Sa isang simpleng sala na may lobo, papel-de-hapon, at ilang kamag-anak na nakaupo sa sofa, biglang tumahimik ang lahat nang marinig ang malutong na boses ng isang babae:
“ANO ‘TO?! Ganito ang regalo mo sa anak ko?!”
Si Doña Cely Vergara, naka-pulang bestida at kilalang matapobre sa buong subdivision, ay nakatayo sa harap ng mesa. Hawak niya ang isang maliit na kahon na may mamahaling itsura. Sa tabi niya, nanginginig sa kaba ang bagong kasal na si Lara, naka-puting blouse at beige na pantalon.
Katatapos lang ng kasal nila ni Adrian Vergara, anak ni Doña Cely.
Dapat sana’y simpleng salu-salo lang ito sa bahay para sa mga piling kamag-anak.
Pero ang kasiyahan, bigla nang naging parang hearing sa korte.
ANG REGALO
Kanina pa iniisa-isa ni Doña Cely ang mga regalo.
“Hmm, ito galing kay Atty. Ramos, siguradong maganda ‘to…”
Binuksan niya ang box: mamahaling wristwatch. Tumango siya, halatang aprobado.
“Ito naman galing kina Mayor…”
Lumabas ang envelope na punô ng pera. Tumawa siya.
Pero nang dumating sa maliit na kahong kulay abo na walang tatak, kumunot agad ang noo niya.
“Sino naman ‘tong walang ka-class na nagbigay ng walang card?” tanong niya.
Nagkatinginan ang mga tao.
Si Lara, bahagyang nagtaas ng kamay, kinakabahan.
“A-ah… Ma,” maingat niyang sabi, “galing po ‘yan kay Mama Lita… sa nanay ko po. Nahihiya lang siyang magkarga ng card kasi… hindi siya marunong magsulat nang maayos.”
Napataas ang kilay ni Doña Cely.
“Syempre,” malamig niyang sabi. “Ano bang aasahan sa tindera sa palengke?”
Nag-init ang tenga ni Lara.
Sa likod, umiwas ng tingin ang nanay niyang si Lita, naka-simpleng bestida, nakatayo sa tabi ng kapatid ni Lara.
“Ma,” sabat ni Adrian, “huwag naman kayo ganyan kay Mama Lita.”
Pero hindi na pinakinggan ni Doña Cely ang anak.
Binuksan niya ang kahon.
Sa loob, may isang kwintas na may kumikislap na bato sa gitna, maayos ang pagkakalatag sa itim na velvet.
“Aba, may jewelry pa ang nanay mo,” mapang-asar niyang komento. “Nag-loan ka ba para dito, Lita? O fake ‘to?”
Umangat ang tingin ni Lara.
“Ma, hindi po fake ‘yan,” madiin niyang sabi. “Minana po ‘yan ni Mama kay Lola at matagal niyang inipon ang lakas ng loob para ibigay sa akin ngayong kasal—”
Pero bago pa niya matapos, marahang isinara ni Doña Cely ang kahon, saka mariing ngumisi.
“Alam mo, Lara,” aniya, “kung gusto mong magmukhang Vergara, huwag na huwag kang magsusuot ng mukha-ng-murang alahas. Nakakahiya sa mga kaibigan ko.”
“Ma, hindi mura ‘yon!” singit ni Lara, nangingilid ang luha. “Mahal po ‘yon kay Mama… yan na lang ang—”
“Hindi lahat ng ‘mahal’ sa puso, mahal sa merkado,” sabat ni Doña Cely. “At sa pamilyang ito, importante pareho.”
At sa harap ng lahat, walang pasintabi niyang itinapat ang kahon sa basurahan sa tabi ng mesa at inihulog ito.
Tumama ang kahon sa loob ng trash bin na may tissue, plastik, at mga punit na pambalot.
Parang sabay na may nalaglag sa puso ni Lara.
“MA!” sigaw ni Adrian, napaatras. “Ano ba?!”
Napatakip ng bibig si Mama Lita sa likod, napaiyak.
“Pasensya na po, Doña,” umiiyak niyang sabi. “Kung hindi niyo po nagustuhan, pwede niyo pong itabi na lang, hindi po kailangang itapon…”
Tumingin si Doña Cely sa kanya, malamig.
“Lita, huwag kang mag-alala,” aniya. “Papabili ko na lang ng totoong kwintas si Lara. Hindi kailangang ipagsiksikan dito ang mga tirang pamana ninyo.”
