Ingat sa Stroke: Mga Tahimik na Babala na Huwag Mong Palalampasin
“Kung biglang nanlabo ang paningin mo sa isang mata, nanigas ang kalahati ng mukha, o nauutal ang salita mo kahit ilang minuto lang—hihintayin mo pa ba bukas, o kikilos ka ngayon?”
Sa bawat oras, may taong tinatamaan ng stroke. Para sa marami, parang kidlat—bigla, walang pasabi, at madalas sabay ang takot at pagkalito.
Pero ang hindi alam ng marami: madalas may mga maagang senyales na kumakatok muna ilang minuto hanggang ilang araw bago ang isang malaking atake.
Hindi ito pananakot—kaalaman ito.
Ang layunin: makita mo ang pulang ilaw bago pa sumindi ang sirena.
Ano ang “Mini-Stroke” o TIA?
Sa edad na 60 pataas, mas sensitibo ang utak at mga ugat. Kapag:
- makapal ang cholesterol sa loob ng ugat
- mataas ang presyon
- may diabetes
- o may atrial fibrillation (’yung hindi regular ang tibok ng puso)
mas madaling mamuo ang dugo at bumara sa ugat ng utak.
Bago tuluyang bumara nang matagal, puwedeng may “trial run” muna ng sintomas—tinatawag itong TIA (Transient Ischemic Attack) o “mini-stroke.”
- Biglaan
- Tumataas ang sintomas (pamamanhid, panlalabo, pagsu-sumandok ng salita)
- Tapos mawawala sa loob ng ilang minuto hanggang isang oras
Dahil nawawala, madalas itong binabale-wala.
Pero ang TIA ay parang rehearsal ng isang malaking stroke.
Kapag hindi inaksyunan, puwedeng sumunod ang permanenteng pinsala.
1. Biglaang Panghihina o Pamamanhid sa Isang Panig ng Katawan
Bracso, hita, kalahati ng mukha—kapag biglang nanghina o nanlamig, magduda ka na.
Si Mang Lando, 67, nagkakape isang umaga. Biglang gumaan at bumigat ang kaliwang braso niya; hindi niya maitaas ang tasa.
Pagkaraan ng 10 minuto, nawala rin. Ang sabi niya, “naipit lang siguro.”
Kinabukasan, bumagsak na ang kalahati ng mukha at hindi na maitaas ang braso—stroke na.
👉 Rule:
Kapag biglang nanghina ang isang braso o paa, lalo na sa isang panig ng katawan, ituring agad na emergency sign —kahit bumalik pa sa normal pagkatapos.
2. Pagsu-sumandok ng Salita o Hirap Magsalita
Si Aling Cora, 72, tinanong ng apo: “Lola, anong ulam?”
Gusto niyang sabihing “tinola,” pero parang:
- ayaw lumabas ang salita
- nagiging utal
- hindi maayos ang pangungusap
Wala siyang lagnat, wala siyang ubo—pero parang “barado” ang dila at utak.
Ito ay senyales na may problema sa parte ng utak na namamahala sa wika.
Hindi ito simpleng “pagod lang” o “nagutóm lang.”
👉 Kapag hindi ka makabuo ng salita o hindi mo maintindihan ang simpleng tanong, maaring TIA o stroke warning na ito.
3. Biglaang Panlalabo ng Paningin sa Isang Mata
Parang may kurtinang bumaba sa isang mata, o kalahati lang ng nakikita ang biglang nawala.
Si Tito Ben, 69, naglalakad at biglang lumabo ang paningin sa kanang mata—parang may aninong bumaba.
Makalipas ang sampung minuto, normal na ulit.
Inisip niyang “napuwing lang.”
Pero ang biglaang panlalabo sa isang mata na panandalian ay pwedeng senyales ng:
- bara sa ugat ng mata
- at babala ng stroke sa utak
Ang mata ay bahagi ng utak. Kapag bigla itong nanlabo, isipin agad ang daluyan ng dugo, hindi lang alikabok o puwing.
4. Malakas na Hilo, Kawalan ng Balanse, at Pagkadapa
Hindi lahat ng hilo ay stroke, pero mag-ingat sa:
- biglang malakas na hilo (vertigo)
- sabay kawalan ng balanse
- panginginig, pagsusuka, o pagkadapa
- lalo na kung may kasamang panghihina, hirap magsalita, o panlalabo ng paningin
Ito ay maaaring senyales na apektado ang parte ng utak na namamahala sa balanse at koordinasyon.
👉 Kapag “umiikot ang mundo” at may iba pang sintomas ng stroke, huwag nang subukan gamutin ng luya tea o pahinga lang. Kailangan ng agad na pagpapasuri.
5. “Pinakamalakas na Sakit ng Ulo sa Buong Buhay Mo”
Si Nanay Lita, 65, hindi naman pala-migraine. Pero isang gabi:
- biglang sumabog ang sakit ng ulo
- sobrang tindi, parang tinamaan ng martilyo
- may kasamang paninigas ng batok at pagsusuka
Ito ang klase ng sakit ng ulo na hindi normal. Puwede itong senyales ng:
- pagputok ng ugat sa utak
- o pagdurugo sa loob ng ulong kailangang tingnan agad
👉 Kapag biglaan, kakaiba, at “worst ever” ang sakit ng ulo, ituring na emergency—hindi simpleng “stress” o “naulanan.”
