Huwag Basta Sabihin “Tumatanda Lang”: 10 Senyales na Hindi Dapat Binabalewala sa Senior
Sa bawat araw, may mga nararamdaman tayong tila maliit lang:
konting hilo, ubong ayaw mawala, pangangalay na isinusulat na lang sa “edad na kasi.”
Pero paano kung ang akala mong “normal lang” ay palatandaan na pala ng mas malubhang sakit?
Hindi ito pananakot—kaalaman ito.
Ang layunin: makita mo ang mga red flag bago pa sila maging emergency, at malaman kung kailan:
- sapat ang pahinga at pagmamasid
- kailan dapat magpa-check
- at kailan na dapat magmamadali sa doktor o ER
Hindi pare-pareho ang katawan ng bawat senior. Nakadepende sa:
- kundisyon (diabetes, altapresyon, sakit sa puso, sakit sa bato, atbp.)
- iniinom na gamot
- dalas at tindi ng sintomas
Pero may 10 senyales na kapag nakita mo, hindi dapat basta isagot ang “tumatanda lang.”
1. Bigla o Tuluy-Tuloy na Pagbaba ng Timbang nang Hindi Sinasadya
Si Mang Nestor, 69, hindi nagda-diet, hindi nagbabawas ng kanin, pero napapansin ng pamilya na:
- lumuluwag ang pantalon
- humihina ang kapit ng kamay
- parang mas payat ang mukha
“Siguro tumanda lang,” sabi niya.
Pero kung mahigit 5% ng timbang ang nawala sa loob ng 3–6 na buwan nang wala kang sinadyang baguhin (walang diet, walang bagong ehersisyo), puwede itong senyales ng:
- problema sa thyroid
- malabsorption (hindi nasisipsip nang maayos ang nutrisyon)
- depression
- chronic infection (tulad ng TB)
- o minsan, cancer
Hindi ibig sabihing may ganito ka na agad, pero hindi rin ito dapat ipasok sa kahon ng “edad lang.”
Gawin:
- Timbangin ang sarili lingguhan at isulat
- Pansinin kung nababawasan din ang gana kumain
- Kumonsulta kung sabay ito sa panghihina, madaling hingalin, o paulit-ulit na lagnat
Madalas, may maaagapan na dahilan—mula sa pagkain hanggang gamot.
2. Sobrang Pagkapagod na Bago sa ’Yo
Si Aling Tess, 72, dati kayang maglinis, maglaba, at magluto sa isang araw. Ngayon:
- napapagod na sa konting galaw
- kailangan laging umupo
- pakiramdam niya “laging ubos” kahit nakatulog naman
Ang matinding pagod na hindi maipaliwanag ay puwedeng kaugnay ng:
- anemia (manipis ang dugo)
- mabagal na thyroid
- sleep apnea (humihinto-hinto ang paghinga sa pagtulog)
- heart failure
- o epekto ng kombinasyon ng mga maintenance medicines
Tanong sa sarili:
- Sapat ba ang tulog ko?
- Hinihilik ba ako o bigla bang nagigising sa gabi?
- May pagdurugo ba sa gilagid, ihi, o dumi?
Ayusin ang tulog, tubig, at protina sa pagkain—pero sabayan ito ng pagpapasuri. Kapag nakita ang ugat ng problema, madalas bumabalik ang sigla.
3. Biglang Pagbabago sa Pag-ihi
Si Lolo Ben, 71, biglang bumabangon apat na beses gabi-gabi.
Akala niya, “normal sa matatanda.”
Pero ang bagong pattern sa pag-ihi—tulad ng:
- sobrang dalas
- sobrang kaunti
- may hapdi
- may dugo
- o biglang pagbangon nang maraming beses sa gabi
ay puwedeng senyales ng:
- UTI
- prostate enlargement
- kidney problem
- o hindi kontroladong diabetes
Pansinin:
- kulay (sobrang dilaw? pink? pula?)
- amoy (masangsang? kakaiba?)
- dami (pakonti nang pakonti?)
Mas praktikal:
- Uminom ng sapat na tubig sa araw, bawasan bago matulog
- Iwasan ang sobrang kape at alak
- Kapag may hapdi, dugo, o lagnat—magpatingin agad
Maagang aksyon ang pagitan ng simpleng antibiotic at komplikasyong aabot sa bato.
4. Higpit sa Dibdib, Hingal, at Pamamaga ng Paa
Si Nanay Inday, 70, dati kayang umakyat ng isang palapag na hagdan. Ngayon:
- napapahinto sa kalagitnaan
- hinihingal kahit maikling lakad
- napapansin ng pamilya na naiiwan ang marka ng garter ng medyas sa binti
Maaaring senyales ito ng:
- problema sa puso
- problema sa baga
- o fluid retention (naiipong tubig sa katawan)
Kung:
- mas nauubo ka kapag nakahiga
- humihingal sa konting lakad
- namamaga ang paa na hindi humuhupa
Huwag munang sabihing “siguro dahil sa edad o alat lang.” Oo, mahalagang bawasan ang alat sa plato—pero sabayan ito ng konsultasyon para sa puso at baga. Kapag naagapan, mas hahaba ang lakad mo sa susunod na mga buwan.
5. Biglang Matinding Sakit ng Ulo, Hilo, o Pamamanhid ng Mukha/Braso
Si Tito Cardo, 66, biglang:
- nabigla ang sakit ng ulo
- nabigatan ang kanang braso
- hindi maayos ang bigkas ng salita
Inisip niya, “baka naiipit lang sa pagtulog.”
