SINABI NG BATANG LALAKI SA HUKOM: “AKO ANG ABUGADO NG NANAY KO” — at sa mismong sandaling iyon parang huminto ang hangin sa loob ng lumang bulwagan ng korte sa Maynila ang mga ilaw ay dilaw at mabigat ang anino sa kahoy na dingding ang mga taong nakaupo sa likuran ay tila iisang katawan na sabay-sabay humigpit ang dibdib dahil sa isang tanong na walang gustong itanong nang malakas sino ang batang ito at bakit siya nakatayo sa harap ng hukom na parang hindi siya natatakot
nasa gitna ng silid ang bata mga sampung taong gulang lang nakasuot ng dilaw na polo at isang malaking blazer na parang hiniram sa mas matandang kapatid ang dalawang kamay niya ay nakapatong sa mesa na parang sinusubukang pigilan ang panginginig hindi siya umiiyak hindi siya nagsasalita nang madami pero ang mga mata niya ay diretso at matigas na parang sanay na siyang lumunok ng takot sa bawat gabi sa tabi niya ang nanay niya isang babae sa berdeng blouse na namumula ang mata pinupunasan ang luha gamit ang gilid ng palad na para bang ayaw niyang makita ng anak niya na nasasaktan siya pero huli na dahil kitang-kita iyon sa bawat singhot niyang pilit tinatago
sa harap nila ang hukom nakapula ang robe hawak ang martilyo at ang mukha niya ay parang may biglang nabuksang pinto sa isip niya gulat at inis at pagtataka na hindi niya maipaliwanag sa isang salita sa kaliwa ang piskal nakangiting malamig nakataas ang kilay parang nanonood ng eksena na sigurado na siyang tapos na bago pa man magsimula sa kanan ang abogado ng depensa na dapat sana’y nandoon pero ang upuan niya ay bakante at iyon ang unang misteryo ng araw kung bakit walang dumating para sa babaeng halos dalawang buwan nang nasa kulungan dahil sa kasong hindi niya maintindihan
“bata” sabi ng hukom mabigat ang boses at kumalat sa silid na parang usok “hindi ito laro” bahagyang umangat ang martilyo “umupo ka sa tabi ng nanay mo” pero hindi gumalaw ang bata sa halip dahan-dahan niyang itinulak pasulong ang isang folder na kulay kayumanggi ang papel at sa harap nito nakasulat sa malalaking letra na parang sulat ng batang nagsusumikap maging matapang DEFENSE: INAY
napatingin ang piskal at bahagyang tumawa na walang tunog parang pang-uuyam lang ang lumabas sa labi niya “your honor” sabi niya “this is a clear disruption” pero bago pa niya matapos ang pangungusap biglang nagsalita ang bata hindi malakas pero malinaw sapat para tumahimik ang lahat “huwag po kayong magalit” sabi niya “ako po ang abogado ng nanay ko” at sa likod may isang taong napasinghap may tumakip sa bibig may isang abogado na napalingon dahil alam niyang imposible iyon
“ano ang pangalan mo” tanong ng hukom hindi na galit ngayon kundi nag-iingat na parang may hawak siyang basong babasagin “Eli po” sagot ng bata “Eli de la Cruz” at sa pagtunog ng apelyido niya may ilang ulo sa likod ang biglang nagbulungan dahil pamilyar ang apelyido sa kasong ito dahil sa mga papel na kumalat sa barangay dahil sa tsismis na may ninakaw daw ang isang mahirap na nanay sa opisina ng mayamang negosyante at kaya siya kinasuhan dahil “marunong daw magtago ng ebidensya” dahil “madulas daw ang bibig” at dahil “wala namang makakadepensa sa kanya”
si Lila de la Cruz ang nanay niya ay isang simpleng janitress sa isang law office dati tumutulong maglinis ng mga mesa pagkatapos ng meeting kinukuskos ang sahig habang nag-uusap ang mga taong naka-barong at naka-suit tungkol sa kontrata at pera at demanda hindi siya nakikiusap sa kanila hindi siya humihingi ng awa trabaho lang at uwi na sa maliit nilang inuupahan sa Tondo na may kisame na tumutulo kapag umuulan at isang electric fan na umiikot pero hindi lumalamig
pero isang gabi nagbago ang lahat dahil dumating siya sa bahay na maputla at nanginginig hawak ang resibo ng grocery na para sana sa ulam nila “anak” sabi niya kay Eli “may nangyari sa trabaho” hindi niya natapos ang pangungusap dahil sa labas may malalakas na katok may boses ng pulis may papel na may pirma at sa loob ng limang minuto ang nanay niya ay nakaposas na habang si Eli nakatayo sa pintuan hawak ang lumang school bag na parang iyon lang ang kaya niyang kapitan sa mundo
