Mainit ang hapon nang pwersahang itinulak si Lito sa bangkong nasa harap ng lumang piano sa silid-musika.
“Umupo ka diyan,” malamig na wika ni Ma’am Teresa, nakakunot ang noo, nakapulupot ang mga kamay sa dibdib habang hawak ang mahabang patpat. “Kung talagang ‘magaling’ ka tulad ng sabi ng nanay mo, sige, patunayan mo sa amin.”
Nagtawanan ang ilan sa mga kaklase. Narinig ni Lito ang mahinang bulong ng isa, “Ay, nako, mapapahiya na ‘tong batang ‘to.” Ang iba naman ay nagtakip ng bibig, pigil ang tawa habang nakatitig sa kanya.
Nanginginig ang mga daliri ni Lito nang ipatong niya ang mga kamay sa malamig na piyesa ng lumang piano. Amoy alikabok pa ito at may gasgas ang kahoy, pero para kay Lito, para itong isang lumang kaibigan na sabik niyang makausap… kung kaya lang niyang ipaliwanag sa lahat kung bakit.
“Bilisan mo,” singhal ni Ma’am Teresa. “Wala kaming buong araw. May Music Recital pa tayo next week, wala tayong panahon mag-eksperimento sa mga ‘imbento’ mong kwento.”
Napayuko si Lito. Nagsimulang kumabog nang mabilis ang puso niya. Hindi ito ang unang beses na pinahiya siya sa harap ng klase, pero sa araw na iyon, mas masakit. Kasi, hindi lang siya ang pinagdududahan—pati ang nanay niya.
Kanina lang bago siya pumasok sa paaralan, bitbit niya ang lumang bag na may butas sa gilid. Hinabol siya ng nanay niyang si Aling Rosa, dala ang isang sobre.
“Anak, pakibigay kay Ma’am Teresa ‘to, ha,” hingal na sabi nito, pawis na pawis sa kakapitas ng gulay sa palengke. “Huwag kang mahihiya. Isulat mo na rin sa likod ang pangalan mo.”
“Ano po ‘to?” tanong ni Lito.
“Sulat ng kapitbahay nating pianista, ‘yung si Mang Gerry. Sabi niya, magaling ka raw sa piano kahit self-taught. Baka naman puwede kang isali sa recital. Malay mo, anak, baka ‘yun na maging daan mo para makakuha ng scholarship.”
Napakagat-labi si Lito. Alam niyang ramdam na ramdam ng nanay niya ang bigat ng gastos sa paaralan. Ang ideya na baka makakuha siya ng scholarship dahil lang sa pagtugtog ng piano ay parang maliit na sinag ng liwanag sa madilim na kuwarto.
Kaya buong tapang niyang iniabot ang sulat kay Ma’am Teresa nang dumating sa klase.
Pero hindi iyon natanggap nang maayos.
“Rekomendasyon?” tukso ng guro habang binabasa ang sulat. “‘Self-taught’? Anak, hindi ito palaruan. Music Recital ito ng buong paaralan. Hindi puwedeng kung sino-sino lang ang sasalang.”
“Ma’am, nag-practice naman po ako sa lumang piano sa chapel,” mahinang sagot ni Lito. “Kabisado ko na po ‘yung piece sa program last year. Baka po puwede n’yo akong pakinggan—”
“Huwag mo akong tinuturuan kung paano pumili ng isasali,” putol ni Ma’am Teresa, tumataas ang boses. “Pero sige, para matapos na ‘tong ilusyon mo. Tutugtog ka ngayon. Harap sa lahat. Kung mapahiya ka, huwag mo nang sisihin ang kahit sino.”
At heto na nga siya ngayon, nakaupo sa piano, pinagtatawanan, habang ang guro ay nakatayo sa likod niya, parang naghihintay ng eksenang inaabangan.
Sa gilid ng silid, may nakapaskil na malaking manila paper: “MUSIC RECITAL NEXT WEEK.” Sa ilalim nito, may naka-listang mga pangalan ng piling estudyante—mga anak ng doktor, abogado, negosyante. Wala roon ang pangalan ni Lito.
“Lito,” mahinang bulong ng batang babaeng naka-upo sa sahig sa tabi ng piano—si Mica, kaklase niyang laging nakakatabi sa canteen. Hinawakan nito ang laylayan ng polo niya. “Kaya mo ‘yan.”
Nagulat si Lito. Sanay siyang tahimik lang si Mica, madalas nakayuko, pero ngayon nakatingala ito sa kanya, seryoso ang mga mata.
“Kung totoo ‘yung sinabi mo sa akin sa likod ng eskwelahan… ipakita mo sa kanila,” dugtong ni Mica.
