Sa loob ng maliit at mainit na bahay, nanginginig ang kamay ni Lola Nena habang nakapatong sa dibdib niya, habol ang hininga sa lakas ng sigaw ng anak at manugang. “Ikaw talaga ang pabigat dito sa bahay!” sigaw ng babae, nakaturo sa kulubot niyang mukha. Sa gilid ng mesa, takot na takot ang mga apo, pinipigilang umiyak. Wala silang kaalam-alam na ilang saglit lang, may kakalampag sa pintuan—at sa unang “Tok, tok, PNP po!” mula sa kabila, biglang luluhod sa takot ang manugang na kanina’y ang taas-taas ng boses.
Lola Na Dati’y Sandigan, Ngayon Parang Pabigat
Si Lola Nena ay 74 anyos, dating labandera, at siya ang literal na “ilaw” ng pamilyang Dela Cruz noong kabataan niya. Siya ang nagpalaki sa tatlong anak, nakisuyo sa kamag-anak, nagbanat ng buto para makapag-aral sila kahit hanggang high school lang.
Nang tumanda, siya naman ang inuwi nina Carlo (panganay na anak) at Liza (manugang) sa kanilang simpleng bahay. Sa unang mga buwan, maayos ang lahat—may “Ma, kumusta po kayo?” at “La, kain na po tayo.” Pero nang maubos ang ipon at maliit na pensyon ni Lola, unti-unting nag-iba ang tono.
“Ma, pambili lang ng bigas ha,” lambing dati ni Liza habang kinukuha ang ATM ni Lola.
“Ma, ‘yung pensyon n’yo ha, kami na bahala mag-withdraw,” dagdag ni Carlo.
Hanggang sa dumating ang mga buwang halos wala nang naiiwan para kay Lola. Ni gamot, minsan napagkakaitan pa.
Sigaw At Sermon Sa Harap Ng Mga Bata
Isang hapon, habang naglalaro sa sahig ang mga apo, napansin ni Liza na basa ang palanggana sa kusina.
“Sino na namang nagbukas ng gripo?!” sigaw niya.
Tahimik na nagpunas ng patak si Lola Nena gamit ang basahan. “Ako na, Liza. Nalimutan ko lang isara nang mahigpit. Pasensya na, sign of ageing na siguro.”
Doon na sumabog ang galit ng manugang.
“Yan na nga ba sinasabi ko! Puro pasensya ka na. Tubig, kuryente, pagkain—lahat binabayaran namin ni Carlo! Tapos ikaw, puro gastos!”
Pinanood ni Carlo mula sa upuan, hindi man lang sumabat.
“Liza,” mahinang sabi ni Lola, “maghuhugas na lang ako, babawi ako—”
“Ano pang paghuhugas ang gagawin mo? Wala ka namang trabaho!” sabat ni Liza, itinutok ang daliri sa mukha ng matanda. “Kung hindi lang sa mga apo mo, matagal na sana kitang pina-uwi sa probinsiya!”
Naluha si Lola Nena, hindi dahil sa sigaw, kundi dahil nakita niyang takot na takot ang pinakamaliit na apo, si Mico, habang kumakapit sa kamao.
Mga Tahimik Na Saksi: Mga Apo At Kapitbahay
Sa bawat araw na may sigawan, may dalawang grupo na laging tahimik na saksi: ang mga apo, at ang mga kapitbahay.
Ang mga bata, natutong manahimik. Kapag sumisigaw ang Nanay Liza, kusa silang pumapasok sa kwarto, pero naririnig pa rin nila ang lahat.
“Lola, pabigat ka daw?” minsang tanong ng pitong taong gulang na si Bea, inosente ang tono. “Ano ‘yung pabigat?”
Napangiti nang malungkot si Lola. “Pag sinabing pabigat, apo, ‘yun daw ‘yung taong akala nila wala nang silbi. Pero sa totoo lang, kahit matanda na, may puso pa rin. May halaga pa rin.”
