Maalinsangan ang umagang ‘yon sa isang simpleng barangay sa Maynila. Ang araw kakasilip pa lang sa pagitan ng mga gusali, nangingintab na ang kalsada sa hamog at usok mula sa mga unang jeep na bumibiyahe. Sa gilid ng kalsada, sa harap ng maliit na sari-sari store, abala ang mga tao—may nagmamadaling empleyado, may estudyanteng bagong gising, may tinderang naglalabas ng paninda.
Sa isang maliit na barung-barong sa tabi ng eskinitang iyon, maagang nagising si Basti, pitong taong gulang, nakasuot ng lumang dilaw na t-shirt at kupas na shorts. May hawak siyang lumang tabo, nag-iigib ng tubig sa drum habang inaantok pa.
“Basti, pakikuha yung kape ng Tatay mo,” sabi ng ina niyang si Elena mula sa loob. “Kakagaling lang niya sa panggabi, kailangan nun para magising.”
“Opo, Ma,” sagot ng bata. Maingat niyang ibinuhos ang mainit na tubig sa baso ng kape, hinahalo gamit ang kutsarita na kumakalansing sa katahimikan ng umaga. Amoy na amoy niya ang simpleng 3-in-1, parang pamilyar na yakap sa kanila tuwing wala silang pambili ng ulam.
Paglabas niya sa harap ng bahay, napatingin siya sa kabilang kalsada. Nakatambay doon ang mga tambay, may nagtitinda ng taho, at sa may gutter, may nakaupong matandang lalaki. Naka-asul itong polo na kupas, pantalong maluwang, at tsinelas na halos mapigtas na. Mahaba ang puting buhok, medyo magulo, at ang balbas ay manipis pero halatang ilang araw nang hindi nag-aahit.
Nakapwesto ang matanda sa gilid ng sidewalk, tila nakatitig lang sa malayo. May nakapatong na lumang bag sa tabi niya—parang dati pang mahal pero ngayon ay pudpod na. Ilang tao na ang lumampas sa harap niya pero walang pumapansin. May ilan pang umiwas, baka raw pulubi o sira-ulo.
Napakunot ang noo ni Basti. Hindi niya alam kung bakit, pero tila may kung anong bigat sa mga mata ng matanda. Hindi gutom lang, hindi basta pagod. Parang may hinahanap na hindi mahanap.
“Basti!” tawag ng ina. “Nasaan na yung kape ng Tatay mo?”
Tumingin si Basti sa basong hawak niya, tapos sa matandang nakaupo sa kalsada. Kita niya ang bahagyang panginginig ng kamay nito, at kung paano nito palihim na tinitigan ang naglalakad na nagkakape sa plastic cup.
“Ma,” balik-sigaw niya, “puwede po bang gumawa ulit? May… may nakita po kasi akong lolo sa labas. Parang ang lamig niya.”
“Ha? Anak, wala tayong sobrang kape,” sagot ni Elena mula sa loob. “Sakto lang ‘yan sa Tatay mo.”
Sumilip ang nanay niya sa pinto at nakita ang matanda sa kalsada. Napasimangot ito. “Hay, ‘yan na naman siguro yung nakikitambay sa may kanto. Huwag kang lalapit doon ha, Basti. Hindi natin kilala ‘yan.”
Tahimik na tumango si Basti, pero hindi tinanggal ang tingin sa matanda. Tumingin siya sa baso ng kape na para dapat sa kanyang ama na kakauwi lang mamaya, tulog pa sa loob.
Pagkatapos ng ilang segundo, huminga siya nang malalim. Lumapit siya sa ina, ini-abot ang baso.
“Ma, puwede pong sa akin na lang po ‘yung kape ni Tatay,” mahinahon niyang sabi. “Gagawa na lang po ako ng bagong kape mamaya pag may pumasok nang barya sa tindahan ni Aling Nena. Isang sachet lang naman po, ‘di ba?”
