Sa makitid na eskinita ng lumang komunidad sa Tondo, maagang gumising si Mang Benigno “Ben” Ramos, animnapu’t siyam na taong gulang, naka-kulay kahel na polo at kupas na pantalon.
Hawak niya ang kahoy na hawakan ng kanyang kariton na puno ng plastic bottles, lumang lata, at papel na pinaghirapan niyang pulutin mula pa madaling-araw.
Mga sampung taon na niyang ginagawa iyon.
Sa mga taga-barangay, kilala siya bilang tahimik na magbobote, laging nagbubukas ng “Magandang umaga po” kahit sa mga taong hindi sumasagot.
Habang itinutulak niya ang kariton sa gitna ng makipot na kalsada, naamoy niya ang pinaghalong usok ng sigarilyo, nilulutong tuyo, at amoy ng baradong kanal.
Sa bawat pintong madadaanan niya, may mga batang kumakaway, may ilang nagtatapon ng bote at lata diretso sa kariton niya, parang automatic na.
Sa isip ni Mang Ben, bawat boteng iyon ay katumbas ng ilang pisong pandagdag sa bigas, gamot, at munting ambag niya sa isang lihim na misyon na hindi alam ng kahit sino sa lugar na iyon.
Sa pinakaloob ng lumang aparador sa inuupahan niyang maliit na kwarto, nakatago ang isang kahong kahoy na may lamang lumang medalya, mga picture sa lumang kampo, at isang ID na matagal na niyang hindi inilalabas.
Nakasulat doon ang pangalang: “Lt. Gen. Benigno R. Ramos (Ret.), Armed Forces Of The Philippines.”
Tatlong bituin sa balikat.
Dalawang dekada ng serbisyo sa militar.
Ilang operasyon laban sa rebeldeng grupo at sindikato.
At isang biglang pagretiro matapos ma-realize na sa gitna ng lahat ng baril at utos, may mga ordinaryong taong nadadamay na hindi man lang naririnig.
Pinili niyang mag-isa sa lungsod matapos mamatay ang asawa.
Ayaw niyang nakatira sa malaking bahay ng anak niyang doktor.
Mas pinili niyang mamuhay nang simple, kumita sa magbobote, at tahimik na naglalabas ng parte ng kita niya para sa tuition ng dalawang batang kapitbahay na hindi niya kamag-anak.
Ayaw niyang tawagin siyang “General.”
Mas gusto niyang “Mang Ben” na lang.
Habang papalapit siya sa bungad ng eskinita, narinig niya ang malakas na pito at yabag ng bota.
May dumating na mobile.
Isang patrol van ng pulis na kulay bughaw ang huminto sa dulo ng kalsada, at bumaba mula rito ang isang lalaking naka-uniporme, malaki ang katawan, at halatang sanay mang-utos.
“Hoy! Ikaw!” sigaw ng pulis, sabay turo kay Mang Ben.
“Tumigil ka riyan!”
Napahinto si Mang Ben, napakapit sa hawakan ng kariton.
Napalingon ang mga kapitbahay, may iba nang lumabas sa pinto, may naglabas ng cellphone, sanay na sa mga eksenang may sigawan at away sa kalsada.
“Magandang umaga po, Sir,” mahinahon na bati ni Mang Ben.
“May problema po ba?”
Lumapit ang pulis, si PO2 Arnel Moral, kilala sa presintong iyon bilang masipag pero mainitin ang ulo.
Sa sarili niyang pananaw, siya ang “disiplina” ng lugar na iyon.
Pero para sa karamihan ng residente, siya ang “dalas sumigaw, dalas manermon, at minsan, dalas manghingi ng pameryenda.”
“Problema?” sagot ni Moral, halos tumilapon ang laway sa lakas ng boses.
“’Yan ang tanong mo? Nakikita mo bang parang naging basura na ang kalsada n’yo? At sino ang may kariton na puno ng mga basura? Ikaw!”
Itinuro niya ang kariton ni Mang Ben.
“May report kami na may mga nagkakalat ng basura, nagkakalkal sa basurahan, hinahambalang ang kalsada.
Ano’ng pangalan mo?”
“Benigno Ramos po, Sir,” sagot ni Mang Ben, maingat ang tono.
“Nag-iipon lang po ako ng bote at papel.
May permit po ako galing barangay.”
“Permit?” inilapit ni Moral ang mukha niya.
“Alam mo bang puwede namang gawin sa computer ang permit-permit na ’yan?
Baka sindikato kayo ng mga ‘magbobote’ kuno, pero sa totoo lang, kayo pa ’yung nagtatapon kung saan-saan, tapos kami ang napapagalitan sa City Hall!”
“Hindi po, Sir,” mabilis na sagot ni Mang Ben.
“Sa totoo lang po, tumutulong pa nga ako sa barangay linisin ang kalye.