Sa kabilang banda, napapakinggan din ng kapitbahay na si Aling Minda ang halos araw-araw na sigalot. Sa tagal ng kaniyang ginugugol sa labas, hindi na niya matiis.
“Grabe naman ‘yung Liza na ‘yon,” bulong niya sa asawa. “Kahit sarili mong biyenan, ganyan tratuhin? Kailan kaya may magsasabi sa kanila na mali na ‘yon?”
Isang Tawag Mula Sa Guro
Isang araw, napansin ng adviser ni Bea sa school na hindi ito makapag-concentrate. Laging tulala, madaling magulat kapag may malakas na ingay.
“Bea, anak, may problema ba sa bahay?” maingat na tanong ng guro.
Napaluha ang bata. “Ma’am, lagi pong sinisigawan si Lola. Sabi po ni Mama, kaya po kami walang pera kasi matanda na si Lola at nakatira pa sa amin. Pero si Lola naman po ‘yung nag-aalaga samin pag wala sila Papa.”
Dito na nag-trigger ang concern ng guro. Bilang mandated reporter, hindi niya puwedeng bale-walain ang posibleng pang-aabuso—lalo na sa nakatatanda. Tahimik siyang nakipag-ugnayan sa guidance counselor, at sa tulong nito, nag-report sila sa barangay at DSWD para sa home visit. Kasama sa protocol ang pag-coordinate sa pulis, lalo na kung may posibilidad ng emotional o physical abuse.
Hindi alam ng pamilya Dela Cruz, may mga matang nagmamasid at may sistemang handang makialam kapag may naaagrabyadong matanda at bata.
Plano Ng Barangay At Ang Pagdating Ng Pulis
Kinabukasan, nagtipon sa barangay hall sina Kapitana, social worker na si Ma’am Joy, at PO3 Santillan mula sa women and children protection desk.
“Base sa report ng school, may paulit-ulit na paninigaw at pagmumura sa matanda sa harap ng mga bata,” paliwanag ni Ma’am Joy. “Emotional abuse ‘yon, hindi lang kay lola, pati sa mga apo.”
“Kailangan natin ng home visit,” sabi ni Kapitana. “Hindi puwedeng hayaan na kwento lang. Makikinig tayo sa lahat: kay lola, sa anak, sa manugang. Pero dapat malinaw: may laban na batas ang mga nakatatanda. Hindi sila pwedeng basta bastang sigawan at kutyain.”
Tumango si PO3 Santillan. “Ako na ang sasama. Mas mabuti nang may presensya ng pulis, para kung mag-eskandalo, protektado si lola at mga bata.”
“Tok, Tok, PNP Po!”
Hapon iyon, saktong oras na naman ng pag-init ng ulo sa bahay.
Nagkamali si Lola ng pagtimpla ng gatas—masyadong malabnaw ayon kay Liza.
“Ano ‘to, Lola? Gatas o sabaw ng papel?” sigaw niya, sabay kalampag ng baso sa mesa. “Ilang beses ko bang sasabihin na sundan mo ‘yung sukat? Ganyan ka na naman eh! Paulit-ulit!”
“Naku, Liza, ako na—” sabat sana ni Carlo, pero mahina lang.
“Wala kang pakialam, Carlo!” balik-sigaw ng asawa. “Kung hindi mo inaayon ‘yang nanay mo, darating ang araw pati mga anak natin, mabubulok sa ganyang sistema!”
Napatigil si Lola. “Sistema?”
“Oo!” bulyaw ni Liza. “Sistema ng pagiging pabigat! Baka bukas, kami pa ang maghugas ng plato pagkatapos mong kumain!”
Nagsimula nang umiyak si Bea at Mico. Sa gitna ng ingay, tahimik na pumatak ang luha ni Lola, napakapit sa dibdib, nagdarasal sa isip: “Panginoon, hanggang kailan po ba?”
At parang may kasagot.
TOK TOK TOK!