ANG PAG-ALIS NG INA
Hindi na nakatiis si Lara.
Lumapit siya sa basurahan, nanginginig ang kamay, bubunutin sana ang kahon, pero hinawakan siya ni Doña Cely sa braso.
“‘Wag mo nang pulutin,” madiin nitong sabi. “Makakahanap ka ng mas maganda. Kung gusto mong pagkakitaan ‘yan, baka hindi pa umabot ng isang buwan ang sweldo ng katulong.”
“Ma!” suway ni Adrian. “Sobra na po kayo!”
“Anak, tahimik ka,” singhal ni Doña Cely. “Ayokong magmukhang cheap ang mapapangasawa mo.”
Sa gilid, humikbi si Mama Lita, saka marahang lumapit kay Lara.
“Anak…” mahinahon niyang sabi, pilit na matatag, “huwag ka nang umiyak. Kung ayaw ng biyenan mo, okay lang. Mas mahalaga na masaya kayo ni Adrian.”
Ngunit sa boses nito, ramdam ang punit.
“Ma, hindi ‘to tama,” umiiyak na sagot ni Lara. “Pinaghirapan mo ‘yon, minana mo pa kay Lola. Hindi dapat tapon lang—”
“Lara,” pinutol siya ni Mama Lita, “walang makakapagtapon sa pagmamahal ng nanay mo. Kahit saan mapunta ‘yung kwintas, alam kong suot mo pa rin sa puso mo ‘yung pagmamahal ko.”
At bago pa lalong humaba ang eksena, maayos pero mabigat na nagpaalam si Mama Lita.
“Doña Cely, salamat sa paanyaya,” magalang pa rin nitong wika. “Pasensya na po kung nakaabala kami.”
Lumabas siya ng bahay nang nakayuko, hawak ang maliit na bag na halatang luma na.
Habang pinapanood niyang paalis ang ina, pakiramdam ni Lara, unti-unti ring lumalayo sa kanya ang dignidad na pilit niyang pinoprotektahan.
ANG GABI NG HINDI PAGKAKAUNAWAAN
Pag-alis ng mga bisita, nagsimula ang tahimik pero mabigat na diskusyon sa pagitan ni Adrian at ng nanay niya.
“Ma, hindi ko na kaya,” sumbat ni Adrian. “Grabe na po kayong makapagsalita kay Lara at kay Mama Lita. Hindi sila basura.”
“Huwag mo nga akong turuan, Adrian,” balik ni Doña Cely. “Ako ang nagpalaki sa’yo, ako ang nagpatakbo ng negosyong ‘to. Alam ko kung anong kahihiyan ang puwedeng idulot ng maling pakikisama.”
“And since when naging kahihiyan ang galing sa simpleng pamilya?” tanong ni Adrian.
“Si Papa galing probinsya, hindi mayaman. Hindi mo ba naaalala kung paano kayo nagsimula?”
Napapitlag si Doña Cely sa binanggit ng anak.
Pero agad niya itong tinakpan ng inis.
“Ngayon hindi na gano’n ang mundo, Adrian,” sabi niya. “Hindi pwedeng kung sino-sino lang ang tatanggapin mo sa buhay mo. Lalo na’t ikaw ang hahawak sa kumpanya.”
Natahimik si Lara sa gilid, pinupunasan ang luha.
“Ma…” mahina niyang sabi. “Hindi po ako perpekto. Pero kahit kailan, hindi ko hihilain pababa si Adrian. Gusto ko po siyang tulungan, hindi i-embarrass.”
“Kung gusto mong tumulong, tumulong kang umangat,” mariing sagot ni Doña Cely. “Hindi ‘yung pinapasok mo sa bahay ang mga alaala ng kahirapan n’yo.”
At tuluyan siyang umakyat sa kwarto, iniwan sina Lara at Adrian sa sala.
ANG NAKALIMUTANG KAHON
Kinagabihan, habang nagliligpit si Lara, napatingin siya sa maliit na basurahan sa tabi ng mesa.
Nandoon pa rin ang kahon… medyo nadaganan ng mga papel at pambalot.
Dahan-dahan niya iyong kinuha, parang may hinuhukay na parte ng puso niya.
Binuksan niya iyon at muling nasilayan ang kwintas.
Sa gitna, may bilog na lilang bato, napapalibutan ng maliliit na diamante.
Naalala niya ang gabi bago ang kasal, habang inaabot ito sa kanya ni Mama Lita.
