulong ang dating mayor—patay na ito. Pero may mga kasabwat pang buhay, at may mga sugatang kailangang gamutin. Sa bawat salaysay na naririnig, mas lumilinaw kay Arturo ang gabing iyon noong 1981: ang pag-brownout, ang kaluskos sa likod ng altar, ang yabag na sinundan ng katahimikan. Hindi man niya nasaksihan, alam niyang doon sa ilalim, sa mismong crypt na iyon, tinuldukan ang buhay ng apat na madre dahil tumanggi silang ibenta ang katotohanan.
Isang gabi, mag-isa siyang nagdasal sa altar ng crypt, ngayon ay malinis at maliwanag na, habang nakaharap sa maliliit na rebulto. Humingi siya ng tawad, hindi lamang para sa mga naunang pari, kundi para sa simbahan na minsan ding tumahimik sa harap ng abuso. Sa kalagitnaan ng panalangin, may malamig na hanging dumaan, kumislap ang mga kandila, at parang nabawasan ang bigat sa dibdib niya. Walang multong nagpakita, walang boses na bumulong, pero siguradong may bagay na kumalas: isang mahabang taon ng pagkakabaon sa dilim.
Makalipas ang ilang buwan, ginawang maliit na memorial ang crypt. Hindi ito ipina-press release, walang camera at walang magarbong anunsyo. Ang nandoon lamang ay ang mga madre, ilang pari, ilan sa mga dating biktima at mga taong kasalukuyang nakatira sa komunidad. Inukit sa isang marmol na bato: “Sa alaala nina Sister Agnes, Claire, Lina at Miriam, na pumili ng katotohanan kaysa katahimikan. Hindi na kayo nawawala; naririnig na namin kayo.” Nagtapos ang misa na puno ng iyak, yakapan at paghinga nang maluwag. Para sa ilan, iyon ang unang pagkakataong may umamin sa kanilang naranasan. Para kay Arturo, iyon ang unang pagkakataong naramdaman niyang hindi na siya takot bumaba sa dilim.
Lumipas pa ang mga taon, at ang Santa Escolastica ay unti-unting nagbago ng mukha. Ginawa itong sentrong nagbibigay ng counseling at tulong sa mga biktima ng pang-aabuso. Tinuruan ang mga madre, catechist at volunteers kung paano makikinig, magrereport at kikilos kapag may batang nagsabing may nangyaring hindi tama. Hindi na sinasagot ang mga sugat ng simpleng “magdasal ka na lang”; sinasabayan na ng konkretong aksyon. Si Father Arturo, ngayon ay tinatawag nang “Tatay Arturo” ng mga kabataan, ay palaging handang makinig sa bawat bulong ng bata na naglalakas-loob magsabi: “May nangyari sa akin, pero tinatakot akong manahimik.” Sa tuwing may ganitong pagkakataon, naaalala niya ang apat na madre. Sa bawat desisyong pinipili niyang kumilos imbes na magbulag-bulagan, pakiramdam niya’y kaagapay niya sila.
Sa huling bahagi ng kanyang buhay, may isang batang babae na lumapit sa kanya dala ang journal na puno ng laman ng puso nito, at humingi ng tulong para harapin ang sarili nitong sugat. Habang pinakikinggan niya ang bata, naisip niya na ito ang tunay na pamana nina Agnes, Claire, Lina at Miriam—hindi mga apparisyon sa dilim, kundi mga buhay na pusong natututong magsalita at lumaban. Sa loob ng kapilya ng Santa Escolastica, habang sumasayaw ang liwanag ng kandila sa krus, naunawaan niya ang pinakapuso ng lahat ng nangyari.
Mas nakakatakot pala minsan ang mga lihim na hindi binubuksan kaysa sa mga espiritung pinaniniwalaan ng mga tao. Dahil ang totoong sumpa ng kumbentong iyon ay hindi multo, kundi katahimikang pinili ng mga taong may alam sa katotohanan. At ang tunay na milagro ay nang may isang pari na, sa wakas, nagbukas ng lumang aklat na may markang 1981, nag-angat ng mga telang matagal nang natatakpan, at nagsabing: “Tama na ang katahimikan. Ngayon naman, katotohanan ang ating papakinggan.”