6. Biglaang Pagkalito o “Nawawala sa Sarili”
Si Lolo Arman, 74, biglang naligaw pauwi sa sariling barangay.
Hindi mahanap ang gate, hindi niya matandaan kung saan siya galing.
Pagkaraan ng 20 minuto, normal na ulit.
Ang ganitong biglaang pagkalito—lalo na kung hindi dati ganito—ay pwedeng:
- TIA
- o paunang senyales ng stroke sa bahagi ng utak na namamahala sa orientation at memory
👉 Kapag “biglang naguluhan” na hindi maipaliwanag, lalo na kung may kasamang panghihina o problema sa paningin, huwag nang ipagwalang-bahala.
7. Pamamanhid sa Mukha, Labi, o Dila
Kapag:
- tabingi ang ngiti
- may tagas ng laway
- hindi maitaas nang pantay ang magkabilang pisngi
ito ay classic na stroke sign.
Gamitin ang FAST:
- F – Face: Pa-ngiti. Tabingi ba?
- A – Arm: Pa-angat ng dalawang braso. May isang hindi maitaas?
- S – Speech: Pabulong ng simpleng pangungusap. Malabo o nauutal ba?
- T – Time: Kapag may sablay sa alinman dito, Time to call.
8. Paulit-Ulit na “Kisap” ng Sintomas
May mga taong ilang beses nakakaranas ng:
- panandaliang pamamanhid
- panlalabo ng paningin
- pagsu-sumandok ng salita
sa loob ng iilang araw, tig-iilang minuto lang bawat episode.
Parang warning lights na kumikislap-kislap.
Ito ang mas delikado:
Ibig sabihin, madalas magbabara at bumibitaw ang daloy ng dugo—at pwedeng anumang araw, “tuloy na tuloy” na ang malaking stroke.
9. Palpitations na Hindi Dati, Lalo na sa May Edad
Kung biglang ramdam mo:
- malakas
- mabilis
- at hindi regular na tibok ng puso
lalo na kung may kasamang pagkahilo o panghihina, maaring may atrial fibrillation.
Sa kondisyong ito, may tsansang mamuo ang dugo sa loob ng puso at lumipad papunta sa utak—magdudulot ng stroke.
👉 Sa edad 65 pataas, ang bagong-bagong palpitations na ganito ay hindi dapat isagot ng “kabog lang.” Patingnan agad ang puso at rhythm.
10. Kakaibang Sakit ng Leeg at Balikat Pagkatapos ng Biglang Pwersa
Bihira, pero mahalagang banggitin: may mga kaso na:
- matapos ang biglang pihit, bagsak, malakas na pag-ubo, o trauma sa leeg
- susundan ng kakaibang sakit sa ulo/leeg
- may panghihina sa braso o panlalabo ng paningin
Maaaring may napunit na bahagi sa ugat sa leeg (dissection) na puwedeng mauwi sa stroke.
👉 Kung may recent na malakas na pwersa sa leeg tapos sumunod ang ganitong sintomas, mas mabuting magpa-ER agad.
Ano ang Gagawin Kapag May Sintomas?
- Isipin agad ang FAST:
- Face drooping
- Arm weakness
- Speech difficulty
- Time to call
- Tumawag agad sa 911 o pinakamalapit na ER.
Huwag mag-drive mag-isa; magpatulong. - Huwag uminom ng kung anu-anong gamot habang hindi pa alam kung bara o pagdurugo.
Huwag ding basta uminom ng aspirin kung may hinala ng pagdurugo.
Sa stroke, bawat minuto ay mahalaga.
Bawat minuto na walang oxygen ang utak, milyun-milyong cells ang naaapektuhan.
Ano ang Puwede Mong Simulan Ngayon?
Habang wala pang sintomas, dito ka pinakamalakas:
- Bantayan ang presyon. Magpa-BP at i-log.
- Ayusin ang asukal at cholesterol. Bawasan ang sobrang alat at tamis, damihan ang gulay at protina.
- Inumin ang maintenance nang tama. Huwag laktawan ang gamot sa altapresyon at diabetes.
- Galaw araw-araw. 20–30 minutong brisk walk kung kaya.
- Iwas yosi at secondhand smoke. Bawat araw na walang usok, panalo ang mga ugat mo.
- Ayusin ang tulog. Iwas sobrang late na kain at alak sa gabi.
Kung may natutunan ka, i-comment ang “INGAT SA STROKE” sa ibaba—para maalala mo ang FAST at para makita rin ng iba na hindi dapat binabalewala ang panandaliang sintomas.
Isipin mo si Aling Mercy, 70, na tatlong beses nakaranas ng pamamanhid sa kaliwang kamay, tig-limang minuto lang. Dati, iisnabin lang niya ito. Pero dahil may alam na siya, nagpatingin, inayos ang gamot sa presyon at puso, at naagapan.
Minsan, ang pagitan ng “swerte” at “ligtas” ay isang tamang desisyon sa unang senyales pa lang.
Kung gusto mong patuloy na makatanggap ng ganitong klaseng malinaw at praktikal na payo para sa mga senior—kung ano ang babantayan, paano kikilos, at paano babaguhin ang araw para mas ligtas—mag-subscribe sa Payong Senior.
Tandaan:
Kapag may FAST,
kumilos nang FAST.
Sa unang senyales pa lang—huwag mong balewalain.
