Bumubuhos ang gintong liwanag ng dapithapon sa gitna ng abalang kalsada—mga sasakyang dahan-dahang gumugulong, mga tinderang naglalako ng fishball at sago’t gulaman, mga taong nag-uunahan bago magsara ang mga tindahan. Sa gilid ng sidewalk, may batang babaeng naka-rosas na bestida, may nituluyang ngisi, at namumungay na mga mata na tila laging may tanong. Siya si Leni. Hawak niya ang dulo ng polo ng lalaking nakaputing asul na mahaba ang manggas, maayos ang plantsa, may dalang itim na briefcase—isang lalaking sanay mag-utos at sundin. Siya si Severino “Sev” Alonzo, kilalang milyunaryo, malamig sa kamera, mailap sa tao.
“Sir, sandali lang po!” sigaw ng boses-kristal ni Leni, sabay tugtog ng munting tawa. Huminto si Sev, hindi dahil sa pahinging paggalang, kundi dahil sa biglang pag-ipit ng maliliit na daliri sa laylayan ng kanyang manggas. Baling niya sa bata, nagitla sa tapang nitong tumitig diretso sa kanyang mata.
“Kilala kita,” wika ng bata, halos pabulong pero matatag. “Nasa pitaka ka ng nanay ko!”
Nakanganga si Sev, parang may humila sa oras. Sa likod niya, umilaw ang headlight ng kotse, humuni ang busina—ngunit tila nalunod ang ingay sa malalim na hukay ng alaala. Ilang segundo bago siya muling nakapagsalita. “Anong pangalan mo?”
“Leni po,” sagot ng bata, sabay turo sa kariton ng lugaw sa gilid, kung saan may babaeng nag-aayos ng mangkok at tasa. “Siya po si Mama. Tingnan n’yo po, pareho kayong maitim ang kilay at medyo galit tignan.” Natawa si Leni sa sariling obserbasyon.
Hindi napigilang mapangiti si Sev. Ngunit kasama ng ngiti ang kuryosidad—at kakaibang kaba na noon pa man ay kinatatakutan niyang maramdaman. Sinundan niya si Leni patungong kariton. Sa likod nito, nakatayo ang isang babae na may tuyong pawis sa sentido, may matitipunong bisig dahil sa halos buong araw na pagkayod. Si Alona.
Nang magtama ang mga mata nina Sev at Alona, tumigil ang panahon sa pagitan nila. Parang sumagi sa hangin ang amoy ng lumang sinehan at ulan sa hapon—ang mga gabing magkasabay silang naglakad sa Kalaw noon, dalawampung taon na ang nakalipas. Ngunit mabilis ding pumatong sa alaala ang bigat ng nangyari—ang takot, ang pamimilit ng ina ni Sev, ang pag-alis niya para “magtrabaho muna,” at ang pagbalik na wala na si Alona. Walang iniwang address. Walang paalam.
“Sir,” mahinang bungad ni Alona, hindi sigurado kung tatawagin ba niya ito sa pangalang dati niyang ipinagdarasal. “Ano—anong ginagawa n’yo rito?”
“Dumaan lang,” tugon ni Sev, kapos sa hangin. “Sinabi ng anak mo… nasa pitaka mo raw ako.”
Kumunot ang noo ni Alona, saka dahan-dahang ipinasok ang kamay sa bulsa ng lumang apron. Humugot siya ng manipis na pitaka, bukas na parang album ng mga lumang araw. Sa gitna, may lumang larawan—si Sev na nakaputing polo, nakatalikod sa dagat, may ngiting hindi pa tinuturuang magtago. Sa likod ng larawan, may sulat-kamay: “Para kay Alona—magbabalik ako.”
“Bakit mo pa tinago ‘yan?” tanong ni Sev, bahagyang paos. “Pagkatapos ng lahat?”
Umiling si Alona. “Dahil kailangan kong may maipakitang mukha kay Leni kapag nagtatanong siya kung bakit wala siyang tatay. Mas madaling sabihin na ‘may mabuting tao diyan sa malayo,’ kaysa sabihing duwag ang lalaking iyon sa malapit.” Hindi mapait ang boses, pero matalim sa totoo.
Napatingin si Sev kay Leni. Nakatingala ang bata, tila walang alam sa kinikiskis na sugat sa pagitan ng dalawang matatanda. “Leni,” sabi niya, pilit inaangkop ang tinig, “gusto mo ba ng lugaw?”
“Libre po ‘yan para sa inyo,” sabat ni Leni, umiikot ang mata sa tuwa. “Sabi ni Mama, libre ang unang kustomer sa hapon. Pero kung kayo po ‘yong unang kustomer… baka dalawang mangkok na ‘yon.” Natawa ang ilan sa paligid—ang tinderang katabi, ang matandang naglalako ng ‘balut,’ pati ang drayber ng tricycle na matagal nang nakikinig.