Naalala bigla ni Lito ang hapon na iyon—nang mahuli siya ni Mica na palihim na nag-eensayo sa lumang keyboard na itinapon sa likod ng stage. Imbes na manlait, humanga ito at nagtanong pa kung saan niya natutunan.
Sa loob-loob niya, sumulong ang alaala ng isang gabing hindi niya malilimutan.
Noong buhay pa si Tatay Romy.
Hindi mayaman ang pamilya nila, pero tuwing Linggo ng gabi, nagiging espesyal ang maliit nilang barung-barong. Bubuksan ni Tatay ang lumang radyo, hahanapin ang istasyong puro klasikal o love songs, tapos maglalagay ito ng lumang kahoy na kahon sa harap niya.
“Isipin mong piano ‘to, Lito,” sabi ng tatay niya noon, nakangiti. “Ito ang keyboard mo. Ito ang mundo mo. Makinig ka sa radyo, sundan mo sa isip mo ‘yung nota. Pag nakuha mo, kahit wala kang totoong piano, may musika ka pa rin.”
At gabi-gabi, ganoon ang ginagawa nila. Hanggang sa isang araw, may donasyon ang kapilya nila—isang sira-sirang upright piano. Tumunog pa rin kahit falsa ang ibang nota. Naging paraiso iyon para kay Lito.
Hanggang sa maaksidente ang tatay niya sa trabaho at hindi na nakabalik.
Simula noon, ang bawat tugtog sa piano ay parang pakikipag-usap sa tatay niyang hindi na niya nakikita.
Kaya ngayon, habang nasa harap siya ng piano, hindi lang ito simpleng pagsubok para sa kanya—ito ang pagkakataong marinig ng mundo ang tinig ng musika nilang mag-ama.
Huminga nang malalim si Lito.
“Ma’am,” halos paos na sabi niya, hindi lumilingon. “Tatayo po ba kayo sa likod ko nang ganyan?”
“Bakit? Naiilang ka?” sarkastikong sagot ni Ma’am Teresa.
“Medyo lang po… natatakpan n’yo kasi ‘yung ilaw sa bintana,” maingat na tugon ni Lito. “Mas gumagaan po kasi ‘yung pakiramdam ko kapag may maliwanag sa tabi ng piano.”
Napataas ang kilay ng guro. May kung ano sa tono ng boses ni Lito na hindi na “pakiusap”, kundi parang simpleng pahayag ng paraan niya sa pagtugtog. Hindi siya nanginginig sa paghingi ng permiso—parang hinihiling lang niya ang bagay na alam niyang kailangan niya.
“Fine,” sabi ni Ma’am Teresa, sabay hakbang palayo nang kaunti, pero hindi umaalis sa tabi. Nakapamewang pa rin, hawak ang patpat.
Tahimik ang buong klase.
Unang dumampi ang hintuturo ni Lito sa isang puting piyesa.
Isang mahinang nota.
Kasunod ang isa pa.
At isa pa.
Sa una, parang simpleng pagsubok lang sa tunog ng lumang piano. Pero unti-unti, ang mga nota ay nagsimulang magsunod-sunod, magkakabit, nagiging parirala, nagiging pangungusap… hanggang sa naging isang buong kwento.
Hindi iyon ‘yung pyesang inaasahan ni Ma’am Teresa. Hindi kanta sa hymnbook, hindi simpleng “Twinkle, Twinkle”. Isang malalim na piyesa, may lungkot na parang ulan sa hatinggabi, may pag-asa na parang unang sinag ng araw.
Nalito ang guro.
“Kilala ko ‘tong melody na ‘to…” bulong niya sa isip. “Hindi ba ito…?”
Sa likod ng mga estudyante, nagbulungan ang ilan.
“Uy, ang galing…”
“Hindi pa nagkakamali, oh…”
“Akala ko ba self-taught lang ‘to?”
Si Mica, hindi na mapigilan ang mapangiti, habang pinagmamasdan ang mga daliri ni Lito na parang may sariling buhay na tumatakbo sa itim at puting piyesa.
Sa bawat bagsak ng daliri ni Lito, bumabalik sa isip niya ang imahe ng tatay niya, nakaupo sa gilid ng lumang piano sa kapilya, nakikinig, nakangiti, paminsan-minsan tumatama sa falso pero sabay nilang tinatawanan.
“Anak,” sabi nitong parang bumubulong mula sa alaala, “kapag tumutugtog ka, huwag kang tumugtog para magpasikat. Tumugtog ka para magkwento. Para maramdaman ng nakikinig kung ano ‘yung hindi mo masabi.”