“Anak,” sabi ng ina, “ito ang iniwan sa akin ni Lola mo bago siya pumanaw. Sabi niya, ibigay ko raw sa apo kong ikakasal na may pinakamahinahong puso. Sa lahat ng anak ko, ikaw ‘yon.”
“Ma, baka naman dapat kay ate to o kay kuya,” nahihiya pa siya noon.
“Si ate mo, may sariling napundar. Si kuya mo, may puhunan sa negosyo. Ikaw…” hinaplos siya ni Mama Lita sa pisngi, “ikaw ang pinakanatakot mag-asawa dahil sa takot mong hindi ka tanggapin ng pamilya ng mapapangasawa mo. Gusto kong maalala mong kahit saan ka mapunta, may isang piraso ng pamilya natin na dala-dala mo.”
Ngayon, hawak niya ang regalong iyon… at alam niyang nasaktan si Mama Lita nang ganunin iyon ng biyenan niya.
Isa-isa niyang pinunasan ang kwintas, saka maingat na isinilid muli sa kahon.
“Kung ayaw ni Ma Cely na makita ka,” bulong niya habang hawak ang kahon, “itataob na lang kita sa loob ng aparador. Pero hindi kita isusuko.”
ANG HINDI INAASAHANG BISITA
Ilang araw ang lumipas.
Lumamig ang relasyon sa bahay.
Si Doña Cely, laging nasa opisina o nasa rotunda ng subdivision kasama ang mga kaibigang kasing-yaman.
Si Lara naman, abala sa pagsasaayos ng bagong tirahan nila ni Adrian sa loob ng compound.
Isang hapon, may dumating na hindi pamilyar na babae sa harap ng gate — matanda na, naka-eleganteng damit, ngunit malumanay.
“Magandang hapon,” bati niya sa guard. “Dito po ba nakatira si Mrs. Cely Vergara?”
“OPPO,” sagot ng guard. “Sino po sila?”
“Ako po si Mrs. Trinidad Feliciano,” sagot ng babae. “Kaibigan niya… noong wala pa siyang pera.”
Nang marinig iyon, agad na sinabihan ang kasambahay at pinapasok si Mrs. Trinidad sa loob.
Naabutan niya si Lara sa sala, nag-aayos ng mga dokumento.
“Ay, magandang hapon po,” magalang na bati ni Lara. “Sino po sila ulit?”
“Ikaw ba si Lara?” nakangiting tanong ni Trinidad. “Ang bagong asawa ni Adrian?”
“Opo,” sagot ni Lara. “Pasok po kayo. Tatawagin ko lang si Ma Cely.”
Papalapit na sana si Lara sa hagdan nang makita niyang pababa na si Doña Cely, nakaayos, halatang galing sa meeting.
Pagkakita niya kay Trinidad, nanlaki ang mata niya.
“Trining?!” halos pasigaw na sabi ni Cely. “Ikaw ba ‘yan?!”
Tumawa si Trinidad, sabay yakap sa kanya.
“Cely!” sagot nito. “Hindi ka nagbago… mas gumanda ka lang dahil naka-pula ka palagi.”
Napatawa si Lara, natutuwa sa reaksyon.
Hindi niya akalaing may ganitong side si Doña Cely—masaya, malambot.
“Anong ipinunta mo rito?” tanong ni Cely, halatang natuwa. “Akala ko nag-migrate ka na sa States?”
“Bumalik ako dahil…” sabay lingon ni Trinidad kay Lara, “…may importante akong kailangang hanapin. At mukhang hindi ako nagkamali ng bahay na pinuntahan.”
ANG SEKRETO NG KWINTAS
Habang nagkukuwentuhan ang magkaibigan, napansin ni Trinidad ang kwentas na nakapatong sa coffee table — inilabas kasi ni Lara kanina para tingnan.
Napahinto si Trinidad.
“Sandali…” bulong niya. “Saan nanggaling ‘yang kwintas na ‘yan?”
Agad na kumabog ang puso ni Lara.
“Ah… Ma Cely,” mahina niyang sabi, “ito po ‘yung regalo ni Mama Lita noong kasal. ‘Yung… tinapon n’yo po nung isang araw.”
Bahagyang namula si Cely, pero hindi siya nagpahalata.
“Teka lang,” singit ni Trinidad, dahan-dahang dinampot ang kwintas.
Tinitigan niya itong maigi, parang may hinahanap.