Tahimik na naupo si Sev sa bangkong kahoy, habang si Alona’y naglagay ng mainit na lugaw, itlog, togue, at patis. Nagtatagpo sa singaw ng sabaw ang hininga nilang dalawa, may halong alaala ng mga gabing sabay silang kumain ng goto sa kanto matapos ang pelikula. Hinintay niyang magsalita si Alona, ngunit nauuna lagi ang nagkakandirit na tinig ni Leni—mga tanong tungkol sa briefcase, sa sapatos, sa kung ilang taon na si “Sir.”
“Leni,” mahinang tawag ni Alona kalaunan, “punta ka muna kay Tita Liza sa kabilang kariton, ha? Pakisabi hihiram ako ng panukli.” Tumakbo ang bata, masuyong nagpaalam.
Naiwan sina Sev at Alona. “Hinanap kita,” wika ni Sev, halos pakiusap. “Noong bumalik ako, wala ka na. Sinabi ng mga kapitbahay ninyo lumipat daw kayo sa probinsya. Hindi ko alam kung saan.”
“Wala namang saysay na hanapin mo ako noon,” matabang sagot ni Alona, pero nanginginig ang gilid ng labi. “Sinabi ng nanay mo, ‘Kung mahal mo ang anak ko, layuan mo siya. Hindi bagay sa kanya ang babaeng nagbibilad ng labada.’ ‘Di ako lumayo para sa sarili ko—lumayo ako dahil ayokong wasakin ka habang hinahabol mo ang gusto ng pamilya mo.”
Hindi agad nakasagot si Sev. Sa wakas, inamin niya: “Duwag ako. Pinili ko ang katahimikan na walang katotohanan.”
“Hindi kita kailangan ngayon,” sagot ni Alona, diretso. “Kailangan ka ng anak mo—kung anak mo nga siya.” May pait, oo, pero nakabaon sa ilalim nito ang tapang ng inang matagal nang nag-iisa.
Bago pa makasagot si Sev, may pumailanlang na busina, sumunod ang sigaw. Isang matanda ang nadulas sa gitna ng kalsada, papaatras ang motor na muntik nang sumalpok. Mabilis na tumakbo si Sev—mas mabilis kaysa inaakala ng sinuman—at sabay hatak sa matanda pabalik sa gilid. Inalalayan niya ito, inupuan, tiningnan ang pulso, tumawag sa driver: “Kuya, dalhin natin sa klinik. Ako’ng bahala.” Nag-ambag ang mga tao ng tulong; si Alona ang naglagay ng pamunas sa sugat.
Nang matapos ang kaunting kaguluhan, lumapit si Leni, parang humanga sa lalaking nakaputing asul. “Ang galing n’yo,” sambit niya. “Sabi ni Mama, kapag mabait ang puso, mabilis ang paa.”
Nagkatinginan sina Sev at Alona, at may kung anong unti-unting natutunaw sa pagitan. “Puwede ba akong bumalik bukas?” maingat na tanong ni Sev. “Hindi bilang may-ari ng kung anu-ano. Bilang—” Natigilan siya, nag-ipon ng tapang. “Bilang tatay… kung papayag ka.”
Hindi sumagot si Alona. Sa halip, inilabas niya ang isang lumang sobre mula sa pitaka—kulubot ngunit ligtas. “Ito ‘yong hindi ko naipadala. Sulat ko noong buntis pa ako. ‘Hindi kita hihilahin. Pero kung isang araw pipiliin mong lumapit, nandito ako—hindi para sa akin, kundi para sa batang kasama ko.’” Inabot niya ang sobre. “Ngayon, dumating ka. Ayokong pangunahan ang panahon, pero puwede kang dumalaw. Si Leni ang tanungin natin.”
“Gusto ko po,” sabat ni Leni, parang narinig ang usapan. “May ipapakita pa ako sa inyo bukas. ‘Yung drawing ko ng tatlong tao—may tatay, may mama, may ako. Naghihintay ‘yong drawing ko.” Tumawa siya, at parang musika ang tawa sa kalsadang puro yabag.
Kinabukasan, dumating si Sev hindi naka-chauffeur, hindi naka-escort, kundi mag-isa. Nagdala siya ng mga gulay, itlog, bigas—hindi pera, dahil alam niyang mas mahalaga sa umpisa ang hindi bumibili ng hiya. Tinulungan niyang hugasan ang mga tasa habang pinanonood si Leni na sumisigaw ng, “Mainit pa!” sa mga costumer. Sa tuwing nadadaplis ang braso nila ni Alona, may kuryenteng hindi na mapanganib—pamilyar na init na marunong nang mag-ingat.
Lumipas ang mga linggo, at naging ritual ang pagdaan ni Sev: minsan pagkatapos ng board meeting, minsan bago pa pumasok sa opisina. Nakikinig siya sa kuwento ni Leni tungkol sa paaralan, sa pagdrowing niya ng maliliit na bituin sa gilid ng papel. Si Alona naman, unti-unting ibinaba ang pader: pinakilala niya ang ilang kaibigan, ipinakita ang mga resibo ng upa, at sa unang pagkakataon, tinanggap ang paminsan-minsang alok ni Sev na magbayad ng gamot kapag inuubo si Leni.
