Sa gabing iyon, kumikislap ang mga ilaw sa loob ng hotel ballroom, sumasabay sa kinang ng mga mata ni Anna habang nakatingin siya sa bagong asawa niyang si Miguel. Katatapos lang ng seremonya. Sa wakas, matapos ang limang taong relasyon, nagkaroon din ng “Mr. at Mrs.” sa mga invitasyon, sa cake, at sa mga tawag ng mga kaibigan. Sa isip niya, iyon na ang simula ng panghabambuhay na “happy ending.”
Habang nag-aabot ng mga mensahe ang pamilya at mga kaibigan, hindi mapigilan ni Anna ang mapangiting may luha. Ang tatay niyang mahina na ang tuhod, tumayo pa talaga para mag-toast. “Miguel,” sabi nito, nanginginig ang kamay habang hawak ang baso, “ikaw na ang bahala sa anak ko, ha? Nawala na ang nanay niya, kaya ikaw na ang kasama niya sa mga susunod na bagyo.” Tumango si Miguel, nakatingin kay Anna. “Opo, Tay. Pangako, hindi ko siya sasaktan. Kahit kailan.”
Nagpalakpakan ang mga tao. Umikot ang camera ng videographer. May kantahan, sayawan, tawanan. Sa isang sulok, tahimik na nagmamasid si Lara, isang babaeng nakapulang bestida, kaibigan daw ng pinsan ni Miguel. Pa-simple siyang nakatingin sa groom, hawak ang isang maliit na sobre.
Bandang huli ng resepsyon, habang nagpapahinga si Anna malapit sa mesa, nilapitan siya ng coordinator. “Bride,” bulong nito, “may ipinapabigay sa’yo. Sabi, importanteng mabasa mo daw ngayong gabi.”
Napakunot ang noo ni Anna. “Sino raw po ang nagbigay?”
Umiling ang coordinator. “Hindi na nagpakilalang mabuti. Basta sabi, ‘para kay Anna, mula sa taong mas may karapatang magsabi ng totoo kaysa sa groom niya.’”
Para bang unti-unting lumamig ang paligid. Kahit nakangiti pa rin ang mga tao, may kung anong bigat ang bumagsak sa dibdib ni Anna. Tinitigan niya ang sobre. May sulat-kamay sa harap: “Basahin mo ‘to bago matapos ang gabing ito.”
Sandaling napatingin si Anna kay Miguel, na sa ngayon ay pinagtatawanan ng barkada habang pinipilit sumayaw sa gitna. Ang lalaking pinili niyang mahalin kahit minsan hindi sila magkasundo, ang lalaking ipinaglaban niya sa tatay niya, ang lalaking iniwan ang trabaho sa ibang bansa para bumuo ng pamilya sa Pilipinas.
“Siguro wedding message lang ‘to,” bulong niya sa sarili. “Baka surprise ni Miguel.”
Dahan-dahan niyang binuksan ang sobre.
Sa bawat linya ng liham na binabasa niya, parang may kumukurot sa puso niya.
Anna,
Kung binabasa mo ‘to, ibig sabihin tuloy ang kasal at hindi nagkaroon ng lakas ng loob si Miguel na magsabi sa’yo ng totoo. Ayaw kong manahimik habang pinapakasalan mo ang taong may tinatakbuhan. Bago ka niya sinuyo, matagal kaming magkasama. At ngayon, may dinadala akong bunga ng pagiging duwag niya. Oo, buntis ako—anak namin ‘to.
Nanginginig ang kamay ni Anna. Parang umuugong ang pandinig niya, habang nararamdaman niyang lumalakas ang pagtibok ng puso.
Huwag mong sasabihin na hindi mo kailanman gustong malaman ang katotohanan. Hindi kita masisisi kung itutuloy mo ang kasal, pero dapat alam mo na hindi ikaw ang una niyang sinumpaan. Ako ang unang sinabihan niyang mamahalin habambuhay, bago ka pa dumating. Baka gaya ko, pinapangakuan ka rin niya ngayon. Sana lang hindi mo maranasan ang sakit na pinagdaanan ko. — Lara.
Napasinghap si Anna. Nabitawan niya ang papel at napaatras, parang nabundol ng sasakyan. Narinig niya ang mahihinang huni ng mga violin sa background, ang tawanan sa kabilang mesa, pero sa loob niya, parang may kumakalas na kung ano.