ang paratang madali pakinggan pero mabigat dalhin nawawala raw ang dalawang daang libong piso cash advance ng firm at isang envelope na may mga original na dokumento para sa isang malaking kaso at sa CCTV raw ang huling nakitang pumasok sa conference room ay si Lila dahil siya ang naglilinis tuwing gabi at dahil sa simpleng katotohanang iyon ginawa na siyang kasalanan
sa unang linggo ng pagdalaw ni Eli sa kulungan pinilit niyang ngumiti ang nanay niya “magiging okay tayo” sabi ni Lila kahit nanginginig ang bibig niya “may abogado naman tayo” pero lumipas ang mga araw at wala pa ring abogado ang dumating sa hearing palaging may dahilan may “di nakasipot” may “na-reschedule” may “na-transfer” hanggang sa dumating ang araw na sinabi ng bantay “bukas trial na” at doon tuluyang bumigay si Lila sa harap ng anak niya “anak” bulong niya sa rehas “wala tayong pera” at sa linyang iyon parang may pumutok na ilaw sa loob ng utak ni Eli hindi galit hindi iyak kundi desisyon
umuwi si Eli sa bahay at binuksan niya ang lumang kahon sa ilalim ng kama yung kahon na pinagbabawal galawin dahil doon nilalagay ni Lila ang mga bagay na ayaw niyang maalala at doon din nakatago ang lumang ID ng tatay ni Eli na matagal nang nawala sa kanila ayon kay Lila “umalis siya” pero sa ID nakalagay ang salitang LAW STUDENT at isang paaralan na hindi na binabanggit sa bahay kailanman
hindi alam ni Eli kung bakit niya ginawa pero kinabukasan bumalik siya sa law office kung saan nagtrabaho ang nanay niya at nagkunwaring may kukunin lang siya sa locker na hindi na mabubuksan dahil wala na ang nanay niya sa trabaho ang guard sinipat siya “anak ka ni Lila” tanong ng guard at tumango si Eli at sa sandaling iyon binuksan ang pinto at pumasok si Eli sa lugar na dati niyang tinitingala sa malayo yung lugar na amoy kape at papel at pera
sa basurahan sa gilid ng pantry may mga punit na papel na may mga highlight at underline mga lumang notes mga draft ng pleadings na itatapon na sana at doon nagsimulang mangolekta si Eli hindi dahil marunong na siya sa batas kundi dahil naramdaman niyang may lihim sa mga papel na iyon na maaaring magligtas sa nanay niya
gabi-gabi sa maliit nilang mesa sa bahay binubuklat niya ang mga papel habang ang ilaw ng poste sa labas ay kumikislap at ang hangin ay pumapasok sa bintana na sira ang jalousie natuto siyang maghanap ng mga salitang paulit-ulit probable cause burden of proof chain of custody at sa bawat salitang natutunan niya parang may nadadagdag na baitang sa hagdan na aakyatin niya patungo sa araw ng paglilitis
pero hindi papel ang unang nakapagpabago sa lahat kundi isang pangalan
habang iniisa-isa niya ang photocopy ng complaint napansin niya ang pirma sa affidavit ng isang witness si “Marvin Lontok” staff sa finance department at bigla niyang naalala ang lalaking iyon yung lalaking palaging maingay sa pantry yung lalaking minsang nagbiro kay Lila “ate ikaw na lang kaya pumirma para matapos na” at natandaan din ni Eli ang isa pang bagay na mas kakaiba nang gabing naaresto ang nanay niya may narinig siyang tawag sa telepono habang kinukuha ni Lila ang jacket niya “sir tapos na po” bulong ng boses na hindi kanya “nakuha na po natin”
kanino sinabi yun at ano ang “nakuha” iyon ang tanong na kumain sa isip ni Eli hanggang sa naglakas loob siyang pumunta sa maliit na computer shop sa kanto at naghanap sa internet ng pangalan ni Marvin Lontok at doon niya nakita ang unang piraso ng katotohanan may lumang balita pala na nasangkot si Marvin sa pagnanakaw sa dating kumpanya pero na-dismiss dahil “walang ebidensya” at biglang naging malinaw kay Eli kung bakit parang sobrang bilis nilang nakahanap ng “suspect” sa kasong ito
kaya sa gabing iyon ginawa ni Eli ang bagay na hindi niya alam kung tama o mali nagpunta siya sa law office at naghintay sa labas hanggang sa lumabas si Marvin dala ang bag na mukhang mabigat sinundan niya mula sa malayo hanggang sa parking lot at doon may nakita siyang eksenang hindi niya malilimutan may isang lalaki sa loob ng kotse naka-suit at hindi empleyado ng office at may inabot si Marvin na envelope kapalit ng isa pang envelope mas manipis at mabilis silang naghiwa-hiwalay na parang sanay na sanay
