Naisip mo na ba kung bakit, habang dumarami ang kandila sa birthday cake, tila dumadagdag din ang mga munting abala sa katawan—parang kapirasong usok na unang manipis lang subalit pag hindi pinansin ay nagiging makapal na hamog? Maraming senior sa Pilipinas ang nabubuhay nang hindi nalalaman na may dumadalaw na pamagat ng “diabetes,” sapagkat may apat na sintomas na karaniwan na sa edad at madalas ipinapasa-biyaya lamang: unti-unting pagnipis ng liwanag ng mata, bihira pero mas seryosong pagkalam ng bituka na lalo pang pinapabigat ng pagkakapuyat, biglaang pagbaba ng timbang na akala’y “suwerteng pag-aanin,” at mabagal na paghilom ng maliliit na sugat na inililibing sa pahid ng sebo o laksa ng gamot na antiseptiko. Sa isang banda, lahat ng ito ay mukhang ordinaryong kalalabasan ng pagtanda; sa kabila, sila’y mga tahimik na senyas na tumutulak sa asukal na makapinsala sa mata, ugat, at puso kung hindi agad susupilin.
Unang hudyat ang biglang pag-lihis ng paningin ––paminsan-minsa’y lumalabo, dalawang segundo lang bago muling luminaw, kadalasang ikinakabit sa “siguro’y nadagdagan na ang grado ng salamin” o “baka inatake lang ng mabahong hangin.” Subalit ipinakita ng pag-aaral ng Philippine Eye Research Institute na ang paglabnaw ng lente ng mata kasabay ng panandaliang pag-irit ay posibleng unang aktong pang-teatro ng diabetic retinopathy: dumadami ang asukal sa dugo, hinihila ang tubig papasok sa lens, kaya’t parang basang cellophane ang bintana ng mata; hinahayaan mo man, bumabalik naman kapag ayos na ang asukal—kaya’t hindi kinatatakutan. Kapag inaabot mo na ang radyo pero naliligaw ang daliri habang hinahanap ang tamang pihitan, o madalas kang sumasabit sa pinto kahit maluwang naman, mainam ipasukat agad ang random blood sugar; sa clinic study ng St. Luke’s, 40 % ng pasiente na nagreklamo ng “glaucoma” ang lumabas na pre-diabetic pala.
Ikalawang sinyales ang pag-igting ng gutóm kasabay ng matinding pagod. Madaling sabihing “dahil kulang ako sa tulog,” ngunit kapag nakaka-apat na pandesal ka na sa agahan at nararamdaman mo pa rin ang pag-kalam na tila bang wala pang laman ang tiyan, posibleng nagwawala na ang insulin sa katawan ––sinisigaw nitong ipasok ang asukal sa selula pero sarado ang pinto, kaya’t nauuwi sa palagiang pag-uutos sa utak na “kumain ka pa.” Sa California State University trial na inulit dito ng UP Manila, pitong sa bawat sampung senior na may fasting glucose higit 110 mg/dL ang nag-uulat ng paulit-ulit na hapding gutóm kahit walang nilalaktawang pagkain at kasunod nito ang pagbagsak ng enerhiya na pinaaalis lang sa tingin na “pagtanda.” Kung sumisidhi ang pagod kahit nakatulog nang mahaba, oras nang ipacheck ang HbA1c rise sa lab ––maaaring pinapahirapan na ng insulin resistance ang mga kalamnan.
Ikatlong hudyat ang di-inaasahang pagbaba ng timbang; karaniwan ay pagsilip sa salamin na mapapansing lumubog ang pisngi o lumiit ang bilbil na hindi naman sinadya. Baka isipin mong “swerte, pumapayat ako,” subalit kapag nahigit ang dalawang kilo sa dalawang buwan nang walang binabago sa diet o ehersisyo, posibleng nilulustay na ng katawan ang taba at maski ang kalamnan, dahil hindi makapasok ang asukal sa selula para gawing gatong; kaya’t tinutunaw niya ang sarili para mag-suplay ng enerhiya. Sa cohort study ng Philippine Diabetes Center, 20 % ng matandang bagong diagnosed sa type 2 diabetes ay nakaranas ng hindi inaasahang weight loss na pinagkamalan nilang gallbladder issue o sakit sa tiyan ––hanggang lumabas ang blood test na nasa 300 mg/dL ang random glucose. Kung mapapansin mong lumuwag ang garter ng salawal o dumadaplis ang singit sa shorts na dati’y higpit, huwag ipa-body scrub ang sagot ––kundi ipa-fasting glucose.