“Anna?” tanong ng kaibigan niyang si Ria, napansin ang pamumutla niya. “Anong nangyayari? Okay ka lang ba?”
Hindi agad nakasagot si Anna. Kinuha niya ulit ang liham, binasa mula simula hanggang dulo, baka nagkamali lang ang mata niya. Pero pareho pa rin ang nakasulat. May isa pang linya sa ibaba, maliit at nakahiwalay:
Kung gusto mong patunayan na hindi ako nagsisinungaling, tanungin mo si Miguel tungkol sa batang muntik na niyang panagutan pero tinalikuran niya.
Parang ang lakas bigla ng aircon sa loob ng ballroom. Nanigas ang mga daliri ni Anna. Isang tanong ang paulit-ulit sa utak niya: Bakit hindi niya sinabi?
Naglakad siya papunta kay Miguel, hawak pa rin ang liham. Nahinto ang boses ng host nang mapansing parang seryoso ang mukha ng bride. Lumingon ang mga tao. Ang ilan, pasimpleng kinukuha ang cellphone, baka may drama na mangyayari.
“Miguel,” mahinang tawag ni Anna, pero may bigat. “Pwede ba tayong mag-usap… ngayon?”
Napansin ni Miguel na nanginginig ang kamay ng asawa. Napansin din niyang may papel itong hawak. “Ano ‘yan? May nangyari ba?” tanong niya.
Humigpit ang hawak ni Anna sa liham. “Sino si Lara?” diretsong tanong niya, hindi na nagpaligoy.
Parang natamaan si Miguel sa sikmura. “Ano?” sagot niya, hindi makatingin sa kanya.
“Sino. Si. Lara.” isa-isa, mababa pero matinis ang boses ni Anna. “At bakit may sulat siyang ganito sa’kin sa mismong gabi ng kasal natin?”
Hindi na nila kailangang sumigaw; sapat na ang bigat ng tono para tahimik na magsitigil ang lahat. Unti-unting lumapit ang pamilya, ang kaibigan, ang magulang ni Miguel.
“Anna, hindi ‘yan—” pilit na sabi ni Miguel, inaabot ang papel, pero umatras si Anna.
“Binuntis mo ba siya?” halos pabulong, pero umaalingawngaw sa paligid. “May anak ba kayong iiwan mo para lang pakasalan ako?”
Walang agad na lumabas na sagot sa bibig ni Miguel. Sa ilang segundong iyon ng katahimikan, sapat na ang namuong hinala. Parang sumigaw na rin siya ng “Oo” kahit hindi pa nagsasalita.
Umiyak ang tatay ni Anna sa gilid. “Ganito ba ang sinasabi mong aalagaan mo ang anak ko, Miguel?” sigaw nito. “May tinatakbuhan ka palang responsibilidad!”
Humakbang si Miguel palapit, tangan ang braso ni Anna. “Hindi ganito ‘yan,” garalgal ang boses niya. “Oo, kilala ko si Lara. Oo, nagkaroon kami ng relasyon dati. Pero hindi ganito—hindi ganito ang nangyari!”
“Bakit hindi mo sinabi sa’kin?” balik ni Anna. “Bakit kailangang sa liham ko pa malaman? Sa gabi pa mismo ng kasal natin?” Napailing siya, tumutulo na ang luha. “Kung kaya mong itago ‘to bago ang kasal, kaya mo itong itago habang buhay.”
Halos magmakaawa si Miguel. “Anna, please, pakinggan mo naman. Hindi totoong—”
Pero bago pa niya maipaliwanag, humakbang si Anna palayo, pumunta sa mesa sa gilid, hinubad ang wedding ring at ibinagsak sa harap ni Miguel.
“Kung hindi mo kaya maging totoo sa’kin sa simula pa lang,” nanlalamig ang boses niya, “huwag na tayong magpatuloy sa kasinungalingan habang buhay. Ayoko nang maging asawa ng taong hindi ko pala kilala.”
Napasinghap ang mga bisita. May umiyak, may napakapit sa puso, may hindi makapaniwala sa nasasaksihan.
“Anna…” halos paos na si Miguel.