“Totoo ba ‘to?” bulong niya. “Hindi ako puwedeng magkamali…”
“Trining?” tanong ni Cely. “May problema ba sa kwintas na ‘yan? Baka fake ‘yan, galing daw sa nanay ng manugang ko na taga-palengke.”
Napalingon sa kanya si Lara, nasaktan sa tono.
Pero bago pa siya makasagot, tumayo si Trinidad, hawak ang kwintas na parang ginto.
“Cely,” seryoso niyang sabi, “alam mo ba kung ano ito?”
“Cheap na alahas?” sarkastikong sagot ni Cely.
Umiling si Trinidad, nanginginig ang labi.
“Hindi. Ito ang ‘Estrella de Dalisay.’ Antigo. Rare. Dating pag-aari ng pamilya ni… Doña Milagros Dalisay.”
Napatda si Cely.
“Impossible,” bulong niya. “Si Doña Milagros? ‘Yung may-ari ng dati kong pinapasukang sari-sari store bago ako nagnegosyo?”
“Oo,” sagot ni Trinidad. “Naalala mo ba noong nagtrabaho tayo sa kanya? May suot siyang kwintas na may lilang bato na galing pa raw sa lola niya? Ito ‘yon. Nakita ko na ‘to nang ilang beses. At ilang beses ko ring narinig na may** kolektor na gustong bilhin ‘to ng milyon-milyon**, pero ayaw niyang ibenta dahil pamana daw sa mga apo niya.”
Napakurap si Lara.
“Po? M-milyon?”
“Oo, hija,” sagot ni Trinidad. “Hindi lang ito basta alahas. Antigo ‘to. Rare ang bato at setting. Pati ‘yung style, ginawa pa raw ng kilalang panday sa Vigan noong 1940s.”
Biglang nanlamig si Doña Cely.
Parang nawala ang dugo sa mukha niya.
“Trining… sigurada ka ba?” nanginginig niyang tanong. “Paano naman napunta ‘yan sa nanay ng manugang ko?”
Lumingon si Lara, naguguluhan.
“Si Lola po… ang nanay ni Mama Lita… ang apong inalagaan ni Doña Milagros,” mahinahon niyang paliwanag. “Matagal po siyang namasukan doon bilang kasambahay bago nag-asawa. Sabi ni Mama, bago daw mamatay si Doña Milagros, ibinigay daw niya ‘yung kwintas kay Lola bilang pasasalamat dahil inalagaan niya siya hanggang huli… at dahil daw mas gusto niyang mapunta ‘yon sa taong may malasakit kaysa sa mga apo niyang nag-aagawan lang sa mana.”
Parang binuhusan ng malamig na tubig si Cely.
Biglang bumalik sa kanya ang nakaraan:
magkasama sila ni Trinidad noon, kabataan nila, kumakain ng libreng tinapay ni Doña Milagros, pinapangarap makaalis sa kahirapan.
“Cely,” dagdag ni Trinidad, “alam mo kung gaano kahigpit si Doña Milagros sa mga gamit niya. Kung ibinigay niya ‘tong kwintas sa lola ni Lara, ibig sabihin, pinagkakatiwalaan niya talaga ‘yung pamilya nila.”
Tahimik ang kwarto.
Nararamdaman ni Cely ang bigat ng sariling salita na binalik sa kanya:
“Hindi lahat ng ‘mahal’ sa puso, mahal sa merkado.”
Ngayon, literal na mahal sa puso at sa merkado ang itinapon niya sa basurahan.
ANG PAG-AMIN NG BIYENAN
Kinagabihan, hindi mapakali si Doña Cely.
Paulit-ulit niyang kinikiskis ang palad sa tuhod, nakatitig sa kwintas na nakalapag na ngayon sa velvet, malinis na.
Lumapit si Lara, tahimik, may hawak na tasa ng tsaa.
“Ma,” mahinahon niyang bati. “Naglagay po ako ng tsaa sa inyo. Baka makatulong sa nerbiyos.”
Tila nagising si Cely sa tawag.
“Lara…” mahina niyang sabi. “Akala ko fake ka rin.”
Napakunot ang noo ni Lara.
“Po?”
“Akala ko,” tuloy ni Cely, “nagpapanggap ka lang na mabait para makapasok sa pamilyang ‘to. Akala ko pati nanay mo, gagamit ng kahit anong paraan para magmukhang mayaman… para makuha ang loob ko. Hindi ko naisip na may kwento pala sa likod ng suot n’yo.”