Hindi po ako nagtatapon, kinukuha ko lang po ang puwede pang i-recycle.”
“Uy, aba, bigatin,” sabat ni Moral, nagiging mapanukso ang boses.
“Tumutulong sa barangay!
Ano ka, opisyal?
Ikaw na ang magaling!”
May ilang tumawa nang hilaw sa gilid, pero karamihan ay hindi komportable.
Ang mga mata ni Aling Nena, tindera ng kakanin, ay nagdilim.
Matagal na niyang kilala si Mang Ben.
Alam niyang mahirap lang ito pero marangal.
“Sir,” singit ni Aling Nena, “Si Mang Ben po, dito na ’yan taon na.
Maayos naman po.
Pag may kalat nga po sa tapat, siya pa unang nagwawalis—”
“Ma’am,” putol ni Moral, nakataas ang palad, “Huwag kayong makisali kung ayaw n’yong ma-issue-han ng obstruction.
Ginagawa ko ang trabaho ko.
Kung papanigan ninyo ang mga magbobote na ’to, huwag kayong magreklamo kapag bumaho lalo ang kalsada ninyo.”
Napahinto si Mang Ben.
Ramdam niya ang panginginig ng kamay niya, hindi dahil sa takot, kundi dahil sa sama ng loob.
Ang salitang “magbobote” ay hindi na lamang simpleng trabaho sa bibig ng pulis; ginamit niya iyon na parang mura.
“Sir,” muli niyang sabi, pilit kalmado, “Kung may nilabag po akong ordinansa, paki-explain lang po.
Handa po akong sumunod.
Pero sana po, huwag n’yo na lang po akong murahin sa harap ng mga tao.”
Lalong nag-init ang mukha ni Moral.
“’Murahin’?” ulit niya.
“Hindi pa nga ako nagsisimula!
Gusto mo marinig kung paano ako magmura?
Alam mo ba kung ilang taon na akong pulis?
Kung ilang kriminal na ang hinabol ko?
Tapos ngayon, pagsasabihan mo ’ko kung paano magsalita?
Magbobote ka lang!”
Sa salitang “magbobote ka lang,” parang may kumalabit sa dibdib ni Mang Ben.
Hindi ito ang unang beses na tinawag siyang “lang,” pero ngayon, may halong hiya dahil sa harap ng komunidad na minahal na niya.
Naglabas ng ticket si Moral, sinimulan nang sulatan.
“Violation: Obstruction, Littering, Possible Theft Of Recyclables,” binubulong niya habang sumusulat.
“Kukunin ko ang ID mo, at kung ayaw mong sumama sa presinto, puwede kitang ipasok ngayon pa lang.
Naintindihan mo?”
Napatingin si Mang Ben sa mga nakapaligid.
Nakayuko ang ilan, nanginginig ang panga ng iba.
May batang nakasilip sa likod ng nanay niya, takot na takot sa sigawan.
Sa loob ng ilang segundo, bumalik sa alaala niya ang mga panahong siya ang nakatayo sa harap ng mga sundalo, nagbibigay ng briefing, umiikot sa conflict area, at paulit-ulit na nagbibilin: “Respeto sa sibilyan.
Diyan nasusukat ang tunay na disiplina.”
Pero ngayong retire na siya, nararanasan niya mismo ang kabaligtaran.
Isang taong naka-uniporme rin, pero ibang unit, ang ngayon ay ginagamit ang badge para manghamak, hindi maglingkod.
“Sir,” mahina pero matatag ang boses ni Mang Ben, “Wala po akong tinatago.
Pero bago po ako sumama sa inyo, puwede ko po bang kunin ’yung kariton ko?
May mahalaga po akong kailangang ihatid sa bahay.”
“Anong mahalaga?” sabat ni Moral.
“Mga bote at lata?
Huwag kang mag-alala, hindi mawawala ’yan.
Baka nga mas maayos pa pag kinuha ng garbage truck kesa sa’yo.”
“May gamot po para sa anak ng kapitbahay ko,” sagot ni Mang Ben, sabay turo sa maliit na paper bag na nasa gilid ng kariton.
“May reseta po ako.
Sinabay ko na sa pagkuha ng bote.”
Napailing si Moral.
“Drama,” sabi niya.
“Lahat kayo may dahilan.
’Yung nahuli ko kahapon, may ‘asthma’ daw ang anak.
’Yung isang na-ticket-an ko, may ‘kidney problem’ daw ang nanay.
Hindi na ako tatabla sa ganyang style.”
Mula sa likod, may isang lalaking naka-asul na t-shirt ang lumapit.
Si Toto, dating sundalong nagdischarge dahil sa injury, at ngayon ay tricycle driver sa lugar.
Tahimik siyang nanonood mula kanina, pero hindi na niya kaya.
“Sir,” maingat niyang sabi, “Pasensya na po, pero kilala ko si Mang Ben.
Maayos na tao ’yan.
