Sa isang lumang silid-aralan na amoy chalk at papel na basa sa pawis ng kaba, nakatayo ang isang binatilyo sa tabi ng pisarang berde. Naka-dilaw na hoodie siya at may backpack na tila laging handang tumakbo, ngunit ang kamay niyang may hawak na puting chalk ay hindi nanginginig. Sa harap niya, nakahalukipkip ang isang propesor na naka-pulang blazer—si Prof. Romero—nakangiti ng marahan na parang alam na niya ang mangyayari. Sa tabi ng mesa, nakapamaywang si Dean Esteban, naka-asul na americana at mahigpit ang tingin, parang hukom sa paglilitis. Sa likod, nakaupo ang mga estudyanteng naka-berdeng uniporme—mga matang salitang-salita sa kaba at kuryosidad.
“Mr. Vale,” sabi ni Prof. Romero, kumalansing ang relo nang itaas ang kamay, “dahil kahapon ay pinagtalunan mong mali ang key sa sagot ng department exam, bibigyan ka namin ng pagkakataong patunayan ‘yan. Solve mo ‘to. Dito, sa harap ng lahat.” Iginuhit niya ang mahabang expression sa pisara, may integral, may serye, may mga square root at limit na parang alon sa gitna ng bagyo. “Simple lang—hanapin mo ang x.”
Narinig ni Eli Vale ang impit na “hala” sa bandang likod. Kaibigan niya iyon, si Mara, nakakunot ang noo at halos kagatin na ang ballpen. May umismid sa likod ni Dean Esteban: “E kung matalino ‘yan, bakit naka-hoodie? Parang hindi handa sa klase.” Hindi na tumingin si Eli. Pamilyar na sa kanya ang gano’ng bulong—mula sa dati niyang eskuwelahan, mula sa ilang guro na mas pinaniniwalaan ang pustura kaysa sa patunay.
“Tingnan natin kung totoo ang tapang mo sa papel,” dagdag ni Prof. Romero, nakalaylay ang manipis na ngiti.
Huminga si Eli, mabagal—isa, dalawa, tatlo—tulad ng itinuro ng kanyang yumaong lolo na dati’y tindero ng kendi sa palengke at sa hapon ay nagkukuwenta ng utang ng mga suki sa likod ng karton. “Huwag mong labanan ang problema—kilalanin mo,” sabi nito noon. “Bawat simbolo may kuwento.” Ibinaba ni Eli ang chalk sa umpisa ng tanong, hindi agad nagsulat. Tiningnan niya muna ang buong pormula, hinati-hati sa isip: may oscillating term, may telescoping series, may integral na mukhang hindi kailangan kung gagamit ng identity, at may constraint sa dulo—x equals square root of something.
“Bakit hindi ka nagsusulat?” singit ni Dean Esteban, malamig ang tinig. “Wala ka bang alam?”
“Nagbabasa po ng tanong,” sagot ni Eli, mahinahon. “Baka may shortcut.” May narinig na tawa sa isang sulok. Ngunit sa loob-loob ni Eli, may biglang dumaan na kuryente—parang kumagat ang ilaw ng lohika. Kumuha siya ng chalk at nagsimula: una, sinulat niya ang isang kilalang identity sa trigonometry na kayraming nakalimot: ( \cos(x+\theta) = \cos x \cos\theta – \sin x \sin\theta ). Mula roon, pinalit niya ang mga masalimuot na bahagi sa expression ni Prof. Romero, sabay inindayog ang risbaw ng mga tanda.
“Hindi ‘yan ang itinuro ko,” putol ni Prof. Romero, pero hindi pa sumisigaw. “We’re using the departmental technique.”
“Alam ko po,” tugon ni Eli, patuloy ang sulat, “pero mas maikli ‘to at mas kita ‘yung structure.” Ipinakita niya kung paanong nagte-telecope ang serye kapag nirewrite sa partial fractions; parang domino, isa-isang bumabagsak ang mahahabang terms hanggang sa maiwan ang unang piraso at huling piraso. Sa integral, gumamit siya ng substitution na halatang hindi nakasulat sa libro nila—isang maliit na udyok ng creativity na natutunan niya sa panonood ng mga open lecture online at sa mga librong hiniram niya sa lumang public library.