Ito ang klase ng “normal lang” na hindi dapat palampasin.
Mga stroke warning signs:
- biglaang matinding sakit ng ulo
- biglaang panghihina o pamamanhid ng isang bahagi ng katawan
- tabingi ang bibig
- malabong salita
- panlalabo ng paningin sa isang mata o pareho
Kapag ganito, oras ang kalaban.
Hindi “antayin kung lilipas.” Kahit humupa, puwedeng “mini-stroke” na babala ito ng mas malala.
6. Ubo o Paos na Lampas Dalawang Linggo, Lalo na Kung may Dugo
Si Mang Boy, 73, inakalang “allergy lang” ang kanyang paos at ubo—umabot ng higit isang buwan.
Sa senior, dapat maging alerto kapag:
- ubo o paos na higit 2 linggo
- plema na may dugo
- pagbaba ng timbang
- lagnat sa hapon
- madaling hingalin
Maaaring senyales ng:
- chronic lung disease
- TB
- reflux/acid na umaabot sa lalamunan
- o sa bihirang kaso, cancer
Pwede munang:
- umiwas sa yosi (pati secondhand)
- iwasan ang sobrang late na hapunan
- itaas ang ulunan sa pagtulog
Pero hindi pwedeng doon lang magtapos—kailangan pa rin ng chest exam at follow-up sa doktor.
7. Sugat na Ayaw Magsara
Si Aling Perla, 68, may maliit na gasgas sa sakong. “Ok lang ’yan,” sabi niya. Pagkaraan ng ilang linggo:
- hindi pa rin sarado
- namumula at parang lumalala
Sa senior, lalo na kung may:
- diabetes
- problema sa daluyan ng dugo
ang sugat na hindi naghihilom ay babalang:
- mataas ang asukal
- mahina ang sirkulasyon
- o may impeksyon
Gawin agad:
- Linisin araw-araw
- Iwasan ang masisikip na sapatos
- Huwag basta-basta maglagay ng kung ano-anong home remedy
- Ipasuri sa doktor bago pa lumalim
Mas mura ang maagang lunas kaysa matagal na gamutan kapag lumawak ang sugat.
8. Matagal na Kalungkutan at Kawalan ng Gana
Madalas natin marinig: “Normal lang sa matatanda ang malungkot.”
Pero hindi normal ang:
- tuloy-tuloy na kawalan ng interes sa dating hilig
- pagbabago sa tulog (sobrang puyat o sobrang tulog)
- pagbabago sa kain (walang gana o sobra)
- paglayo sa tao at pagiging tahimik nang sobra
Maaaring ito ay:
- depression
- epekto ng ilang gamot
- maagang senyales ng cognitive decline
Hindi kahinaan ang humingi ng tulong.
Madalas, kombinasyon ng:
- mas maayos na routine
- kaunting ehersisyo
- sikat ng araw
- kausap (pamilya o propesyonal)
- at minsan, gamot
ang nakakatulong. Kapag maaga itong napansin, mas maayos ang takbo ng natitirang mga taon.
9. Pagkalimot na Nakakaapekto na sa Araw-Araw
Normal ang makalimot paminsan-minsan. Pero iba na kapag:
- paulit-ulit na nawawala ang gamit sa iisang lugar
- naliligaw sa pamilyar na ruta
- hindi na natatapos ang simpleng steps ng pagluluto o pagbayad ng bills
Maaaring senyales ng:
- mild cognitive impairment o dementia
- o mga kondisyon na pwedeng ayusin tulad ng B12 deficiency, thyroid problem, sleep apnea, o depresyon
Ang maganda: may mga hakbang para pabagalin ang paglala:
- wastong nutrisyon
- sapat na tulog
- mental at social activities (usap, laro, pagbabasa)
- tamang gabay ng doktor
Mas maaga itong napapansin, mas maaga ring natutulungan.
10. Kakaibang Pagdurugo o Pasa
Si Lolo Dan, 74, napansin ang maitim na dumi. Inisip niya, “siguro dahil sa ulam.”
Pero ang:
- maitim na parang alkitran na dumi
- dugo sa dumi o ihi
- madalas na pagdurugo ng ilong o gilagid
- pasa na madali at hindi tulad ng dati
lalo na kung umiinom ng pampalabnaw ng dugo, ay dapat ipatingin.
Puwede itong:
- simpleng almoranas o UTI
- epekto ng gamot
- o senyales ng ulcer o problema sa bituka/colon
Huwag mahiyang sabihin sa doktor.
Mas madaling gamutin kapag hindi pa malala.
Piliin ang Isang Hakbang Ngayon, Hindi Bukas
Kung may natutunan ka, i-comment ang “HINDI NORMAL” sa ibaba—para maalala mo kung alin ang babantayan, at para makita rin ng iba na may mga senyales na hindi dapat binabalewala.
Pumili ng isa o dalawang bagay na sisimulan mo bukas:
- mag-log ng timbang
- mag-note ng pag-ihi
- ayusin ang oras ng tulog
- mag-set ng araw ng konsultasyon
Hindi sapat ang sagot na “tumatanda lang.”
Ang tunay na lakas ng senior ay nasa pagiging mapagmatyag at maagap.
Kapag alam mo kung alin ang hindi normal,
mas malaki ang tsansang maagapan—
at mas humahaba ang panahon para sa lakad, tawa, at kwentuhan kasama ang mga mahal mo sa buhay.