hindi niya na habol ang kotse hindi niya rin kaya ngunit kinabukasan may ginawa siyang mas delikado nagbalik siya sa parking lot at sa ilalim ng gulong ng isang sasakyan may nahulog na maliit na itim na bagay USB drive maliit lang pero sa kamay ni Eli parang bato na bumagsak mula langit
nang buksan niya iyon sa computer shop nanginginig ang daliri niya at muntik niyang isara agad dahil ang nasa loob ay hindi laro may files ng CCTV clips may screenshots ng bank transfers may audio recording at ang pinakamasakit isang video sa conference room sa gabing nawala ang pera hindi si Lila ang kumukuha ng envelope kundi si Marvin at pagkatapos ay pumasok ang isang partner ng firm at tinapik siya sa balikat na parang sinasabing “good job” bago nila tinakpan ang camera ng folder at doon nag-cut ang footage
at doon naintindihan ni Eli kung bakit walang abogado ang dumating para sa nanay niya dahil ang mismong sistemang dapat tutulong ay kasama sa pagtabon ng katotohanan
kaya heto siya ngayon sa korte maliit na katawan sa harap ng hukom at ang folder na may sulat-kamay DEFENSE: INAY ay hindi lang papel kundi lahat ng gabi na hindi siya natulog lahat ng takot na nilunok niya para lang hindi umiiyak ang nanay niya sa rehas
“your honor” sabi ng piskal mas matulis ngayon ang boses “a minor cannot represent—” pero tinaas ng hukom ang kamay at biglang tumigil ang piskal dahil ang hukom ay nakatingin kay Eli na parang sinusukat ang bigat ng desisyon niya “Eli” sabi ng hukom “hindi mo pwedeng maging abogado dito” at sa sandaling iyon nakita ni Eli ang balikat ng nanay niya na bumagsak na parang gumuho ang huling pader ng pag-asa
pero hindi umatras si Eli sa halip dahan-dahan niyang binuksan ang folder at kinuha ang isang papel “hindi ko po sinasabing lawyer ako” sabi niya “pero wala pong dumating para sa nanay ko” tumingin siya sa piskal “at kung hindi po ako magsasalita ngayon wala na pong magsasalita para sa kanya” at sa likod may isang babae ang humikbi dahil kahit sino na nakakarinig alam ang sakit ng linyang iyon
tumahimik ang hukom sandali at ang martilyo sa kamay niya ay hindi bumagsak “bibigyan kita ng limang minuto” sabi niya “limang minuto para sabihin kung ano ang meron ka” at ang piskal ngumiti na parang “limang minuto lang yan” pero si Eli tumango na parang sapat na iyon para magbukas ng pinto
lumapit si Eli sa mesa ng ebidensya at inilapag niya ang USB drive “may video po ako” sabi niya at biglang sumigaw ang isang abogado sa likod “objection” pero hindi na kailangan dahil nakita ng hukom ang seryosong mukha ng bata at tumango siya sa clerk “play it” at nang lumabas sa screen ang conference room at ang pigura ni Marvin na kumukuha ng envelope tumahimik ang buong silid na parang nalunok ng korte ang sarili niyang paghinga
“iyan po yung gabing sinabi nila na ang nanay ko ang huling pumasok” sabi ni Eli “pero hindi po siya” at sa screen sumunod ang eksena pumasok si Lila dala ang mop at basahan naglinis siya saglit lumabas siya at makalipas ang dalawang minuto pumasok si Marvin muli at kinuha ang envelope at habang ginagawa iyon tinakpan ang camera gamit ang folder
“tinatakpan po nila” bulong ni Lila halos hindi makapaniwala habang umiiyak na ngayon ng tuluyan at si Eli tumingin sa kanya sandali parang gustong sabihin “nandito ako”
hindi pa tapos si Eli hinugot niya ang papel na may printout ng bank transfer “your honor” sabi niya “may account number po dito na pinasukan ng pera kinabukasan” at binasa niya isa-isa ang numero na parang nagdarasal “hindi ko po alam ang ibig sabihin nito nung una” dagdag niya “pero sinabi po sa akin ng kuya sa computer shop kapag may transfer may trail po yan” at sa likod may ilang abogado ang napangiti sa biglang “kuya sa computer shop” dahil totoo nga minsan ang hustisya nagsisimula sa pinaka-simpleng tao
“at ito po” sabi ni Eli at inilabas ang audio recording pinatugtog nila at ang boses ni Marvin ang lumabas “sir tapos na po nakuha na po natin” at kasunod ang boses ng lalaking mas mababa “siguraduhin mong si Lila ang babagsak” at sa salitang iyon biglang nag-iba ang kulay ng mukha ng piskal dahil ang boses na iyon ay pamilyar masyadong pamilyar sa loob ng korte