Kaya ngayon, hindi lang nota ang lumalabas sa kamay ni Lito.
Lumabas ang pangungulila niya sa tatay, ang takot niya sa nanay na araw-araw lumalaban sa pagod, ang hiya niyang tinutukso dahil sa butas na sapatos, at ang maliit na pag-asang balang araw, may makaririnig at makakaunawa.
Lumalim ang tono, umikot sa iba’t ibang key, parang may bagyong dumarating sa gitna ng dagat, tapos unti-unting humuhupa, nagiging banayad na alon… hanggang sa dahan-dahang lumambot, humina, at tuluyang natapos sa isang nota na halos bulong.
Tahimik.
Walang kumikilos.
Si Lito mismo, hindi agad nakapagsalita. Tulad ng laging nangyayari sa kanya, parang nahugot ang hininga niya sa mismong kaluluwa niya habang tumutugtog, at ngayon lang siya muling bumabalik sa realidad.
Dahan-dahan siyang lumingon.
Inasahan niyang makikita ang nakakarinding tawa ng mga kaklase, ang pandidiri ni Ma’am Teresa, ang pangungutya.
Pero iba ang sumalubong sa kanya.
Si Mica, nakatayo na ngayon, nakanganga, punong-puno ng paghanga ang mata.
‘Yung dalawang kaklaseng kanina pa tawa nang tawa, napahawak na sa bibig nila hindi dahil sa tawa, kundi dahil sa pagkabigla. Ang isa, parang susuko na sa pag-iyak pero pinipigilan.
Si Ma’am Teresa… hindi na nakapamewang.
Nakahawak na ito sa dibdib, mahigpit, na para bang may kung anong kirot na naalala. Unti-unti, nabali ang isang kunot sa kanyang noo, napalitan ng isang bagay na matagal nang naitago—lungkot.
“Anong… piyesa ‘yon?” halos paos niyang tanong.
Kinabahan si Lito. “Ma’am, pasensya na po. Hindi ko po alam yung full title. Narinig ko lang sa lumang CD ni Tatay. Inulit-ulit ko lang po hanggang sa… maisaulo ko.”
“Chopin…” mahina pero malinaw na sabi ni Ma’am Teresa. “Nocturne. Hindi eksaktong kapareho, pero… halos tama ang phrasing mo. At kanina pa kita tinitingnan, wala kang binabasa. Lahat ‘yan—sa ulo?”
Tumango si Lito, nanginginig.
Parang narinig ng buong klase ang tik-tak ng orasan sa may pinto. Tahimik ang lahat, naghihintay ng sasabihin ng guro.
At saka biglang bumalik ang tingin ni Ma’am Teresa sa kanya.
“Tumayo ka, Lito,” sabi nito, pero wala na ang lamig sa tono. May halong paghingi ng tawad.
Dahan-dahang tumayo ang bata. Nakatungo pa rin siya, handa sa anumang sermon.
Pero sa halip na galit, ibang salita ang lumabas sa bibig ng guro.
“Humihingi ako ng paumanhin,” sabi ni Ma’am Teresa, sapat lakas para marinig ng buong klase. “Pinahiya kita kanina. Hindi dapat gano’n. Hindi dapat ako nagpadalos-dalos ng husga.”
Nagbulungan ang mga estudyante. Hindi sanay ang lahat na makarinig ng paghingi ng tawad mula kay Ma’am Teresa. Laging tama, laging may punto, laging siya ang huling salita.
Ngayon, heto siya, nakatingin nang diretso sa estudyanteng madalas lang nananahimik sa likod ng klase.
“Bakit n’yo po ‘ko pinagdudahan?” hindi napigilang tanong ni Lito, bagama’t mahinahon ang tono.
Napabuntong-hininga si Ma’am Teresa.
“Dahil siguro… natakot ako,” tapat niyang sagot. “Dati akong concert pianist bago naging guro. May anak akong lalaki na pinangarap kong maging mas magaling pa sa akin. Pinilit ko siya nang pinilit. Araw-araw, ensayo. Araw-araw, kritisismo. Hanggang sa isang araw… ayaw na niya. Tinakbuhan niya ang musika, pati ako.”
Sandaling natigilan ang lahat. Ang matapang at istriktang guro, may anak pa lang hindi na kinakausap.
“Simula noon,” pagpapatuloy ni Ma’am Teresa, “naiinis na ako sa kahit sinong nagsasabing ‘magaling’ sila pero wala namang pormal na training. Iniisip ko agad, ‘Hindi ninyo alam kung gaano kahirap talagang maging musikero.’ Kaya nang sabihin ng nanay mo na magaling ka, pinintasan ko na agad sa isip ko.”