Tumulo ang luha niya, bihirang-bihirang mangyari.
“Alam mo ba,” patuloy niya, “bago ako nagka-negosyo, kagaya rin ako ninyo. Taga-karinderya. Nakatikim ng pahiyang hindi mabilang. Kaya siguro… nung nagka-pera ako, sobrang takot kong bumalik doon. Kaya lahat ng may bakas ng kahirapan… tinutulak ko palayo. Kasama na roon ang nanay mo.”
Tahimik lang si Lara, pinakikinggan siya.
“Trining reminded me kanina kung sino ako dati,” dagdag ni Cely. “At itong kwintas…” tiningnan niya ito, “paalala na mas mahalaga ang pagkatao kaysa sa presyo. Ang masakit, nauna pa sa akin na ituro ‘yan ng nanay mo—nang pumayag siyang hindi na magreklamo kahit tinapon ko ang pamana nila.”
Lumapit siya kay Lara.
“Lara,” nanginginig ang boses niya, “alam kong hindi sapat ang sasabihin ko, pero hayaan mong sabihin ko pa rin… patawarin mo ako.”
Nanlaki ang mata ni Lara.
Hindi niya inakalang maririnig niya ang salitang iyon sa biyenan.
“Ma…” luhaan niyang sagot, “hindi ko sinasabing hindi ako nasaktan. Pero mas masakit kung habang-buhay nating bitbitin ‘yung galit. Kung humihingi kayo ng tawad… tatanggapin ko. Hihilingin ko lang po isang bagay.”
“Ano ‘yon?”
“Kung puwede… kayo mismo ang kumausap kay Mama Lita.”
ANG PAGPUNTA SA PALENGKE
Kinabukasan, isang eksenang hindi inaasahan ng mga nagtitinda sa palengke ang naganap.
Isang mamahaling SUV ang huminto sa tabi ng pamilihan.
Bumaba si Doña Cely, nakapulang bestida pa rin, pero ngayon, halata ang kaba sa kilos.
Sumunod si Lara, may hawak na maliit na paper bag.
“Ma, kayo na po,” pabulong niyang sabi.
Huminga nang malalim si Cely, saka pumasok sa loob ng palengke.
Amoy isda, karne, gulay, pawis — amoy na noong kabataan niya, araw-araw niyang nilalanghap.
Sa isang stall ng gulay, nakita nila si Mama Lita, nakatali ang buhok, pawisan, pero may ngiti sa mga suki.
“Lita,” mahinahon na tawag ni Cely.
Napalingon si Mama Lita.
Nang makita siya, bahagyang nanlaki ang mata.
“D-Doña Cely,” gulat niyang sabi. “Anong… ginig—”
“Ako na,” pigil ni Cely. “Huwag mo akong tawaging ‘Doña.’ Cely lang. Gaya nung dati.”
Tahimik ang paligid.
Unti-unting tumigil ang ilang tindera sa pag-aayos, pinapakinggan ang usapan.
“Lita,” patuloy ni Cely, “punta ka muna dito sa gilid. May kailangan akong sabihin.”
Nagpalusot si Lara sa mga suki ni Mama Lita, “Sandali lang po si Mama, ha,” at sinamahan silang lumayo ng kaunti.
Doon, sa tabi ng kahon ng kamatis at sibuyas, ibinuka ni Cely ang paper bag.
Lumabas ang maliit na kahong kulay abo.
“Lita,” mahinang sabi niya, “ito ang kwintas na itinapon ko.”
Napahawak sa bibig si Mama Lita, nag-umapaw ang luha sa mata.
“Mabuti po at… nabawi ninyo,” umiiyak niyang wika. “Akala ko po wala na…”
“Hindi ko sana babalikan,” amin ni Cely, “kung hindi ko nalaman na hindi lang pala ito mahal sa’yo… kundi sa buong kasaysayan ng pamilya n’yo. At hindi lang pala kayo ang may utang na loob sa pamilyang Dalisay… pati ako. Dati rin akong umaasa sa tindahan ni Doña Milagros, na pinapakain tayo ng libreng tinapay.”
Natawa si Lita sa gitna ng luha.
“Naalala nyo pa po ‘yon?”
“Paano ko makakalimutan?” sagot ni Cely. “Pero habang lumalayo ako sa nakaraan, parang sinasabi ko sa sarili kong wala na akong koneksyon sa mga taong tulad natin dati. Mali pala ‘yon.”