ang hukom dahan-dahang tumingin sa piskal “Mr Prosecutor” sabi niya malamig na ngayon ang boses “kaninong boses iyan” at ang piskal napalunok “your honor” sabi niya “this is inadmissible—” pero bago pa siya makahanap ng bagong dahilan tumayo ang isang lalaki sa likod ng korte naka-gray na polo at may hawak na ID “NBI po” sabi niya “may warrant po kami para sa isang Atty Ramon Villanueva” at nang marinig ang pangalang iyon may mga taong napalingon dahil si Atty Villanueva ang partner ng law firm at… kapatid ng piskal
parang may sumabog na katahimikan nang lapitan ng NBI ang isang lalaking naka-suit sa may bandang gilid na kanina pa tahimik at ngayon lang napansin ng lahat dahil hindi siya dapat nandito pero nandito siya dahil siguro akala niya tapos na ang laban at wala nang aawat sa hatol ngunit sa harap ng batang may folder na DEFENSE: INAY biglang nagbago ang script ng mundo
hinawakan ng NBI ang braso ni Atty Villanueva at sa sandaling iyon nagsimulang mag-ingay ang korte sigawan bulungan flash ng camera at si Lila halos himatayin sa upuan ngunit hinawakan siya ni Eli sa kamay mahigpit at hindi bumitaw
“your honor” sabi ng NBI “may ongoing investigation po kami tungkol sa embezzlement at cover-up sa firm na ito” at tumingin ang hukom kay Eli na parang unang beses niyang nakita ang bata hindi bilang istorbo kundi bilang isang taong nagdala ng ilaw sa madilim na sulok
ang piskal nanginginig na ngayon ang bibig “this is absurd” pero walang nakikinig na sa kanya dahil ang ebidensya ay nasa harap na ng lahat at ang mas masakit ang ebidensyang iyon ay galing sa batang dapat sana’y naglalaro lang sa labas hindi nakikipaglaban sa sistema
hindi pa rin agad napawalang-sala si Lila sa loob ng isang minuto tulad ng sa mga fairy tale pero sa araw na iyon ipinag-utos ng hukom ang immediate review ng detention niya at naglabas siya ng order para i-turn over ang lahat ng CCTV at financial records at habang tumatama ang martilyo sa kahoy ang tunog nito ay parang unang paghinga matapos ang mahabang pagkalunod
paglabas nila sa korte malamig ang hangin at may amoy ng usok sa kalsada sa labas hindi pa rin makapaniwala si Lila pinisil niya ang pisngi ni Eli “totoo ba ito” tanong niya luha pa rin ang mata “anak paano mo nagawa” at si Eli ngumiti lang ng bahagya yung ngiting pagod na pagod pero buo “hindi po ako pumayag na mag-isa ka” sabi niya “kasi ikaw po hindi mo rin ako iniwan kahit kailan”
makalipas ang ilang linggo tuluyang ibinasura ang kaso laban kay Lila at ang mga totoong sangkot ay sinampahan ng kaso ang law firm na dati niyang nililinisan ay naging balita ngayon dahil sa iskandalo at sa gitna ng lahat may isang bagay na hindi inaasahan ni Lila dumating ang isang liham mula sa tanggapan ng hukom na nag-alok ng scholarship program para kay Eli dahil “may pambihirang katapangan at talino” at sa unang beses sa mahabang panahon nakita ni Lila ang anak niya na tumatawa nang hindi nagmamadali at hindi nagtatago
hindi naging madali ang paghilom dahil may mga gabing nagigising pa rin si Lila sa tunog ng posas sa alaala at may mga araw na si Eli biglang tumatahimik kapag nakakakita ng uniporme pero unti-unti natutunan nilang hindi man maibalik ang nawalang panahon maaari pa ring gumawa ng bagong simula lalo na kapag ang pagmamahal ay hindi lang salita kundi pagtayo sa gitna ng takot at pagsabing “hindi ito tama”
at kung may aral mang iniwan ang araw na iyon sa loob ng korte ito ay ito minsan ang hustisya hindi nagsisimula sa mayayaman o makapangyarihan kundi sa isang batang may maliliit na kamay na handang humawak ng katotohanan kahit mabigat at sa isang inang kahit sugatan ay patuloy na lumalaban para sa anak niya
salamat sa pagbabasa ng kwentong ito kung nakaantig ito sa puso mo o nagpaalala sa’yo ng halaga ng pamilya at katotohanan ibahagi mo ang post na ito sa iyong mga kaibigan at kapamilya baka may isang taong kailangan din ng lakas at pag-asa ngayon at minsan isang simpleng pag-share ang nagsisimula ng mas malaking pagbabago kaysa inaakala natin