Isang hapon, dumating ang isang sasakyang itim at bumaba ang dalawang taong nakabarong—mga abogado ng kompanya ni Sev. Mabilis ang usapan: may paparating na proyektong magpapaalis sa mga kariton sa gilid ng kalsada. “Sir,” sabi ng isa, “per polisiy, kailangan ng clearing. Sign lang po dito.”
Inabot kay Sev ang folder. Tahimik siyang nagbasa. Tumingin kay Alona at sa iba pang vendor na napahinto sa paghahain. “Kung pipirmahan ko ‘to,” mariin niyang sabi, “kanin ang mawawala sa hapag ng mga pamilyang ‘to.”
“Standard po, Sir,” sagot ng abogado. “Mas maayos namang sidewalk ang kapalit.”
“Mas maayos na sidewalk, pero walang negosyo,” balik ni Sev. Inangat niya ang tingin. “Ayoko.” Umirap ang abogado, ngunit tinikom ang bibig nang marinig ang utos. “Bubuo tayo ng night market na legal, may permit, may silong. Ire-realign ko ang pondo ng CSR. Ako na ang bahala sa koordinasyon sa city hall.”
Nagpalakpakan ang mga vendor; may ilan pang napaiyak. Si Alona, hindi kumibo—pero nag-iba ang kanyang tingin. Hindi na lamang ito sa lalaking nagbalik, kundi sa taong natutong humarap sa sariling multo.
Pagkaraan ng ilang buwan, sa ilalim ng mga parol at bumbilya, sumiklab ang unang gabi ng pamilihang may pangalan: “Mercado Leni”—hindi dahil sa bata lang, kundi dahil ang salitang “leni” ay hango rin sa salitang “leni-lenihan”—dahan-dahan, maingat, pero tuloy-tuloy. Dumagsa ang mga mamimili, at sa gitna ng ilaw, nagtawanan ang mga batang humahabol ng bula.
“Papa Sev!” sigaw ni Leni, tumatakbo papunta sa kanya, yakap ang hita. Hindi siya paandap-andap—malinaw at kumpiyansa. “Tingnan n’yo po ‘yung drawing ko!” Ipinakita niya ang papel: tatlong tao, magkahawak-kamay sa ilalim ng bumbilya. May mukha ang tatay—may kulubot sa noo, may ngiti sa mata. May mukha ang nanay—matapang, magiliw. At may batang babae na nakabestidang rosas.
Lumuhod si Sev at tumitig sa guhit. “Maganda,” mahina niyang sabi. “Totoo.”
Lumapit si Alona, may hawak na mangkok ng lugaw. “Kain ka muna,” aniya, pilit na may ngiting hindi na pilit. Umupo silang tatlo sa mahabang bangko—hindi mag-isa, hindi magkatabi na nag-aalinlangan, kundi magkakahanay na may direksiyon.
Sa gabing iyon, hindi na ingay ng kalsada ang pinakikinggan ni Sev. Ang naririnig niya ay ang huni ng mga batang humahabol ng saya, ang kwentuhan ng mga vendor na may pag-asa, at ang sariling tibok ng dibdib na, sa wakas, humahabol na sa tamang oras. Hindi niya mabubura ang mga taong iniwasan niya noon, ang mga pangakong pinutol. Pero maaari niyang buuin ang mga susunod.
“Alona,” maingat niyang sambit, habang kumikislap ang ilaw sa mukha nito, “hindi ko hihingin ang ‘oo’ mo ngayon. Pero hihingin ko ang pahintulot na patuloy kayong alagaan—sa paraang kaya ninyong tanggapin. Kay Leni ako magsisimula, sa lugaw, sa permit, sa paghatid sa eskuwela. At kung darating ang araw—”
“Kung darating ang araw,” putol ni Alona, ngunit ngayon ay may ngiti. “Sabay nating pipiliin. Hindi dahil natatakot tayo, kundi dahil handa.”
Tumango si Sev. “Handa.”
Sa kanto, kumislap ang ilaw-trapiko mula pula tungong berde. Dumaan ang ilang sasakyan, walang nagmamadali, walang nagtataasan ng boses. Sa gitna ng maliit na pamilihan, isang batang babae ang tumawa, isang ina ang umiling sa biro, at isang milyunaryong dati’y mailap sa tao ang natutong huminto—hindi na dahil may pumigil sa kanyang manggas, kundi dahil may dalawang kamay na gusto niyang hawakan, sa bawat pagtawid ng mga araw. At kung sakaling may magtanong kung paano nagsimula, magtuturo si Leni sa gitna ng kalsada, sa dapithapong iyon: “Dito. Nang araw na huminto siya at sinabi kong, ‘Kilala kita, nasa pitaka ka ng nanay ko.’”