“Stop,” utos ni Dean Esteban, pero mababa—hindi na kasing tapang ng una. “Where did you learn that?”
“Sa library po,” sagot ni Eli, hindi tumitingin, “at sa lumang notebooks ng tatay ko.” Saglit siyang natigilan. “Mathematician po siya dati. Hanggang sa… wala na.” Hindi niya tinapos. Bumalik siya sa chalk. Binilugan niya ang natirang term—isang radical na may ratio sa loob—at dahan-dahang nilinis ang bawat sulok ng kuwenta. Huling tuldok: ( x = \sqrt{\frac{3}{5}} ).
Tahimik.
Umusog ang estudyanteng lalaking nasa gitna, parang mauupos. Si Mara, nakabuka ang bibig, sabay nadapuan ng ngiti ang mga mata. Si Prof. Romero, hindi gumalaw—pero ang ngiti niya ay napalitan ng isang uri ng pagtataka. Si Dean Esteban, napahawak sa mesa, kumunot ang noo, at lumapit. Kinuha niya ang papel na hawak ni Eli—’yong “exam key” na pinupuna nito kahapon—at itinabi sa solusyon sa pisara.
“Dean,” mahina ngunit malinaw ang boses ni Prof. Romero, “mali ‘yung key.”
Umikot ang tingin ng lahat kay Eli na ngayon ay tahimik nang nakatayo, nakalaylay pa rin ang hoodie, ngunit ang mga mata ay kumikislap sa liwanag ng kumbinsidong katuwiran.
“Paanong mali?” singit ng isang kaklase na mas mahigpit ang palda kaysa sa pag-unawa. “Sabi n’yo po, standard ‘yon sa buong department.”
Nagbukas ng bibig si Dean Esteban, parang may sasabihing depensa, pero ibang salita ang lumabas. “Who checked this item?” tanong niya kay Prof. Romero, ngunit ang tono’y hindi na sa ibaba; tono na ito ng isang kasamahan na humihingi ng totoo. “At bakit hindi mo nakita?”
“Dahil naghahanap ako ng anyong pamilyar,” sagot ni Prof. Romero, tapat. “Hindi ng katotohanan.”
Parang may gumuhit na kakaibang hangin sa loob ng silid. Gumapang ang hiya sa mukha ng ilan; sa iba, paghanga. Si Mara, hindi nakapagpigil, pumalakpak—isa, dalawa—hanggang sa sumunod ang iba, mahina lang sa simula, parang ulan na dumaragsa.
“Mr. Vale,” sabi ni Dean Esteban, nag-ayos ng kurbata, “pasensya. Kung totoo ang sinabi mo kahapon, dapat kang pakinggan. Hihingin ko ang solusyon mo, at kung papayagan mo, i-share natin sa department. Ikaw ang nagligtas sa atin sa maling key.”
“Teka lang po,” putol ni Eli, nagulat ang lahat. “Hindi ko po gustong ‘iligtas’ ninyo ako kapalit ng katahimikan. May mga kaklase po akong bumagsak dahil sa key na ‘yan. Sana po ma-review ang score nila. Hindi lang po ako ang apektado.”
Napatango si Prof. Romero. “Tama ka.” Hinarap niya ang klase. “Kung sino ang bumagsak sa item na ‘yon, magre-reconvene tayo mamaya. At—” Huminga siya nang malalim, kumunot ang noo na parang may pinipilas na balat ng pride. “Sa harap ninyo, humihingi ako ng paumanhin kay Mr. Vale. Sinubukan kong ipahiya siya. Aaminin ko—pinairal ko ang ego at porma. Pero ang math, hindi nangangailangan ng porma. Nangangailangan ‘yan ng katotohanan.”
Sa likod ng silid, may kumislap na luha sa mata ni Mara. Hindi sapagkat nanalo si Eli, kundi dahil may hustisyang tumama sa gitna ng araw. Si Eli, gusto sanang tumango at ngumiti na lamang, ngunit may kumalabit sa budhi: “Hindi pa tapos ang laban.” Nilingon niya si Dean Esteban. “Dean, puwede po ba akong mag-propose?”