“Magandang hapon po, PNP at DSWD po.” Malinaw ang boses mula sa labas. “Pwede po ba kaming makausap saglit? May report po kasi kaming natanggap tungkol sa isang lola at mga bata sa bahay na ito.”
Parang may switch na na-off. Biglang natahimik si Liza. Nanlaki ang mata ni Carlo.
“P-pulis?” utal ni Liza. “Anong… anong ginawa mo, Nay?!” baling niya kay Lola. “Ikaw ba ang nagreklamo?!”
Umiling si Lola, gulat din. “Wala akong nilapitan, Iha…”
“Baka si Aling Minda,” bulong ni Carlo, namumutla. “Naririnig niya siguro tayo.”
Biglang Nagmakaawa Ang Manugang
Binuksan ni Carlo ang pinto. Naroon si Kapitana, Ma’am Joy na may hawak na folder, at si PO3 Santillan.
“Magandang hapon,” bati ni Kapitana. “Pasensya na sa abala, pero kailangan namin kayong makausap. May concern kasi na may nakatatandang palaging sinisigawan, pati mga bata naaapektuhan.”
Nagkatinginan sila Liza at Carlo.
“Hindi po totoo ‘yan,” agap ni Liza, pilit na nakangiti. “Normal lang po na away pamilya, minsan napapagalitan si Mama, pero wala pong abuso. Tsismis lang po ‘yan, alam n’yo naman mga kapitbahay…”
“Totoo po ba ‘yang ‘normal lang’ na halos araw-araw kayong sumisigaw sa harap ng mga bata?” tanong ni Ma’am Joy, mahinahon pero diretso. “Kasi ang emotional abuse po, lalo na sa senior citizen, may kaakibat na batas. Maaari po ‘yang ma-report bilang violence against women and children or elder abuse. Puwede kayong mapatawag sa piskalya kung mapatunayang totoo.”
Para bang binuhusan ng malamig na tubig si Liza. Bigla nang nagbago ang boses niya.
“Ay, huwag naman po!” mabilis niyang sagot, namutla. “Ma’am, sir, pasensya na po kung medyo mataas lang boses ko minsan. Pagod lang po sa trabaho. Hindi ko naman po sinasaktan si Mama. Dito po siya nakatira, kami po nagpapakain, kami nagbabayad ng kuryente…”
“Kayo nga po ang kasama niya sa bahay,” sagot ni Kapitana. “Ibig sabihin, kayo rin ang may responsibilidad na alagaan siya nang may respeto. Hindi hadlang ang pagod para sigawan ang matanda at iparamdam na pabigat.”
Lumapit si PO3 Santillan kay Lola. “Nanay Nena, kayo po. Gusto po naming marinig kung ano’ng nangyayari dito sa bahay. May nananakit po ba sa inyo? May sumisigaw? May nagbabawas po ba ng pera ninyo nang wala sa gusto n’yo?”
Nanginginig si Lola, pero nagsalita.
“Hindi naman po nila ako sinasaktan ng kamay, sir,” mahinahon niyang wika. “Pero… madalas po akong ma-sigawan. Napapabayaan po minsan ‘yung gamot ko kasi mas inuuna po gastos sa iba. Minsan po, sa harap ng mga apo, sinasabi nilang pabigat ako. Masakit po sa dibdib… pero akala ko po, normal lang sa matanda.”
Umiyak si Bea, napayakap kay Lola. “Sir, huwag n’yo pong galitan si Lola. Si Mama po ang lagi sumisigaw,” singit ng bata, inosenteng tapat.
Doon na tuluyang nagbagsakan ang depensa ni Liza. Nang marinig ang salitang “kaso,” “elder abuse,” at makita ang mga mata ng anak niyang punung-puno ng takot, bigla siyang napaluhod.
“Ma’am Joy, sir, huwag n’yo po kaming kasuhan,” nagmamakaawang sabi niya. “Hindi ko po alam na puwede palang ikaso ‘yung pagsigaw. Akala ko, pag-anak ka, may karapatan kang pagalitan ang magulang mo kapag pabigat na. Nagkamali po ako. Ayoko pong mahiwalay sa mga anak ko.”
