Nanginginig ang kamay ni Mang Rodel nang ikinabit sa kanya ang posas. Sa harap ng bungad ng kanilang maliit na bahay, umiiyak ang bunso niyang si Eli habang yakap-yakap ang braso ng ama, pilit na hinahatak palayo sa mga pulis. Sa damit ni Mang Rodel nakasulat ang salitang “SUSPECT,” na para bang hatol na, hindi pa man nagsisimula ang imbestigasyon. Akala ng lahat tapos na ang laban. Pero sa oras na tumapak sa presinto ang isang abogadong hindi nila inaasahan, babaliktad ang kwento at magugulo ang buong himpilan.
Tahimik Na Hapon Na Naging Bangungot
Karaniwan nang tahimik ang hapon sa barung-barong nina Mang Rodel. Isang karpinterong bihira nang matawag sa proyekto, mas marami na ang oras niya sa bahay kaysa sa trabaho. Kahit ganoon, hindi siya tumitigil sa hanap-buhay: nag-aayos ng sirang upuan ng kapitbahay, nagkukumpuni ng bubong, nagpapapako kapalit ng kaunting bayad o ulam.
“Huwag Po Muna Tayong Kumain, Tay,” sabi ng panganay niyang si Liza habang inaayos ang sinaing. “Hintayin Natin Si Kuya Paulo. Galing Pa Sa Construction.”
“Sige Na Anak,” nakangiting sagot ni Mang Rodel. “Ako Na Bahala Sa Kanya Pagdating Nya. Kumain Na Kayo Ng Bunso Mo. Mahaba Pa Yung Araw Para Sa Kanya.”
Habang inaabot niya ang baso ng tubig sa asawa, may sumigaw sa labas.
“Rodel! Buksan Mo Ang Pinto! Pulis ‘To!”
Nagkatinginan silang mag-asawa. Mabilis na tumayo si Mang Rodel at binuksan ang pinto. Sa labas, may tatlong pulis, seryoso ang mga mukha, kasama ang ilang tanod at usyosero.
“Si Rodel Santos Ba Kayo?” tanong ng isang pulis.
“Opo, Ako Po Yon. Bakit Po?”
Hindi na siya nasagot. Bigla na lang hinawakan ang kamay niya, pinatagilid, at mabilis na nilagyan ng posas.
“Rodel Santos, Inaaresto Ka Namin Dahil Ikaw Ay Itinuturong Suspek Sa Pagnanakaw At Panloloob Sa Sari-Sari Store Kagabi,” mariing sabi ng pulis. “May Nagrereklamo At May Naka-Saksi Laban Sa Iyo.”
Nagulat si Rodel. “Ano Po? Suspek? Ako? Nasa Bahay Lang Po Ako Kagabi. Kasama Ko Po Ang Pamilya Ko.”
Umiiyak na agad ang asawa niyang si Marites. “Sir, Siguro May Pagkakamali. Mahina Na Nga Po Kita Namin, Magna-Nakaw Pa Ba Yan?”
Pero matigas ang tingin ng pulis. Para bang sanay na sa ganitong eksena—hiyawan, iyakan, at paulit-ulit na pakiusap na laging natatapos sa iisang salitang: “Sumama Ka Na Lang.”
Ang Pighati Sa Harap Ng Pamilya
“‘Tay, Huwag Po!” sigaw ng bunso na si Eli, mga anim na taong gulang, habang mahigpit na kumapit sa braso ng ama. “Hindi Po Magnanakaw Si Papa! Sa Bahay Lang Po Siya Kagabi!”
“Pasensya Na, Bata,” sabi ng isa pang pulis. “Trabaho Lang. Dadaan Sa Pagsisiyasat Ang Tatay Mo. Pag Wala Siyang Kasalanan, Pauuwiin Din Siya.”
Pero alam ni Eli na hindi lang “simpleng trabaho” ang nakikita niya. Kita niya ang takot sa mata ng tatay niya, ang nanginginig na balikat ng nanay niya, at ang mga kapitbahay na kanina lang ay nakikipagtsismisan, ngayon ay nakatitig sa kanila na parang nanonood ng palabas.