“Naku, wag muna,” biro ni Romero, na para bang binabawi ang bigat, “bata pa ’yan. Hindi pa handa.”
Napahalakhak ang klase. Ngumiti si Eli. “Proposal para sa math club po. Wala pa tayong maayos na club sa unibersidad—‘yung tunay na open sa lahat. Gusto ko pong gumawa ng weekly problem-solving session kung saan kahit sino puwedeng magdala ng tanong—hindi para ipahiya, kundi para maghanap ng iba-ibang landas. ‘Yung mga landas na hindi laging dadaan sa ‘tinuro sa libro.’”
Nagkatinginan sina Dean Esteban at Prof. Romero. Si Dean, mabagal na tumango. “Approve—kung ikaw ang mangunguna. At kung papayag kang i-mentor ka namin.”
“Mentor?” napakunot ang noo ni Eli, hindi sanay sa salitang iniaalok sa kanya. “Ako po ang magpapa-mentor,” dagdag niya, nakangiti.
“At kami ang magpapamentor sa ‘yo,” sisingit sana si Romero, ngunit tinalo ng tawanan. “Tama, tama,” sambit niya. “Pareho tayong matututo.”
Sa sumunod na linggo, tulad ng anumang istoryang hindi na mapipigil kapag nagsimula, kumalat ang balita sa campus: “’Yung naka-hoodie? ‘Yung pinahiya? Siya ‘yung Henyo.” Ngunit hindi ito huminto sa palakpak. Dumating ang unang open session ng bagong tatag na Campus Problem Lab. Walang formal na poster; iilang print lang sa bulletin board. Ngunit punô ang silid: engineering, psych, fine arts, at mga senior na profesor na sanay sa tahimik na kape. Sa gitna, nakapwesto ang lumang pisara at si Eli, hawak ang chalk, at sa tabi niya si Mara na magaling mag-ayos ng oras at taong magtatanong. Si Prof. Romero at Dean Esteban ay nasa gilid, gumawa ng serbesa ng kapeng barako, literal na kinuha ang tungkulin bilang “assistants.”
“Agenda,” bungad ni Eli, “magkakaroon tayo ng tatlong levels: warm-up, challenge, at crazy.” Tawa ang lahat. “Warm-up: isang telescoping series. Challenge: isang integral na may kakaibang substitution. Crazy: kahit anong tanong na sa tingin n’yo walang solusyon—o baka meron, pero hindi natin nakikita pa.”
Nagsulat si Mara ng “Warm-up” sa gilid ng pisara, at nag-umpisa ang sayaw ng chalk. Hindi mabagal, hindi rin nagmamadali. Sa unang pagkakataon, nakita ng mga estudyante ang mga propesor na nakapila rin sa pagtanong, humihingi rin ng paliwanag, at kumakaway kapag tama ang sagot ng iba—hindi dahil sa grado, kundi dahil sa tuwa ng pagkatuklas.
Sa gitna ng session, pumasok ang dalawang estudyante mula sa ibang kolehiyo, hawak ang sulat mula sa dean nila. “Pwede po bang sumali? Nabalitaan naming open.”
“Open nga,” tugon ni Eli. “Pero may patakaran: walang pang-uuyam, walang ‘tamang porma lang.’ Tanging requirement: igalang ang tanong.”
Dumami nang dumami ang dumadalo. Ang mga dating mahiyain, nagsusulat sa pisara. Ang mga dating tinutukso dahil “mahina sa math,” natutong maghanap ng sariling paraan. Sa loob ng tatlong buwan, ang Problem Lab ay hindi na lang club—naging espasyo ito kung saan ang “hindi ko alam” ay simula, hindi katapusan. Sa isang open meet, nag-practice sila para sa national collegiate math challenge. Sa likod ng hall, nakamasid ang ilang kilalang alumnus, tahimik, naglilista. May lumapit na foundation representative, nag-abot ng card kay Dean Esteban: “Gusto naming pondohan ‘to.”
