Tanghaling tapat pero parang kulang ang liwanag sa loob ng silid-aralan: pisara sa likod na may pulbos ng tisa, mga poster na asul at dilaw sa dingding, at sa gitna ng mga upuan ay nakatayo si Ruel—maputla sa puyat, dilaw ang polo, at hawak-hawak ang pulang sumbrero ng trabaho. Sa likuran, nakahalukipkip si Ma’am Liza, malamig ang tingin; sa kanan, magkakapit-balikat ang ilang kaklase—si Jomar na naka-pula, si Keana at Via na natatawa, at si Martin na naka-asul, nag-aalangan sa pagsabay sa biro.
“Uy, amoy fryer!” sigaw ni Jomar, sabay turo sa sumbrero. “Crew, pa-upsize naman ng baon namin!”
“Ruel, baka mamaya sa recitation mag-scoop ka ng gravy,” dagdag ni Via, sabay tawa na parang takip sa kaba.
“Umupo ka na,” putol ni Ma’am Liza, hindi gumagalaw ang mga braso. “At sana, Ruel, huwag mo na namang idahilan ang pagod kapag hindi ka makasagot. Hindi trabaho ang rason para magkulang.”
Umakmang sasagot si Ruel, pero pinili niyang tiklupin ang sumbrero at hawakan iyon na parang rosaryo. Umupo siya sa likod, sa tabi ng sirang bintana kung saan pumapasok ang alikabok at ingay ng bakuran. Nagsimula ang aralin, pero lumutang sa pagitan ng mga tunog ang anunsyo ni Ma’am Liza: “Class, Division Innovation Fair sa susunod na linggo. Bawat section magpepresent ng proyektong may pakinabang sa komunidad—hindi drawing, kundi gumagana.”
“Ma’am,” sabay kindat ni Keana, “baka puwedeng ketchup dispenser ni Ruel? Low budget, high drama.”
Napapikit si Ruel, saka dahan-dahang huminga. Sa pagitan ng halakhak, may tumatabing ibang tunog sa isip niya: hugong ng extractor fan sa kusina, kaluskos ng walis sa mantika, at click ng multimeter na nagsusukat ng boltahe tuwing hatinggabi. Doon sa dilim nagsisimula ang sikreto niyang ginagawa.
Pagka-dismiss, dumiretso siya sa trabaho. Puti ang sapatos, pula ang apron, at sa likod-bodega na amoy karton at lumang langis, binuksan niya ang kahon na may masking tape: “GABI—v3.” Ang prototype—pulang kahong metal na may dilaw na guhit na sinadya niyang ihalintulad sa sumbrero—ay may hawakang goma, USB ports, LED switch, radio dial, at maliit na buton ng buzzer. Sa alaala niya, sumulpot ang gabing nawalan sila ng kuryente sa gilid ng estero: hinihika si Mia, ang munting kapatid, at tanging ilaw ng kapitbahay ang nagligtas sa kaba. “Gagawa ako ng ilaw na kayang dalhin kahit saan,” panata niyang paulit-ulit.
Kinabukasan, may dala siyang karton sa klase. Nagdeklara si Ma’am Liza: “Mag-a-assign tayo ng lead sa project. Magpasa ng proposal ngayon.” Sunod-sunod ang kamay: compost system ni Martin, app ni Keana (kahit walang scanner), auto-bell na gawa sa kaldero ni Jomar. Walang nagpapaubaya. Tumingin ang guro kay Ruel.
“Ruel, may ideya ka?”
Nag-aalangan ang boses niya. “Meron po. Pero baka pagtawanan.”
Nagtawanan nga ang iba. “Sige na,” halong utos at pakiusap ni Ma’am Liza. “Ipakita mo.”
Binuksan ni Ruel ang kahon. Inilabas ang pulang unit—GABI: Ganap na Akyat-Buhay Ilaw. “Rechargeable po siya, puwedeng i-charge sa murang solar panel o sa saksakan. Kayang magpa-ilaw ng dalawang LED nang apat na oras, may dalawang USB para sa cellphone, radio para sa balita, at emergency buzzer. Gamit po ang recycled 18650 cells mula sa sirang laptop at powerbank, at piyesa galing junkshop. Kung ma-improve natin, puwede nating ipamigay sa mga barangay na laging binabaha o nawawalan ng kuryente.”
Umilaw ang LED nang pindutin niya ang switch—malamig, matatag ang puti. Pinindot niya ang buzzer—matinis, umaabot sa corridor. May sumilip na ibang estudyante; may tumigil na tawa.
“Paano mo natutunan ‘yan?” tanong ni Ma’am Liza, may halong pagtataka.
“Mga lumang libro galing kay Mang Dolfo sa repair shop, YouTube, at ensayo tuwing gabi—pagkatapos ng shift,” sagot ni Ruel, hindi na nanginginig.
“‘Pag brownout, gagana?” si Jomar, unti-unting bumababa ang kilay.
“Oo,” tugon ni Ruel. “At kung may nangyaring masama, pipindutin mo ito—maririnig sa isang block. Kung may barangay repeater, puwede pa nating isalpak.”
Nag-angat ang tingin ni Martin. “May safety ba? Fuse? Thermal cut-off?”
“Meron na pong fuse holder sa v3. Plano ko pang magdagdag ng BMS para hindi sumobra ang charge,” mabilis na paliwanag ni Ruel, sabay abot ng simpleng schematic.
Tahimik si Keana. Sa halip na biro, sumulat siya sa notebook. “Ako na sa documentation. Gagawa ako ng infographics. Red at yellow—para consistent.”