Tumalikod si Anna, hawak ang laylayan ng gown, at sa harap ng lahat, lumakad palabas ng ballroom habang ang ilang abay ay nagtatangkang habulin siya. Hindi na natapos ang resepsyon. Inuwi ng bawat bisita ang kani-kanilang pagkain at bulong-bulungan.
Sa gabing iyon mismo, sa halip na honeymoon suite, mag-isa si Anna sa lumang kwarto niya sa bahay ng ama, nakaupo sa sahig, yakap ang sarili. Nasa mesa ang liham ni Lara, ilang beses na niyang binasa, ilang beses nang binasa ng luha.
Kinabukasan, hindi na bumalik si Anna sa condo na tinitirhan nila ni Miguel. Pinahatid niya na lang sa kapatid ang mga gamit niya. Sa isip niya, tapos na. Hindi pa man natutuyo ang bulaklak ng bouquet sa simbahan, patay na ang tiwala sa puso niya.
Lumipas ang mga araw, dinaanan siya ng mga mensahe ni Miguel—mahahabang paliwanag, voice notes na humihingi ng oras. Hindi niya pinakinggan. Sa bawat pagtunog ng telepono, mas pinipili niyang itikom ang puso.
Hanggang isang linggo, kumatok si Miko, pinsan niyang lalaki, sa pinto. Hawak nito ang isang flash drive at envelope.
“Anna,” sabi nito, “kailangan mong makita ‘to. Hindi para ipilit na bumalik ka kay Miguel, kundi para buuin ang buong kwento. Alam kong takot ka na. Pero hindi pwedeng hanggang liham lang ni Lara ang basehan mo habambuhay.”
Napabuntong-hininga si Anna. “Anong laman niyan?”
“CCTV sa hotel noong gabi ng kasal mo,” sagot ni Miko. “At isang liham na dapat sa’yo galing kay Miguel… na hindi mo nabasa.”
Naguluhan si Anna. “Ano’ng ibig mong sabihin, ‘hindi ko nabasa’?”
Umupo silang dalawa sa sala, binuksan ang laptop. Sa screen, lumabas ang footage mula sa hallway ng hotel. Doon nila nakita ang isang eksenang hindi alam ni Anna na nangyari.
Si Miguel, nakaupo sa isang maliit na sulok sa labas ng ballroom, hawak ang isang sobre. Kinakabahan siyang may sinusulat, halatang ninenerbiyos. Dumating si Lara, nakapusod ang buhok, nakasuot pa rin ng pulang bestida, may dalang bag.
“Miguel,” maririnig nilang sabi ni Lara sa video, “sigurado ka bang hindi mo sasabihin sa bride mo ang totoo? Kaya mo bang ikasal nang hindi niya alam lahat?”
Napahinto si Miguel sa pagsusulat, tumingin sa kanya. “Sinabi ko na sa’yo, Lara,” sagot niya. “Wala akong itinatago kay Anna. Alam niyang nagka-relasyon tayo dati. Alam niyang naghiwalay tayo kasi hindi na healthy ‘yung pagsasama natin.”
“Pero hindi niya alam na buntis ako ngayon,” balik ni Lara, matalim ang tingin.
Natahimik ulit si Miguel, halatang nasasaktan na sa usapan. “Lara, ilang beses na kitang inaya para magpa-check up, ilang beses na kitang pinuntahan sa bahay n’yo. Ilang beses na akong nag-alok ng suporta. Pero paulit-ulit mong sinasabing hindi mo itutuloy ‘yung bata. Hindi mo ako pinakinggan.”
“Ano’ng gusto mong gawin ko?!” halos pasigaw na sagot ni Lara. “Aaminin sa lahat na nabuntis ako ng lalaking ikakasal na sa iba? Kaya mo bang panindigan ‘to sa pamilya niya, sa pamilya ko? Nasan ka nung pinipili ko kung itutuloy o hindi?”
“Sinasabi ko nang sasamahan kita, Lara,” sagot ni Miguel, namumula ang mata. “Pinili mong huwag akong isama sa desisyon. At ngayong ikakasal na ako, ngayon mo gustong ibagsak sa akin lahat ng konsensya?”
Doon sumingit ang isang bagay na hindi alam ni Anna. Inangat ni Miguel ang sobre. “Ito dapat ang liham na para kay Anna,” paliwanag niya. “Sinusulat ko lahat—kahit masakit—para sa kanya. Hindi ko gustong malaman niya galing sa iba. Pero kung hindi ka titigil sa pagbabanta na sisirain ang kasal sa harap ng lahat, wala akong choice kundi ibigay ko sa kanya ‘to sa tamang oras.”