Dumating ang araw ng kompetisyon. Malamig ang auditorium; kasing-lamig ng kamay ni Eli. “Kaya mo ‘to,” bulong ni Mara, kumapit sa balikat niya. Nasa harap ang mahahabang mesa, may timer, may problem set na parang galing sa bituin. May mga unibersidad na matagal nang hari sa ganitong paligsahan. Ngunit nang magsimula ang countdown, walang hari-harian sa isip ni Eli—tanging mga kwento ng bawat simbolo.
Problem 1: telescoping—napangiti si Eli, parang bumalik sa unang araw sa pisara. Problem 2: geometry na may inversion—si Mara ang pumilos dito, na-assign nila ayon sa lakas. Problem 3: functional equation—dito lumangoy si Eli, inukit ang pattern hanggang sa lumitaw ang sagot na parang tubig sa bato.
Sa huling tanong, may sumigaw mula sa kabilang team, “Impossible ‘yan!” Ngunit ang salitang iyon ang paboritong asukal ni Eli. Umikot ang dila ng utak niya, at naalala ang turo ng lolo: “Kapag sarado ang pinto, tingnan mo kung may bintana.” Nag-try siya ng substitution na tila baliw; nagtrabaho. “Check,” bulong niya sa sarili. Sinulat niya ang huling linya, at sumigaw ang orasan.
Ilan pang minuto at inihayag ang resulta: ang unibersidad nila—na halos walang pangalan sa larangan—ang kampeon. Tumayo ang lahat, pumalakpak, umiyak. Yumakap si Mara kay Eli, at muntik nang mabitawan ni Eli ang trophy na parang ordinaryong tasa kung pano niya ito hinawakan—hindi dahil wala itong halaga, kundi dahil para sa kanya, mas mahalaga ang kuwento kaysa sa tropeo.
Pagbalik nila sa campus, sinalubong sila ng mga banderitas, ng choir na bigla na lang kumanta, at ng mga estudyanteng may dalang kartolina: “Hoodie = Henyo.” Natawa si Eli, pero umiling. “Hindi ako henyo dahil sa hoodie,” sabi niya sa maliit na entabladong nilagyan ng mic. “At hindi rin ako henyo dahil sa tropeo. Kung may aral man dito, ito: Huwag tayong matakot magkamali—mas takot dapat tayo sa hindi nagtatanong. At kung guro tayo, huwag tayong manghinayang magbago ng isip kapag may mas tamang sagot.”
Pumarada sa gilid sina Prof. Romero at Dean Esteban. Tinawag ni Eli ang pangalan nila. “Kung hindi dahil sa inyo,” sabi niya, nakangiting totoo, “hindi kami magkakaroon ng Problem Lab. Salamat dahil pinili n’yong matuto kasama namin.”
“Hindi namin ‘yon pabor sa’yo,” sagot ni Romero, nakakatawang seryoso. “Pabor ‘yon sa math.”
Kinagabihan, mag-isa si Eli sa lumang silid-aralan, pinupunasan ang pisara. Tahimik ang campus, pero sa dingding, naroroon pa rin ang bakas ng mga equation na natuyo na—parang mapa ng mga landas na dinaanan nila. Ibinulsa niya ang chalk, handa na sanang umalis, nang mapatingin sa mesa kung saan nakapatong ang luma’t gusot na notebook ng kanyang tatay. Binuksan niya, pamilyar pa rin ang amoy ng papel at tinta. Sa huling pahina, may nakasulat na mensahe—maliit, nakatagilid:
“Anak, kung sakaling mabasa mo ‘to balang araw: Ang tunay na talino, hindi lang sa sagot nasusukat. Nasa tapang magtanong, at sa bait na makinig. Kung may araw na pagtatawanan ka dahil sa anyo mo, gawing tabla ang mundo: pantay-pantay ang piyesa, pantay ang pagkakataon. At ‘pag binigyan ka ng chalk, huwag mong sayangin—magsulat ka ng tulay.”
Pinikit ni Eli ang mga mata, pinisil ang chalk sa kamay, at ngumiti. Bukas, may susunod na session. Bukas, may panibagong batang papasok sa silid na may dalang “hindi ko alam.” At sa bawat “hindi ko alam,” naroroon siya—hindi bilang bida, kundi bilang kasama—na handang magturo at matuto, sabay hawak ng chalk na hindi lamang pansulat, kundi pang-ukit ng posibilidad.