“Sir, Wala Po Talaga Siyang Ginawa,” pilit ni Marites. “Maghapon Po Siyang Galing Sa Trabaho, Pagdating Dito, Pagod Na, Humiga Lang. May Resibo Pa Po Ng Traysikel Na Sinakyan Nya Pauwi.”
“Sa Presinto Na Lang Po Kayo Magpaliwanag,” malamig na sagot ng lider ng mga pulis. “May Testigo Laban Sa Kanya. May Naka-Kita Raw Na Kamukha Nya Sa CCTV. Kailangan Namin Siyang Dalhin Ngayon Din.”
Hindi na nakapagsalita si Mang Rodel. Sa isip niya, nagugulo na ang lahat. Sanay siya sa hirap, sa bawas na sahod, sa puyat sa trabaho. Pero ngayon lang siya nakaramdam ng ganitong klaseng takot—yung pangalan mong binansagang “magnanakaw” kahit wala pang malinaw na imbestigasyon.
Habang inilalabas siya, sumisigaw si Eli. “Papa! Huwag Po! Huwag Nyo Pong Kunin Ang Tatay Ko!”
Sa gitna ng pag-iyak ng bata, biglang may pumasok na lalaki sa pinto—nakabarong, may dalang makapal na folder, at may ID na nakasabit sa leeg.
“Sandali Lang!” sigaw niya. “Ako Ang Abogado Ni Mang Rodel. Wala Kayong Karapatang Iuwi Siya Nang Walang Maayos Na Pagbabasa Ng Kanyang Karapatan!”
Nagulat ang lahat. Abogado? Kailan pa nagkaroon ng abogadong kakampi si Mang Rodel?
Ang Abogadong Hindi Inaasahan
“Neil?” bulalas ni Mang Rodel, halos hindi makapaniwala. “Ikaw Ba Yan?”
Ngumiti ang abogadong kararating lang. “Oo, Mang Rodel. Si Neil Ito—Yung Dating Scholar Na Pinagpaaral Ninyo Ng High School, Na May Utang Ng Loob Sa Iyo Habang Buhay.”
Parang biglang bumalik kay Marites ang alaala. Si Neil, ang binatang kapitbahay noon na walang pamasahe at baon, na madalas pakainin ni Rodel ng libreng ulam pagkatapos ng klase. Si Neil na tinutulungan nilang gumawa ng project, nagpapagamit ng lumang upuan para makapag-aral.
“Naka-Receive Ako Ng Tawag Kay Paulo,” paliwanag ni Neil, sabay tingin sa panganay na kararating lang, hingal na hingal. “Sabi Niya, Dinadampot Kayo. Kaya Pumunta Na Ako Dito. Mula Ngayong Oras Na ‘To, Ako Na Ang Legal Counsel Ni Mang Rodel.”
Nagkatinginan ang mga pulis. Hindi nila inaasahang may papasok na abogado sa ganitong eksena, lalo na sa isang mahirap na pamilya.
“Attorney, May Warrant Kami,” sagot ng lider na pulis, pinapakita ang papel. “At May Nagrereklamo. Kailangan Namin Siyang Dalhin Sa Presinto.”
“Tama,” tugon ni Neil, kalmado ngunit matigas ang tono. “Pero Dapat Nyo Ring Basahin Ang Karapatan Niya. At Dapat Alam Ninyong Hindi Siya Puwedeng Piliting Umamin Nang Walang Counsel. Sumusunod Ba Kayo Sa Tamang Proseso O Nagahanap Lang Kayo Ng Madaling Masisisi?”
Tahimik nang sandali ang mga pulis. Sa huli, nagpasya ang lider.
“Sige, Attorney. Sa Presinto Na Lang Natin Ituloy Ang Usapan,” aniya. “Pwede Kayong Sumama. Pero Huwag Nyo Kaming Turuan Ng Trabaho.”