Kinuha ni Lara ang sobre sa kamay niya, tinitigan, tapos ngumisi nang mapait. “Masyado kang mabait, Miguel,” sabi nito. “Gusto mo pang ipaliwanag sa kanya, samantalang isang salita lang mula sa’kin, kaya kong sirain kayong dalawa. Isang liham lang.”
“Lara, huwag na huwag—” babala ni Miguel.
Pero sa video, kita kung paanong binaligtad ni Lara ang sitwasyon. May inilabas siyang papel mula sa bag—ibang liham, mas makapal, halatang pinag-isipan. Inabot niya iyon sa coordinator na dumaan, sabay sabing, “Ito po, pakibigay kay Bride mamaya, ha?”
Samantala, isinuksok niya sa bulsa ang sobre ni Miguel, ‘yung talagang para kay Anna, at hindi na ibinalik.
Tumigil ang video. Tahimik si Anna, halos hindi makahinga.
“Iyan ang liham na nabasa mo,” mahinahong sabi ni Miko. “Hindi ‘yung kay Miguel. ‘Yung sa ex niya. Sinabotahe ka, Anna. Sinabotahe kayo pareho.”
Nanginginig ang kamay ni Anna. “Saan mo nakuha ‘to? Bakit ngayon mo lang pinapakita?”
“Sinimulan mag-imbestiga ni Tatay nung gabi rin na ‘yon,” sagot ni Miko. “Hindi siya mapalagay. Nakita niyang parang may hindi kumpletong kwento. Nakipag-usap siya sa hotel, humingi ng copies. Ngayon lang nila na-release lahat. At ito pa…”
Inabot ni Miko ang isang gusot na sobre, may sulat-kamay: “Para kay Anna—bago ka maglakad sa aisle, sana mabasa mo ‘to.”
“Nakita ‘yan ng isa sa staff sa backstage,” paliwanag niya. “Naiwan sa lamesa ng makeup artist. Naipit sa ilalim ng mga bouquet. Nung inakyat nila sa office ng hotel, tapos na ang resepsyon at nagkakagulo na. Ngayon lang nila na-track na sa’yo pala dapat ‘to.”
Dahan-dahang binuksan ni Anna ang sobre. Ito ang totoong liham ni Miguel.
Anna,
Bago ka maglakad papunta sa akin, gusto kong malaman mo ang lahat. May bahagi ng nakaraan ko na alam mo, pero may bahagi rin na hindi ko nasabi nang buo, hindi dahil wala kang karapatang malaman, kundi dahil natakot akong mawala ka habang hindi pa ako handang harapin ang lahat.
Totoo na nagmahal ako ng iba noon. Si Lara. Naging masaya rin kami, pero unti-unti, naging lason ang relasyon. Niloko ko siya, niloko niya ako. Wala kaming ginawa kundi maghigantihan. Nakipaghiwalay ako dahil alam kong kung magpapatuloy kami, parehong masisira ang buhay namin. Bago pa kita nakilala, wasak na ako bilang tao.
Nitong mga nakaraang buwan, bumalik si Lara. Sinabing buntis daw siya, hindi niya alam kung itutuloy. Nakiusap akong sabay naming harapin, pero pinili niyang ako na lang ang pagsisihan. Anna, handa akong panindigan ang kahit sinong bata na may dugo ko, kahit na hindi siya lumaki sa piling natin. Pero hindi niya ako pinayagang maging parte ng desisyon. At ngayong araw, pinagbabantaan niya na sisirain ang kasal natin kung hindi ko gagawin ang gusto niya.
Hindi kita pipilitin kung ayaw mo nang ituloy. Pero ayokong magsinungaling. Mahal kita, Anna. Hindi ako lalapit sa altar bilang malinis na taong parang walang nagawang mali. Lalapit ako bilang taong nagkamali, pero piniling magbago, at umaasang may babae pa ring papayag na mahalin ako sa kabila ng lahat. Sana ikaw ‘yon.