Panahon Na Para Kay Lola Nena Naman
Nag-usap sila nang mahabang oras. Ipinaliwanag ni Ma’am Joy na hindi ibig sabihin dahil ikaw ang nagpapasahod o may-ari ng bahay, pwede mo nang sigawan o ipahiya ang nakatatanda.
“May batas po tayo para sa mga senior citizen,” sabi niya. “May karapatan silang irespeto, alagaan, at hindi yurakan ang dignidad. Hindi excuse ang pagiging ‘emosyonal’ o pagod.”
Nagdesisyon ang barangay at DSWD na:
- Dadalhin muna si Lola Nena sa bahay ng bunsong anak na si Marlon, na matagal nang gustong kupkupin siya pero walang lakas ng loob lumaban kay Carlo.
- Sasailalim si Carlo at Liza sa counseling at parenting/elderly care sessions.
- Mananatiling “on record” ang report—kapag naulit, posible na talaga silang kasuhan.
Habang nag-iimpake ng ilang damit ni Lola, lumapit si Liza, luhaang yumakap sa kanya.
“Ma, patawarin n’yo po ako,” hikbi niya. “Sobrang napagod ako, napuno, pero mali pala ‘yung inawa ko. Hindi ko kayo dapat sinisigawan. Dapat nga po kami ni Carlo ang nagpapasalamat sa inyo.”
Hinaplos ni Lola ang buhok ng manugang. “Masakit sa akin ‘yung mga salita mo, Liza,” tapat niyang sagot. “Pero mas masakit kung magtataglay ako ng galit. Kaya pinipili kong magpatawad. Pero tama rin na lumayo muna ako. Baka doon natin matutunan ang halaga ng isa’t isa.”
Ang mga apo, umiiyak na yumakap sa kanya.
“Lola, babalikan mo kami, ha?” tanong ni Bea.
“Oo naman, apo,” tipid na ngiti ni Lola. “Pero kapag bumalik ako, sana wala nang sigaw. Puro ‘I love you’ na lang.”
Mga Aral Mula Sa Kwento Ni Lola Nena
Sa kwento ni Lola Nena, makikita natin na:
- Hindi “normal” ang paulit-ulit na pagsigaw at panghihiya sa matatanda.
Purol man ito sa salita, ito ay uri na ng emosyonal na abuso. May karapatan ang mga lolo at lola na tratuhin nang may dignidad. - Tahimik man ang mga bata, ramdam nila ang lahat.
Ang sigawan sa bahay ay hindi lang sugat kay lola, kundi trauma sa ulo’t puso ng mga apo na nakakasaksi. - May mga taong nakatingin at handang tumulong—mga guro, kapitbahay, barangay, at social workers.
Hindi paninira ang pagre-report kapag may naaapi, kundi pagmamalasakit. - Hindi huli ang lahat para umamin ng mali at magbago.
Si Liza at Carlo, kahit nasampal ng realidad, binigyan ng pagkakataong matuto at ituwid ang pagtrato kay Lola. - Mahalaga ang sariling pagpapahalaga ng matatanda.
Nang nagsalita si Lola at inamin ang totoo, doon nagsimulang gumalaw ang mga taong kayang magprotekta sa kanya.
Kung may kilala kang Lola o Lolo na tila napapabayaan, o baka ikaw mismo ang nakakakita ng ganitong sitwasyon, nawa’y maging paalala ang kwentong ito: hindi tayo dapat manahimik sa harap ng pang-aapi—lalo na sa mga taong minsang nag-aruga sa atin.
Ibahagi mo ang kwento ni Lola Nena sa iyong pamilya at mga kaibigan. Baka sa simpleng pag-share, may isang anak, manugang, o apo ang mapaisip at matutong magsabi ng “Salamat, La. Mahal kita,” kaysa “Pabigat ka na.”