Ngumiti nang mapait si Neil. “Hindi Ko Kayo Tinuturuan. Paalala Lang Na Lahat Tayo May Pananagutan Sa Batas—Lalo Na Kayo Na Tagapagpatupad Nito.”
Sa Presinto: Pagsisiyasat, Bintang, At Ebidensya
Sa lumang presinto na amoy kape at papel, dinala si Mang Rodel sa isang maliit na kwarto para i-interrogate. Pero bago pa makapagsimula ang mga pulis, pumagitna na si Neil.
“Bago Kayo Magtanong,” sabi niya, “Gusto Kong Makita Ang Reklamo, Ang Sinumpaang Salaysay Ng Testigo, At Lalo Na Ang Sinasabing CCTV.”
Nagkibit-balikat ang imbestigador pero ibinigay ang folder. Binuksan ito ni Neil at mabilis na inaral. Nakasaad doon na noong kagabi, may nangyaring panloloob sa isang sari-sari store sa kabilang barangay. Ayon sa reklamo, isang lalaking may katamtamang tangkad, medyo may edad, naka-gray na shirt at maong, ang nakuhanan sa malabong CCTV na kumakalkal sa kaha.
“Tingnan Natin Ang Footage,” sabi ni Neil. “Hindi Pwedeng Deskripsyon Lang.”
Pinapunta sila sa isang maliit na kwarto na may lumang computer. Inilabas ng pulis ang may kalabuan at maingay na CCTV video. Sa unang tingin, may lalaking naka-gray na shirt nga na pumapasok sa tindahan, nakayuko, at mabilis na kumukuha ng pera sa drawer.
“Ayan Oh,” sabi ng pulis. “Kita Nyo? Kamukha Niya. Kahit Sino Mag-Sabi.”
Pero si Neil, lumapit pa sa screen. “Paki-pause Po Sa Bandang Dulo,” aniya. “Doon Sa Part Na Lalabas Na Yung Suspek.”
Pinause ng pulis. Dito napansin ng lahat na may kakaiba. Ang lalaking nasa video ay may malaking peklat sa kaliwang braso—isang detalyeng kilalang-kilala sa lugar.
“Kilalang-Kilala Yang Peklat Na Yan,” singit ng isang tanod na sumama sa presinto. “Kay Turo Yan Ah, Hindi Kay Mang Rodel! Nadale Yan Dati Sa Away Sa Inuman!”
Napataas ang kilay ni Neil. “So Ibig Sabihin, May Ibang Lalaki Sa Loob Ng Barangay Na Mas Tugma Sa Deskripsyon, Pero Si Mang Rodel Ang Dinampot Ninyo?”
Tahimik ang pulis, halatang nabigla sa sinabi ng tanod.
“At Isa Pa,” dagdag ni Neil, inilabas ang kopya ng resibo. “Ito Ang Resibo Ng Traysikel Na Sinakyan Ni Mang Rodel Kagabi Pauwi. Alas-Otso Yung Panloloob Ayon Sa Reklamo. Pero Nakasaad Dito Sa Resibo Na 7:45 P.M. Nasa Kabilang Dulo Pa Siya Ng Barangay At Pag-uwi Nya, May Tatlong Taong Puwedeng Magpatunay—Ang Asawa Nya At Dalawang Anak Nya. Kung Sabihin Nyo Nang Kailangan Ng Iba Pang Ebidensya, Meron Pa.”
Inabot niya ang cellphone kay kapitan ng barangay na sumunod na rin sa presinto. “Naka-CCTV Din Ang Kanto Sa Tapat Ng Tindahan Ni Mang Rudy. Ayon Sa Kanya, Nakita Nya Si Mang Rodel Na Bumaba Ng Traysikel At Dumiretso Ng Uwi. Handa Syang Magbigay Ng Kopya At Magtestigo.”
Lalo nang natahimik ang kuwarto. Ang lider na pulis, napakamot sa batok.
“Attorney, Huwag Naman Kayong Ganyan,” iritado nitong sabi. “May Nagrereklamo Eh. Hindi Naman Puwedeng Wala Kaming Gawin.”