Inangat niya ang kamay, parang sumusuko sa sarili niyang kamalian.
“Pero mali ako. Narinig kita. Hindi man perfect, pero may puso. At higit sa lahat, hindi mo ginagamit ang talento mo para magyabang. Kaya mo ‘yon kahit walang formal lessons—ibig sabihin, may espesyal sa’yo.”
Unti-unting napuno ng kakaibang init ang dibdib ni Lito. Hindi pa ito tagumpay—pero para sa batang laging minamaliit, sapat nang marinig na may “espesyal” sa kanya.
“Lito,” tawag ni Ma’am Teresa, mas malambing na ang tono, “gusto mo bang sumali sa music recital next week?”
Parang tumigil ang mundo.
“Ma’am…” halos hindi makapaniwala si Lito, “puwede po ba ‘yon? Hindi naman po ako naka-enroll sa special piano class…”
“Ako ang guro ng music department, ako ang gagawa ng programa,” nakangiting sagot ni Ma’am Teresa, ngayon lang unang beses nakita ng klase na totoo ang ngiti niya. “Magkakaroon tayo ng special number. Ikaw ang tutugtog. At kung papayag ka… tuturuan kita araw-araw pagkatapos ng klase. Libre. Wala kang babayaran.”
Napasinghap si Mica. May ilang kaklase ang napapalakpak na, kahit hindi pa nagsisimula ang recital. Si Lito, napahawak sa bibig niya, pinipigilan ang luha na gusto nang bumagsak.
“Ma’am… wala po akong pambili ng bagong damit o sapatos pampresent. Tsaka po—”
“Nakatingin ba sa sapatos ang piano?” biro ni Ma’am Teresa, sabay tawa nang mahina. “Ang titingnan nila, ‘yung kamay mo. At mas higit doon, ang titingnan nilang lahat, ‘yung kwentong dadalhin ng musika mo.”
Hindi na napigilan ni Lito ang humikbi. Hindi dahil sa pagod o sa hiya, kundi dahil sa bigat ng pangarap na unti-unting nagkakaroon ng hugis sa harap niya.
Sa tabi niya, tumayo si Mica at nagsimulang pumalakpak. Isa, dalawa, hanggang sa buong klase na ang pumapalakpak para kay Lito. May halong hiya ang iba, lalo na ‘yung mga unang tumawa. Pero ang ingay ng palakpak nila ay parang kumpirmasyon na hindi na siya ‘yung batang tinutukso sa gilid—isa na siyang batang kinikilala.
“Lito,” muling wika ni Ma’am Teresa, “may hihilingin sana ako sa’yo.”
“Po?” tanong ng bata, pinupunasan ang pisngi.
“Sa recital… tutugtog ka ng pyesang ‘yan. ‘Yung para sa tatay mo.” Saglit siyang tumigil, parang may pinaglabanan sa sarili, bago nagpatuloy. “At kung papayag ka… baka puwede mo ring tugtugin para sa anak ko. Matagal na siyang hindi nakikinig ng live piano. Baka sakaling kapag narinig niya, maalala niya kung bakit niya minahal ang musika noon.”
Hindi man lubos na naiintindihan ni Lito ang lalim ng pakiusap na iyon, tumango siya. “Opo, Ma’am. Para po sa tatay ko… at sa anak n’yo.”
Sa sulok ng kwarto, muli niyang tinignan ang lumang piano. Hindi na ito mukhang instrumento ng kahihiyan. Para na itong tulay—mula sa barung-barong nila, papunta sa entablado, mula sa lumang alaala ng tatay niya, papunta sa hinaharap na hindi na ganoon kadilim.
At para kay Ma’am Teresa, hindi na lamang ito kahoy at bakal. Sa unang pagkakataon makalipas ang maraming taon, nakaramdam siya ng pagnanais na muling umupo sa harap nito, hindi bilang istriktang guro, kundi bilang taong minsan ding nangarap.
Sa hapong iyon, sa isang lumang silid-aralan na may nakapaskil na “MUSIC RECITAL NEXT WEEK”, may isang guro na nagkamali, isang batang tinangka niyang pahiyain, at isang musika na naging dahilan para sila pareho ay magbago.
At sa bawat pagpindot ni Lito sa piano sa mga susunod na araw, hindi na siya tumutugtog para patunayan ang sarili niya sa mga nanlait, kundi para ipaabot ang mensahe na minsan, ang pinaka-nilalait at pinipilit na mapahiya… sila pa ang may dalang talento na kayang patahimikin ang buong mundo at muling buksan ang pusong matagal nang nakasara.