Kung sakaling hindi mo ako kayang tanggapin matapos mong basahin ito, wala akong karapatan magreklamo. Pero kung papayag ka, haharapin natin lahat—kahit anong resulta ng mga desisyon ni Lara—nang magkasama. Ayoko ng sikreto sa pagitan natin. — Miguel
Pagkatapos basahin, hindi agad nakapagsalita si Anna. Naghalo ang sakit, hiya, galit sa ibang tao, at awa sa sarili.
“So, Miguel tried to tell me,” bulong niya. “Pero hindi nakarating sa’kin. Ang dumating, puro paninira.”
Tahimik lang si Miko, pinabayaan siyang lamunin ng katotohanan.
Kinagabihan, sa unang pagkakataon mula nang resepsyon, sinagot ni Anna ang tawag ni Miguel. Hindi niya alam kung ano mismo ang sasabihin, pero alam niyang hindi na siya pwedeng manatiling nakakulong sa kalahating kuwento.
Nagkita sila sa isang maliit na café, simple lang, walang bonggang ilaw at dekorasyon. Si Miguel, halatang pumayat sa loob ng isang linggo, may itim sa ilalim ng mata. Pagkakita pa lang nila sa isa’t isa, parang sabay silang nawalan ng lakas.
“Salamat at pumayag kang makipagkita,” mahinahong sabi ni Miguel.
Hindi agad sumagot si Anna. Inilabas niya ang dalawang liham—ang kay Lara, at ang kay Miguel. Inilapag niya pareho sa mesa.
“Ngayon ko lang napanood ang video,” sabi niya, diretso sa mata. “Ngayon ko lang nabasa ‘tong tunay mong sulat.”
Namilog ang mata ni Miguel. “Seryoso? Naabot sa’yo?”
“Hindi kagaya ng plano mo,” sagot ni Anna, bitter ang ngiti. “Nauna ang lason bago ang gamot.”
Nagbuntong-hininga si Miguel, napahawak sa ulo. “Anna, pasensya na. Dapat noon pa, sinabi ko na sa’yo nang harapan. Hindi ko na sana hinayaang umabot sa sulatan-sulatan. Kasalanan ko rin kung bakit may puwang si Lara para sabotahehin tayo.”
“Kahit pa,” sagot ni Anna, “hindi niya dapat ginawa ‘yon. Pero, Miguel… wala na bang bata?”
Umiling si Miguel, halatang nasasaktan pa rin. “Hindi ko alam kung totoong buntis siya noong una,” sagot niya, tapat ang tingin. “Ang huling alam ko, sinabi niyang ‘nilinis’ na niya ang lahat. O baka ginamit lang niya ‘yon para itali ako sa kanya. Hindi ko na sigurado. Ang sigurado ko lang, ginamit niya ang kasal natin para ako’y gantihan.”
Matagal silang nag-usap. Inisa-isa nilang dalawa ang mga sugat, hindi para sisihin ang isa’t isa, kundi para kilalanin kung saan sila nagkulang. Sa dulo ng gabi, iisa ang malinaw: hindi mawawala ang ginawa ni Lara, hindi agad huhupa ang sakit ni Anna, at hindi rin basta maibabalik ang tiwalang nabasag sa harap ng napakaraming tao.
“Gusto mo pa bang ipagpatuloy ‘to?” marahang tanong ni Miguel. “Kaya mo pa ba akong mahalin, kahit alam mong kaya kong magkamali nang ganito kalala, at kaya ng ibang tao tayong paghiwalayin sa isang liham lang?”
Matagal bago sumagot si Anna. Uminom siya ng tubig, huminga nang malalim, tumingin sa labas ng bintana kung saan dumaraan ang mga sasakyang walang pakialam sa drama ng buhay nila.
“Hindi ko masasagot ‘yan ngayon,” tapat niyang sagot. “Hindi ko kaya magpanggap na parang wala lang nangyari. Sa harap ng mga tao, naghiwalay tayo. Tinapos ko ang kasal sa mismong gabing nagsimula ito. Kahit malinaw na ngayon ang kuwento, hindi ibig sabihin na awtomatikong babalik ‘yung tiwalang nawala.”
Napayuko si Miguel, tumango. “Kung ‘yun ang kailangan mo, ibibigay ko.”
“Pero,” dugtong ni Anna, at doon siya tiningnan ni Miguel, “ayoko ring manatili sa tanong na ‘paano kung.’ Paano kung naglihim ka talaga? Paano kung totoo lahat ng sinabi ni Lara? Paano kung hindi ko nalaman ang kabuuan? Alam kong, pag lumipas ang panahon, mas sasakit ‘yung mga tanong na hindi nasasagot kaysa sa sugat na unti-unting naghihilom.”