Pang-apat, ang mabagal na paghilom ng maliit na sugat kasama ang madalas na pangangaliskis o pangangati ng balat ––malimit na kinakamot lang, nilalagyan ng “katialis” o pinapatakan ng betadine, saka pinababayaan. Ang totoo, kapag mataas ang asukal sa dugo, parang malapot na syrup ang plasma ––bumabagal ang daloy papunta sa pinakamalayong pwersa ng katawan (karaniwan sa talampakan, tuhod, siko). Nababawasan ang sariwang oxygen, nag-titipid ang fibroblast, kaya’t ang gasgas sa binti ay umaabot ng dalawa hanggang tatlong linggo bago mag-sara. Sa data ng National Kidney and Transplant Institute, dalawa sa bawat tatlong pasyenteng may diabetic foot ulcer ay nagsimula lamang sa “simpleng kati” na kinamot hanggang mag-pula. Kapag mapapansin mong tumagal ang paltos ng tsinelas o madalas kang kagat-lamok na hindi gumagaling, mag-record ng dalawa hanggang tatlong araw at kumunsulta agad ––sa dugo ang root cause, hindi sa balat.
Paano kikilos agad? Una, huwag manghula; magpasuri ––isang simpleng fasting plasma glucose o HbA1c sa pinakamalapit na lab. Ikalawa, isulat sa notbuk ang oras at dami ng iihi, gana sa pagkain, pag-pagod, para may konkretong ebidensiya na maihaharap sa doktor. Ikatlo, simulan ang mga maliliit na pagbago habang hinihintay ang resulta: bawasan ang isang-kutsarang asukal sa kape, palitan ng limang dakot na gulay ang isang scoop ng kanin tuwing tanghalian, at mag-dagdag ng 10 minutong banayad na lakad sa umaga. Ipinakita ng 40-day trial ng UP Los Baños na kahit 3 % drop sa body weight at 2000 karagdagang hakbang araw-araw ay nakapag-pababa sa fasting glucose ng 15 mg/dL ––katumbas ng unang hakbang palayo sa talamak na gamot. Ika-apat, itaas ang kamalayan ng pamilya: ipakita ang iyong notbuk sa anak, sa asawa, o sa apo, sapagkat ang pagkakaroon ng “accountability partner” ay nagdodoble sa tagumpay ng lifestyle change ayon sa research sa Asian Journal of Behavioral Medicine.
Hindi hadlang ang edad para maging alerto sa nabubuong diabetes; sa katunayan, mas kailangan itong sundan sa senior dahil mas manipis na ang reserbang kalamnan at mas mabagal ang metabolismo. Kapag na-tiktikan mo ang apat na tahimik na hudyat—malabong mata na pabalik-balik, walang-habas na gutom na kasunod ang pagod, di-inaasahang pagbaba ng bigat, at mabagal na paghilom ng sugat—kumilos agad. Ang maagang paggawa ng hakbang ay kasing-kahulugan ng pagdagdag ng mga taong walang komplikasyon: mas matining na paningin para mag-basa ng text kay apo, mas matibay na lakad para makapunta sa palengke nang walang karitelya, at mas masiglang puso para kumindat pa sa asawa kahit ginintuan na ang buhok. Hindi ito milagrong gamot; ito ay diskarte—nakasalalay sa mata, bituka, balat, at timbang ang paunang babala. Sa sandaling mapuna mo, huwag sayangin ang araw; magpa-test, mag-lista, mag-lakad, mag-kaisa. Sa ganitong paraan, mawawalan ng lunas ang takot at magkakaroon ng kalasag laban sa diabetes bago pa ito maka-ukit ng malalim na sugat sa ginintoang panahon ng iyong buhay.