Kinamayan niya si Lita.
“Lita… patawarin mo ako. Hindi ko dapat hinusgahan ang regalo mo—o ang pagkatao mo—base sa kung magkano tingin ko. At kahit nalaman kong milyon ang halaga ng kwintas na ‘to, mas mahalaga pa rin na itama ko ‘yung ginawa kong pambabastos bago pa man ‘yan.”
Humagulhol si Lita, sabay yakap kay Cely.
“Hindi na po importante kung magkano ‘yan, Cely,” umiiyak niyang sabi. “Mas mahalaga sa akin na tinawag mo akong pangalan ko… at hindi mo na ako ikinahihiya.”
Nakangiting lumapit si Lara, hindi mapigilan ang luha.
“Ma… Ma Lita…” yakap niya ang nanay. “Ayos na po. Mag-uumpisa na tayo ulit, ha?”
ANG BAGONG PAMANA
Makalipas ang ilang buwan, nagkaroon ng maliit na family gathering sa bahay ng Vergara.
Ngayon, magkahalong pagkain ng mayaman at pang-palengke ang nasa mesa: lechon, pasta, kare-kare, inihaw na bangus, at paboritong puto-kutsinta ni Mama Lita.
Sa gitna ng sala, nakaupo si Lara, hawak ang isang velvet box.
“Anak,” sabi ni Mama Lita, “buksan mo nga ulit.”
Binuksan ni Lara — nandoon pa rin ang Estrella de Dalisay na kumikislap sa ilaw.
“Lara,” panimula ni Cely, lumapit sa kanya, “napag-usapan namin ni Mama Lita mo. Gusto naming baguhin ang kasaysayan ng kwintas na ‘to.”
Nagkatinginan ang dalawang ina — isa mula sa palengke, isa mula sa mansyon.
“Simula ngayon,” sabi ni Cely, “hindi na ‘to simbolo ng hiya o yaman lang. Gagawin natin itong simbolo ng pagkakaisa ng pamilya natin.”
Inabot niya ang kwintas kay Lara, sabay sabi:
“Suotin mo ‘to tuwing may malaking desisyon ka sa buhay—para maalala mong galing ka sa dalawang pamilyang parehong lumaban sa kahirapan sa kanya-kanyang paraan. At balang araw, kapag may anak ka nang ikakasal, ipamana mo sa kanya ‘to… kasama ang kuwento kung paano tayo natuto.”
Naluha si Lara, kinuha ang kwintas at dahan-dahang isinabit sa leeg.
“Ma Cely… Ma…” tiningnan niya ang dalawang ina, “promise, hindi ko tatawagin ang kwintas na ‘to na mahal dahil sa presyo niya. Tatawagin ko ‘tong mahal… dahil sa mga taong nagbago dahil sa kanya.”
Nagpalakpakan ang mga kamag-anak.
Si Adrian, niyakap ang asawa.
“Wala na atang mas yayaman pa sa pamilya natin,” biro niya. “Dalawang nanay na, may kwintas pa.”
MENSAHE NG KWENTO
Ang kwento ng biyenan na itinapon ang regalo sa kasal ay paalala na:
- Madaling husgahan ang mga bagay at taong simple ang itsura.
Isang tingin lang, kaya nating sabihing “mura,” “fake,” o “walang halaga” — pero hindi natin nakikita ang kwento sa likod nito. - Hindi pera ang tunay na sukat ng halaga.
Oo, milyon pala ang halaga ng kwintas, pero mas masakit kung ang pagtatapon natin ng salita ang magpapatunay na mas mababa pa tayo kaysa sa inaakalang “mura” na regalo. - Ang pinaka-mahirap aminin ay ang sarili nating pagmamalaki.
Pero sa sandaling kayang magsabi ng “mali ako, patawarin mo ako,” doon nagsisimula ang tunay na pagyaman ng puso. - At higit sa lahat, ang pamanang pinakaiingatan sa pamilya ay hindi alahas, lupa, o pera—kundi ang kakayahang magpakumbaba, humingi ng tawad, at magpatawad.
Sa huli, ang itinapon na regalo ay napatunayang napakahalaga—
pero mas mahalaga pa rin ang regalong ibinalik nito sa pamilya:
Isang biyenang natutong yumuko,
isang manugang na natutong umunawa,
at dalawang pamilyang, sa kabila ng yaman at kahirapan,
ay natutong magtama ng mali at maghawak-kamay sa parehong hapag.