Tinitigan siya ni Elena, halatang nag-aalangan. Alam niyang mahigpit ang budget nila. Pero nang mapansin niyang seryoso ang mukha ng anak, napabuntong-hininga siya.
“Sige na,” sabi niya sa huli, “pero ikaw magpapaliwanag sa Tatay mo ha, pag naghanap ng kape.”
Nakangiting tumango si Basti. “Opo, Ma. Salamat po.”
Dahan-dahan siyang tumawid sa kalsada, ingat na ingat para hindi sumabog ang kape. Habang papalapit, napansin niyang mas matanda pa pala ang lalaki sa inaakala niya. Kulubot ang balat, maputi na halos lahat ng buhok, pero ang mga mata ay tila buhay na buhay—parang sanay sa mundo pero pagod na.
“Lolo,” mahina at magalang na tawag ni Basti. “Gusto n’yo po ng kape?”
Napatingin ang matanda, tila nagulat na may kumausap sa kanya. Ilang segundo siyang nakatingin lang kay Basti, parang hindi makapaniwala.
“Para… sa akin?” tanong nito, paos ang boses.
“Opo,” sagot ni Basti. “Mainit pa po. Huwag niyo lang po biglain. Wala po kayong kasama, e. Baka po giniginaw kayo.”
Dahan-dahang iniunat ng matanda ang kanyang nanginginig na kamay at tinanggap ang baso. May luha na agad na nag-ipon sa gilid ng kanyang mga mata.
“Maraming salamat, iho,” bulong niya. “Matagal na… mula noong huling beses may nag-abot sa akin ng kape na may ngiti.”
Umupo si Basti sa harap niya, sa mismong gilid ng sidewalk. Pareho silang tahimik muna, pinapanood ang usok na umaakyat mula sa baso.
“Ano’ng pangalan mo, bata?” tanong ng matanda, maingat na sumisimsim sa kape.
“Basti po,” sagot ng bata. “Kayo po, Lolo? Anong pangalan n’yo?”
Sandali munang nag-isip ang matanda, parang nalito. Tumingin ito sa kalsada, sa mga nagdaraan, sa jeep na nakaparada sa may kanto. Para bang may hinuhugot sa pinaka-ilalim ng alaala.
“Ang pangalan ko…” mahinang sagot niya, “ay Arturo. Pero matagal na, wala nang tumatawag sa akin niyan. Lolo na lang. O, madalas, ‘Hoy, umusog ka diyan.’”
Napaisip si Basti. “Lolo Arturo,” sabi niya, sinubukang buuin ang pangalan. “May bahay po ba kayo? O anak? Apo?”
Napangiti ng malungkot ang matanda. “Mayroon,” sagot niya. “O… dapat mayroon. Pero minsan, kahit may bahay ka, kung wala namang gustong makasama ka, parang wala na ring saysay kung nasaan ka.”
Sa gilid, may ilang matang nakatingin sa kanila—mga kapitbahay, mga tsismosa, mga dumaraan. May umiling, may napailing lang na parang alam na agad ang kwento ng matanda base sa hitsura. Pero si Basti, walang pakialam. Sa kanya, simpleng tanong lang ang mahalaga.
“Bakit po kayo nandito sa kalsada?” inosenteng tanong niya. “Nawala po ba kayo?”
Napakurap si Lolo Arturo, parang tinamaan. Tumingin siya kay Basti, parang ngayon lang may nagtanong ng diretso sa kanya nang hindi may halong panghuhusga.
“Siguro… oo,” sagot niya. “Nawala ako. Pero hindi sa lugar. Nawala ako sa mga taong mahal ko.”
Bago pa niya maituloy ang sasabihin, may pumaradang kotse sa di kalayuan—isang puting SUV na bago at makintab. Mula roon, bumaba ang isang babaeng naka-corporate attire at isang lalaking naka-green polo, halatang galing trabaho. Halatang may kaya. Nagmamadali silang lumapit, parang may hinahanap.