“Tama,” sagot ni Neil. “Pero ‘Yung ‘May Magawa Lang’ Hindi Ibig Sabihin Puwede Na Kayong Manghula Ng Suspek. Trabaho Nyo Ang Humanap Ng Totoong May Sala, Hindi Basta Humanap Ng Mukhang Mahina At Walang Abogado.”
Nagkagulo Sa Presinto
Habang umiinit ang usapan sa interrogation room, sa labas naman ng presinto ay nagtitipon na ang mga kapitbahay nina Mang Rodel at ilang kasamahan niya sa trabaho. May nag-live sa social media, may nagdala pa ng photocopy ng character reference na dati nilang ginawa para sa kanya bilang “pinakamatapat na karpintero sa site.”
Pagbalik nina Neil at ng mga pulis sa lobby, sinalubong sila ng mga tanong at bulungan.
“Wala Po Yang Ginagawa Yan, Attorney.”
“Tao Po Yan Na Kahit Piso, Binabalik Kapag Mali Ang Sukli.”
Napabuntong-hininga ang hepe ng presinto na kakarating lang. “Ano Ba Talaga Ang Nangyayari Dito?” tanong niya. “Bakit Ang Daming Tao?”
Kuwinento ng imbestigador ang nangyari. Tahimik lang ang hepe, nakikinig habang si Neil naman ay kalmado ngunit buo ang loob na naglalahad ng ebidensya—mula CCTV, resibo, hanggang sa mga taong handang magpatunay sa alibi ni Mang Rodel.
“Ibig Sabihin,” ani ng hepe, “Wala Tayong Matibay Na Basehan Para I-detain Pa Siya.”
“Tama Po,” sagot ni Neil. “At Kung Ipagpipilitan Nyo Pa, Pwede Po Kaming Magreklamo Sa Internal Affairs. Hindi Puwede Ang Pangongotong Sa Mahihirap Gamit Ang Panggigipit At Pagbabansag Ng ‘Suspek’ Nang Walang Malinaw Na Batayan.”
Nabuhayan ng loob ang pamilya ni Mang Rodel. Yakap-yakap ni Marites si Eli na namumugto ang mata sa kakaiyak.
Napilitang tanggalin ng pulis ang posas sa kamay ni Mang Rodel. “Pasensya Na,” mahina nitong sabi. “Standard Procedure Lang—”
“Standard Procedure Ang Pagbasa Ng Karapatan,” putol ni Neil. “Standard Procedure Ang Pag-Verify Ng Identity, Hindi Ang Pagdampot Kung Sino Ang Madaling Puntahan. Hindi Kayo Nagkakampi Dito Para Lang Makatapos Sa Papel. Buhay Ng Tao Ang Nakasalalay.”
Nagkatinginan ang mga pulis, halatang napahiya sa harap ng mga tao. Nag-ingay ang mga kapitbahay, may pumalakpak pa. Ang ilan, nag-udyok na imbestigahan si Turo, ang tunay na lalaking may peklat sa CCTV.
“Sisimulan Namin Ang Bagong Imbestigasyon,” seryosong sabi ng hepe. “At Sisiguraduhin Naming Sasampahan Ng Kaso Ang Tunay Na May Sala. Mang Rodel, Maaari Na Kayong Umuwi. Malaya Na Kayo.”
Halos bumigay ang tuhod ni Mang Rodel sa narinig. Pero bago siya umalis, lumapit siya sa hepe.
“Sir,” mahinahon niyang sabi, “Hindi Ako Galit Sa Inyo. Natatakot Lang Ako Sa Naranasan Ng Pamilya Ko. Sana Sa Susunod, Bago Nyo Iposas Ang Isang Ama Sa Harap Ng Mga Anak Nya, Huwag Lang Dahil Kailangan May ‘Masagot’ Kayo Sa Reklamo. Kasi Ang Peklat Na Iyon—Hindi Sa Braso, Kundi Sa Puso Ng Mga Bata Na Makakakita.”