“Ako sa casing,” sabad ni Jomar, nakangiting nahihiya. “Marunong akong magpintura. Pre, sorry ha… akala ko kung sinong pa-cool lang.”
“Bale wala,” sagot ni Ruel. “Tulungan mo ‘ko ngayon; ‘yun ang cool.”
Ngumiti si Ma’am Liza—unang beses na malambot. “Class, ‘yan ang proyektong dadalhin natin.”
Sa sumunod na mga araw, nagbago ang ritmo ng silid. Sa recess, nagsasaing ng epoxy si Martin at Jomar; si Keana at Via nag-iinterview ng mga kapitbahay para sa “needs assessment”; si Ruel, sa isang sulok, nagte-test ng bawat baterya sa multimeter na parang tumitimbang ng kangkong sa palengke—mabagal pero tiyak. Minsan, dumalaw si Mang Dolfo, dala ang lumang soldering station. “’Wag mong tuyuin ang pad,” paalala niya. “Parang tao ‘yan—mas madaling dumikit ang tama kapag may init at pasensya.”
Sa gabi bago ang fair, biglang bumuhos ang ulan. Tumawag ang nanay ni Ruel mula sa palengke: “Anak, umapaw ang kanal. Slippery ang daan. Si Mia, nilagnat.” Kumislot ang dibdib ni Ruel. “Ma, may GABI unit akong extra sa bag. I-on mo ‘yung ilaw at radio—makakabawas ng kaba. Uuwi ako agad pagkatapos mag-testing.”
Dumating ang araw ng Division Innovation Fair. Gym na amoy barnis at bagong polisiyang sapatos, tables na may kartolina, at hukom na may clipboards. Ipinakita ni Ruel ang tatlong unit: basic, outdoor, at barangay version na may mas malakas na buzzer at mas maayos na casing courtesy ni Jomar. Tinesting ng mga hukom: “Saan niyo ire-recycle ang cells?”—“Partner po sa junkshop at barangay MRF.” “May hazard protocol?”—“Naka-TL checklist po sa manual na tinagalog namin.” “Magkano ang costing?”—“₱480–₱650 depende sa piyesa. Puwedeng bumaba kapag bulk.”
Sa gilid, nanonood si Ma’am Liza, hindi na nakahalukipkip; nakahawak na siya ng kopya ng manual. Napansin ni Ruel na may naiwang marka ng pagkapit sa gilid—parang sa unang pagkakataon, kumakapit na rin ang guro sa ideya niya. Pagkatapos ng deliberasyon, tumahimik ang gym. Binasa ang resulta: “First Place—Project GABI ng 11-Fernando.”
Nagkagulo ang klase. Niyakap si Ruel ng mga dati’y tumatawa. “Kuya Crew, ikaw na!” biro ni Via, pero may paghanga na ngayon. Si Jomar, kumaway na parang emcee. “Boss Ruel, libre ka sa amin—kaming bahala sa pintura hanggang barangay rollout!”
Nilapitan siya ni Ma’am Liza. “Ruel, proud ako sa ‘yo. Nagkamali ako. Hindi hadlang ang gabi—doon ka natutong gumawa ng liwanag.” Huminga siya nang malalim, saka tumango. “Ma’am, kung puwede, ‘yung premyo… ibili natin ng BMS at fuse para makagawa ng sampung unit. Unahin natin ‘yung sa gilid ng estero. Mahina ang poste tuwing ulan.”
“Gagawin natin ‘yan,” sagot ng guro, at doon niya unang narinig ang lambing na wala noong una.
Kinabukasan, bumalik sila sa klasrum: pisara pa rin, poster pa rin, pero iba ang hangin. Sa mesa ni Ruel nakapatong ang pulang sumbrero—hindi na simbolo ng pang-aasar, kundi badge ng dignidad. Habang nagliligpit, may kumatok sa pinto—isang ginang na naka-berdeng blusa, kasamang batang babae na nakakapitan sa laylayan.
“Sino po si Ruel?” nanginginig ang boses ng ginang.
“Ako po.”
“Ako si Aling Lina, presidente ng homeowners sa tabi ng ilog. Narinig namin ang GABI n’yo. Kapag bumabagyo, madilim ang buong eskinita. Kung papayag ka, anak, doon ka unang magpakalat ng liwanag.”
Nagkatinginan ang klase. “Sama kami,” sabay-sabay na sabi ni Jomar, Keana, Via, at Martin. “Outreach natin ‘to.”
Uminit ang mata ni Ruel, hindi sa pagod, kundi sa pasasalamat. “Opo, Aling Lina. Magdadala kami ng tatlong unit at manual. Mag-training din tayo para sa tamang gamit at pag-recycle.”
Habang umaalis sila ng silid, tinapik ni Ma’am Liza ang balikat ni Ruel. “Salamat sa’yo. Tinuruan mo kaming magbago ng tingin.”
Ngumiti si Ruel, tiningnan ang pulang sumbrero sa kanyang palad, at isinuksok ito sa bulsa. “Ma’am, hindi po ako embarrassed dito. Dito nanggaling ang proyekto.” At sabay silang lumabas—dilaw ang polo niyang kumikislap sa sikat ng araw, berde ang blusa ng mga tutulong, pula’t dilaw ang bitbit na liwanag.
Pinagtawanan man siya noon dahil nagtatrabaho siya sa gabi, hindi nila alam na sa dilim niya hinabi ang proyektong magbubukas ng liwanag—hindi lang sa pisara ng paaralan, kundi sa mga bahay na matagal nang kumakapit sa anino. At ngayong hawak na ng klase ang GABI, hindi na ito lihim ni Ruel—ito na ang ilaw ng kanilang komunidad.