“Nakita n’yo po ba ang matandang naka-asul?” tanong ng babae sa mga dumadaan. “Maputi ang buhok, may dalang lumang bag. Naka-blue na polo—”
Bago pa makasagot ang iba, napako ang tingin niya kay Basti at sa matanda.
“Papa?” halos pasigaw niyang sabi.
Nanlaki ang mata ni Lolo Arturo, halos mahulog ang baso ng kape sa kamay niya.
“Ana…?” bulong niya. “Ana, anak ko?”
Mabilis na lumapit ang babae, napahagulgol. “Papa!” hinawakan niya ang balikat nito. “Saan ka na naman nagpunta? Ilang araw ka na naming hinahanap! Akala namin… akala namin nawala ka na ulit sa syudad!”
Napatitig ang mga kapitbahay, nagkatinginan. Si Basti, napatayo, nagulat sa narinig.
“Anak…” nanginginig na sabi ni Lolo Arturo, “akala ko… galit ka pa rin. Akala ko ayaw mo na akong makita. Kaya… umalis na lang ako. Hindi ninyo naman ako pinapansin sa malaking bahay na iyon. Parang multo lang ako sa mga pader.”
Umiling si Ana, umiiyak. “Papa, hindi totoong hindi namin kayo pinapansin. Nagpalit lang po tayo ng mundo. Ako, abala sa negosyo. Si Marco, abala sa kumpanya. Pero hindi ibig sabihing wala kayong lugar sa amin. Nung umalis kayo, saka namin na-realize na tahimik pala ‘yung bahay kapag wala kayong paalala at kwento.”
Lumapit ang lalaking kasama niya—si Marco, anak na lalaki ni Arturo. Halatang naiiyak din, kahit pinipigilan.
“Pa,” sabi niya, “pasensya na. Naging bulag kami. Pinagdiskitahan ka namin sa mga desisyon, pinayuhang tumigil sa pagpasok sa opisina, akala namin para sa ikabubuti mo. Hindi namin naisip na parang tinanggal na rin namin sa’yo ang dahilan para mabuhay.”
Habang nagaganap ito, tila bulong-bulungan ang mga tao sa paligid.
“Uy, ‘yan ba yung matandang nawawala sa balita?” sabi ng isang lalaki. “Yung may-ari daw ng malalaking kumpanya, na di mahanap-hanap ng pamilya?”
“Oo, si Arturo Ilustre daw ‘yan,” sagot ng isa. “Multi-milyonaryo. Nawala ilang araw, hindi mahanap kahit saan.”
Hindi alam ni Basti kung paano magre-react. Nilingon niya ang matanda na kanina lang ay parang pulubi sa kalsada. Ngayon, napapalibutan ito ng mga taong may mahalagang apelyido at mamahaling kotse.
Parang biglang lumabo ang linya sa pagitan ng mayaman at mahirap. Pareho lang palang umiinom ng kape. Pareho lang nalalamigan. Pareho lang naghahanap ng yakap.
Napansin ni Ana ang batang nakatayo sa gilid, hawak ang walang laman nang baso.
“Ikaw ba ang nagbigay ng kape sa Papa ko?” tanong niya kay Basti.
Namula ang bata, nahihiya. “Opo. Kanina lang po. Wala po kasi siyang iniinom… parang giniginaw po siya.”
Lumapit si Ana, bahagyang yumuko para mag-level ang mga mata nila. “Anak, anong pangalan mo?”
“B-Basti po,” sagot niya. “Taga-rito lang po kami. Diyan lang po.” Itinuro niya ang maliit nilang barung-barong.
Ngumiti si Ana, may luha pa rin sa mukha. “Basti, maraming salamat sa ginawa mo. Hindi lang kape ang ibinigay mo sa Papa ko. Binigyan mo rin siya ng pakiramdam na may nakikita pa rin sa kanya bilang tao, hindi lang bilang… kung ano mang tingin ng iba sa kanya.”