Walang naisagot ang hepe. Tumango na lang siya at nagbigay-galang kay Mang Rodel at kay Attorney Neil.
Pagbalik Sa Bahay At Mga Aral Na Naiwan
Pag-uwi nila, sinalubong si Mang Rodel ng yakap ng buong pamilya. Si Eli, hindi bumitaw sa kanya parang ayaw nang mawalay.
“Papa, Akala Ko Po Hindi Ka Na Babalik,” hikbi ng bata.
“Babalik At Babalik Ako, Anak,” sagot ni Rodel, hinalikan ang noo ni Eli. “Habang Wala Akong Ginagawang Masama, Hindi Ako Pwedeng Manatiling Nakaposas. At Hindi Rin Ako Susuko.”
Nagpasalamat sila kay Neil, na halatang pagod ngunit nakangiti. “Hindi Pa Po Tapos Ang Laban,” paalala ng abogado. “Pero Ang Mahalagang Unang Hakbang, Malinaw Na Sa Record Na Wala Kang Kasalanan. Susunod Na Ang Kaso Laban Sa Totoong Suspek.”
“Neil, Paano Ka Namin Mababayaran?” tanong ni Marites. “Wala Kamang Nakuhang Professional Fee Sa Amin.”
Ngumiti si Neil. “Binayaran Nyo Na Ako Noon Pa. Nung Pinakain Nyo Ako Nang Wala Akong Baon. Nung Pinagamit Nyo Ang Lamesa Nyo Para Makapag-Aral Ako. Kung Hindi Dahil Sa Inyo, Hindi Ako Naging Abogado. Ito Na Ang Panahon Ko Para Ibalik Sa Inyo Ang Kabutihan.”
Tumulo ulit ang luha ni Rodel, pero ngayon, hindi na dahil sa takot. Puno na iyon ng pasasalamat.
Mga Aral Sa Buhay Mula Sa Kwentong Ito
Una, hindi dapat nauuna ang posas kaysa sa katotohanan. Madaling magturo at maghanap ng “suspek,” lalo na kung mahirap at mahina ang tao. Pero ang tunay na hustisya ay hindi nakabase sa itsura, sa damit, o sa estado sa buhay, kundi sa malinaw na ebidensya.
Ikalawa, ang karapatan ng tao ay hindi dekorasyon sa batas. May karapatan ang bawat isa na maipagtanggol ang sarili, magkaroon ng abogado, at hindi mapilit sa mga bagay na hindi niya ginawa. Kapag alam natin ang karapatang ito, mas mahirap tayong abusuhin.
Ikatlo, ang kabutihang ginawa mo ngayon ay maaaring bumalik sa panahon na pinaka-kailangan mo. Kung hindi tinulungan nina Mang Rodel noon si Neil, walang abogadong lalaban para sa kanila ngayon. Maliit man ang kabutihang ibinibigay natin sa iba, puwedeng maging napakalaking tulay ito ng pag-asa sa hinaharap.
Ikaapat, may malaking responsibilidad ang mga nasa kapangyarihan—pulis, opisyal, o kahit sinong may awtoridad. Ang isang mali at minadaling desisyon ay puwedeng magwasak ng buhay ng inosente. Kaya mahalaga ang pagsasanay, pagrepaso ng proseso, at pagkakaroon ng puso sa pagpapatupad ng batas.
At panghuli, huwag tayong matakot magsalita para sa sarili at sa iba, basta ang hawak natin ay katotohanan. Maaaring manginig ang tuhod at boses, pero kung tama ang ipinaglalaban, may paraan ang Diyos at ang panahon para mailantad ang totoo.
Kung may naalala kang taong nadamay sa maling bintang, o pamilya na parang nawalan ng boses, ibahagi mo ang kwentong ito sa kanila. I-share mo sa iyong mga kaibigan at kamag-anak. Baka sa simpleng pagbasa nila, may matutunan silang respetuhin ang proseso, pahalagahan ang katotohanan, at huwag kailanman basta-basta manghusga sa kapwa.