“Anong ibig mong sabihin?” bulong ni Miguel.
“Maghihiwalay muna tayo,” malinaw na sabi ni Anna. “Hindi bilang nag-aaway, kundi bilang dalawang taong parehong kailangan maghilom. Kung talagang tayo, darating ‘yung araw na kaya na nating balikan ‘to nang hindi na nanginginig. Kung hindi… at least, hindi tayo nabuhay sa kasinungalingan.”
Masakit iyon pakinggan, pero mas may dignidad kaysa sa sigawan sa ballroom. Tumango si Miguel, bagama’t namumula ang mata.
“Kung ‘yan ang desisyon mo,” sabi niya, “rerespetuhin ko. Pero kahit hindi mo na ako maging asawa, hinding-hindi ako magsisisi na sinubukan kitang mahalin nang totoo.”
Lumipas ang buwan.
Nabalita sa komunidad na naghiwalay ang bagong kasal matapos ang resepsyon. Maraming haka-haka, maraming bersiyon ng kuwento. May nagsabing nabuntis ng iba si Anna, may nagsabing si Miguel daw ang may kasalanan, may nagsabing sumpa raw kasi nagpakasal sa buwan ng Agosto. Sanay na ang mundo na punuan ng tsismis ang mga puwang ng katotohanan.
Pero para kina Anna at Miguel, tahimik at personal ang laban. Si Anna, bumalik muna sa trabaho, nag-focus sa sarili, sa tatay, sa paghilom. Si Miguel, bumalik sa pananahimik, nagtrabaho, at sa bawat kita, nagbayad ng utang at dinamayan ang pamilyang dati ay napapabayaan lalo na kung may problema.
Isang taon ang lumipas bago sila muling nagkita nang hindi aksidente—hindi dahil sa banggaan sa grocery, hindi dahil sa lamay ng kung sino. Nagkita sila sa simbahan, parehong hindi alam na roon pala sila magtatagpo. Umattend si Anna ng kasal ng kaibigan, si Miguel naman ay ninong sa parehong kasal. Nang magtama ang kanilang mga mata sa gitna ng misa, hindi na iyon puno ng pait. May lungkot, oo, pero may kapayapaan na rin.
Pagkatapos ng seremonya, magkaharap silang naglakad sa labas. “Kumusta ka?” tanong ni Miguel, simpleng-simple.
“Buhay pa,” ngiting may luha pero magaan, sagot ni Anna. “Ikaw?”
“Heto, natuto nang magbasa ng buong kuwento bago maniwala sa kahit anong liham,” biro ni Miguel, pero may laman.
Nagkatawanan sila, hindi na tulad dati, pero hindi rin ganap na estranghero. Sa dulo ng usapan, napagkasunduan nilang mananatili silang magkaibigan, hindi sapilitang magbalikan. Baka dumating ang araw na muling magtatagpo ang mga puso nila sa iisang linya, baka hindi. Ang mahalaga, pareho na nilang kilala ang sarili—at ang isa’t isa—nang hindi na nakaasa sa sulat ng iba.
Ang lihim na liham na minsang sumira sa kasal nila ay nanatiling nakatago sa kahon ni Anna, kasama ng mga wedding photos at dried bouquet. Paminsan-minsan, binubuksan niya ang kahon para sariwain hindi lang ang sakit, kundi ang aral: na isang pirasong papel lang ang kailangan para wasakin ang buhay ng dalawang tao, kung hahayaan mong pangunahan ka ng takot at galit.
Pero sa huli, natutunan niya na may mas malakas pa kaysa sa liham ng kahit sinong maninira—ang katotohanang handa mong harapin, kahit masakit. At ang kakayahang magpatawad, kahit hindi ibig sabihin ay kailangang bumalik sa dati.
Dahil ang tunay na kasal, hindi lang nasusukat sa kung ilang taon kayong magkasama, kundi sa kung gaano ninyo nirerespeto ang katotohanan—kahit pa minsan, ang ibig sabihin nito ay maghiwalay muna, para hindi na magpatuloy sa pagsasama na nakatayo sa kasinungalingan.