Lumapit si Lolo Arturo kay Basti, pinisil ng mahina ang balikat nito. “Iho,” sabi niya, “alam mo ba, sa dinami-rami ng taong dumaan kanina, ikaw lang ang tumingin sa akin bilang lolo, hindi bilang basura sa gilid ng daan. Hindi ko ‘yon makakalimutan.”
Tumingin si Basti sa kanya, nag-aalangan. “Lolo Arturo… akala ko po kasi wala kayong pamilya. Kasi ang lungkot n’yo po. Sabi ni Mama, huwag raw akong makipag-usap sa hindi kilala. Pero naawa po ako. Naalala ko si Tatay kapag galing sa pasada, pagod na pagod. Gusto ko lang po kayong mapasaya kahit konti.”
Narinig nina Ana at Marco ang sinabi niya. Napatingin sila sa isa’t isa, parang sabay silang tinamaan.
“Papa,” halos bulong ni Ana, “paano nangyaring kailangan pang ibang bata ang magpaalala sa amin… kung gaano kahalaga kayo?”
Umiling si Arturo, pinahid ang luha. “Hindi na natin kailangang magturo kung sino ang may kasalanan,” sabi niya. “Ang mahalaga, nandito tayo ngayon. At may batang nagpakita sa akin na kahit na mayamang bahay ang iniwan ko, may tahanan pa rin ako sa puso ng ibang tao.”
Maya-maya, dumating ang isa pang sasakyan, galing siguro sa security team ng pamilya Ilustre. May mga taong naka-barong at nakasumbrero, halatang gwardya at personal assistant. Nagkagulo ang paligid, may ilang nag-picture gamit ang cellphone, may nag-live sa social media. Ang matandang kanina’y parang isa lang sa mga nawawalang kaluluwa ng lungsod, ngayon ay biglang sentro ng atensyon.
Pero sa gitna ng lahat, si Basti ay simpleng nakatayo lang sa tabi ni Lolo Arturo, hawak ang basong kinapitan nito kanina. Wala sa isip niyang pera, negosyo, o apelyido. Ang alam lang niya, may lolo siyang giniginaw, binigyan niya ng kape, at ngayon ay may pamilyang bumalik sa kanya.
“Basti,” tawag ni Marco, lumapit at nag-abot ng calling card. “Ito ang numero ko. Kung may kailangan ka—”
Bago pa niya matapos, umiling si Basti. “Hindi na po kailangan,” nahihiyang sagot niya. “Ayos lang po kami. May tindahan po si Aling Nena, nagpapautang siya minsan. Tsaka may trabaho po sina Mama at Tatay.”
Napangiti si Marco, napa-ilang sandali. “Iba ka, bata ka,” sabi niya. “Pero hayaan mong kami naman ang magpakita ng kabutihan sa’yo. Hindi dahil naawa kami, kundi dahil may utang na loob kami. Kung hindi dahil sa’yo, baka kung saan pa mapadpad si Papa, at baka hindi namin siya agad makita.”
Lumapit si Ana kay Elena na kanina’y nagmamasid sa pinto ng bahay, halatang nahihiya sa eksenang nabuo. “Kayo po ba ang nanay ni Basti?” tanong niya.
“Opo, Ma’am,” sagot ni Elena, nag-aalangan pa. “Pasensya na po kung ginastos niya yung kape dapat sa Tatay niya. Sabi ko nga… saka na lang kami bibili ulit pag may extra.”
Umiling si Ana, may pagngiti sa labi. “Huwag kayong mag-alala. Kung ano mang kape ang nawala sa inyo, mas sobrang sobra ang ibabalik namin.” Tumingin siya kay Basti. “Gusto mo bang mag-aral sa magandang paaralan, Basti? Yung hindi mo na kailangang magbenta ng bote at dyaryo pagkatapos ng klase?”
Naningkit ang mata ni Basti, parang hindi makapaniwala. “Po? Talaga po? Pero… mahal po ‘yun, ‘di ba? Wala po kaming pambayad.”
“Hindi mo kailangan magbayad,” sagot ni Ana. “Si Lolo Arturo na ang bahala.”
Tumingin sila sa matanda. Ngumiti ito, napapailing. “Matagal na akong naghahanap ng paraan para gumamit ng tama ng pera ko,” sabi niya. “Akala ng iba, dapat puro sa negosyo, sa lupa, sa stock market. Pero ngayon, nararamdaman kong mas masarap palang mag-invest sa isang batang may pusong handang tumulong kahit wala siyang inaasahang kapalit.”
Lumuhod si Arturo sa harap ni Basti, tinapik ang pisngi nito. “Simula ngayon,” sabi niya, “ituring mo akong tunay na lolo. Hindi lang dahil sa pera o sa pangakong pang-eskuwela. Kundi dahil sa araw na binigyan mo ako ng kape, binalik mo sa akin ang paniniwala na hindi ako nag-iisa sa mundong ‘to.”
Lumipas ang buwan. Si Basti, na dati’y sa public school na sira-sira ang upuan nag-aaral, ngayon ay naka-enroll sa isang disenteng paaralan, may maayos na libro, uniporme, at baon. Hindi siya lumimot sa pinanggalingan niya; tuwing uwian, dumidiretso pa rin siya sa maliit nilang bahay at tumutulong kina Mama at Tatay. Ang kaibahan lang, minsan, may dumadaan na sasakyan na naghahatid kay Lolo Arturo para makipagkwentuhan sa kanila. Minsan, doon pa sa harap ng bahay nila umiinom ng kape ang matanda—hindi sa gilid ng kalsada, kundi sa upuang kahoy na pinagawa mismo nito.
Maraming nagtanong kay Arturo kung bakit siya biglang madalas sa isang simpleng barangay, kung bakit mas gusto niyang makipagkuwentuhan kay Basti at sa pamilya nito kaysa sa mga board meeting. Ngumiti lang siya at laging sagot: “Sa boardroom, napag-uusapan ang tubo. Dito, napag-uusapan ang tunay na buhay.”
Sa isang hapon na muli siyang nakaupo sa gilid ng kalsada, katabi si Basti na nag-aaral ng assignment, tumitig si Lolo Arturo sa tasa ng kape sa kamay niya. Naalala niya ang araw na una niyang natikman ito mula sa maliit na palad ng bata. Kung hindi siya nilapitan nito noon, baka isa na lang siyang nawawala sa listahan ng mayayamang biglang naglaho, hindi na nakita, hindi na naunawaan.
Napangiti siya at tumingin kay Basti. “Alam mo, Basti,” sabi niya, “mayroon akong milyones sa bangko, may mga building, may mga trabahong nakapangalan sa akin. Pero sa lahat ng pag-aari ko, itong isang tasa ng kape na inabot mo noong umagang ‘yon ang pinakamasarap na ‘kita’ na nakuha ko sa buong buhay ko.”
“Lolo naman,” natatawang reklamo ni Basti, “kape lang po ‘yon.”
Umiling si Lolo Arturo. “Hindi lang kape ‘yon. ‘Yun ang paalala na kahit anong taas ng lipad ng tao, babalik at babalik siya sa simpleng kabutihang ipinakikita ng iba. At minsan, ang pinakamayaman ay hindi yung may pinakamaraming pera, kundi yung marunong magbigay kahit siya mismo ay kapos.”
Sa gitna ng maingay na lungsod, sa isang ordinaryong kalsada na dinaraanan lang ng jeep at traysikel, may batang minsang nag-abot ng kape sa isang matandang akala ng mundo’y pulubi lang. Sa simpleng galaw na iyon, natuklasang muli ng matanda ang sarili niyang pamilya, at natuklasan naman ng bata na kaya pala ng isang tasa ng kape na magbukas ng pintuan hindi lang ng bahay ng mayaman, kundi pati ng mga pusong matagal nang sarado.