At… sa totoo lang po, kung tungkol sa disiplina at respeto, hindi basta-basta ’yang matatanong.”
Tumalim ang tingin ni Moral kay Toto.
“Anong ibig mong sabihin?” tanong niya.
“Kilala mo siya?
Ano siya, ninong mo?
Godfather mo sa kasal?
Bakit, ano bang nakaraan niya?”
Nag-atubili si Toto.
Tumingin siya kay Mang Ben, tila humihingi ng permiso.
Nakipagtitigan si Mang Ben sa kanya, bahagyang umiling, parang sinasabing, “Huwag na.”
Ayaw niyang gamitin ang nakaraan niya para lang makaligtas sa ticket.
Ayaw niyang balikatin ang ranggo na matagal na niyang ibinaba.
Pero dumagdag pa sa pangungutya ni Moral ang katahimikang iyon.
“Ayan, o,” sabi niya.
“Ni hindi makasagot.
Siguro kasama ka sa mga binibigyan niya ng basyo para may pambili kayo ng alak sa gabi, ano?
Kung gusto mong ipagtanggol ’tong magbobote, isama na rin kita sa report.”
Sa puntong iyon, may naramdaman nang pamilyar na init sa batok ni Toto—ang uri ng init na naramdaman niya noon sa kampo kapag bastos ang trato sa beterano.
Humigop siya ng hangin at nagpasya.
“Sir,” malakas na ang boses niya, “Kung may respeto kayo sa uniporme, bantayan niyo rin ang bibig ninyo.
Ang kinakausap n’yo po, hindi lang magbobote.
Retired General po ’yan ng AFP.
Si Lt. Gen. Benigno Ramos.”
Parang sabay-sabay na lumaki ang mga mata ng mga tao sa paligid.
Ang ilan, napabulong ng “Ha? General?”
Ang iba, napatingin kay Mang Ben na parang ngayon lang nila nakita nang totoo.
Natigilan si Moral, pero mabilis din niyang tinangkang mag-makapalang mukha.
“Ano raw?” sabi niya, pilit tumatawa.
“General?
Huwag mo ’kong lokohin, Toto.
Kung general ’yan, anong ginagawa niya sa kalsada, nagtutulak ng bote?
Gusto mo, dalhin pa natin sa kampo para malaman mo kung gaano katotoo ’yang kwento mo?”
Marahang huminga si Mang Ben.
Alam niyang wala nang silbi ang magpanggap na wala.
Hindi na ito tungkol sa kanya, kundi sa buong komunidad na araw-araw na nakararanas ng ganitong klaseng trato.
Kung mananahimik pa siya, baka isipin ng mga kabataang nanonood na normal lang na apihin kapag mahirap ang itsura mo.
Dahan-dahan niyang hinugot mula sa bulsa ang isang lumang wallet—hindi mamahalin, pero luma na sa dami ng taon.
Binuksan niya ito at inilabas ang dalawang ID.
Una, ang Senior Citizen ID niya mula sa lungsod.
Pangalawa, ang luma ngunit malinaw pa ring AFP ID na may tatlong bituin sa gilid at nakatatak ang salitang “Retired.”
Tahimik niyang iniabot iyon kay Moral.
“Kung gusto niyo pong i-verify, Sir,” mahinahon niyang sabi, “Nariyan po ang serial number ko, pati ang pirma ng Chief Of Staff noon.
Matagal na po ’yon, pero buhay pa ang file niyan sa kampo.”
Nagbago ang kulay ng mukha ni Moral na para bang may dumaan na bugso ng hangin na sobrang lamig.
Kinuha niya ang ID, pinagmasdan nang mabuti, at hindi na niya maitanggi ang lehitimong selyo at pirma.
Tumikhim siya, biglang nawala ang lakas ng boses.
“G-General…?” pautal niyang tanong.
“Kayo po si… General Ramos?
’Yung… ’yung sumabak sa Marawi, sa Basilan, sa—”
“Matagal na ’yon, Sir,” putol ni Mang Ben, banayad pa rin.
“Retirado na ako.
Wala na akong bituin sa balikat.
Ang bitbit ko na lang ngayon, bote at papel.
Kaya okay lang kung tawagin niyo akong ‘Mang Ben’ o ‘mangbobote.’
Pero sana, hindi na natin gamitin ang salitang ‘lang’ sa kahit sino.”
Gumulong ang bulungan sa paligid.
May nagpaabot ng, “Grabe, heneral pala,” at “Kaya pala ang disente manamit kahit magbobote.”
Si Aling Nena, halos maiyak.
“General ka pala, Mang Ben…” bulong niya.
“Bakit di mo sinasabi sa amin?”
Ngumiti si Mang Ben nang malungkot.
“Anong pakinabang ng ranggo kung ang kapitbahay ko, hindi makakain?” sagot niya.
“Mas kailangan ng lugar na ito ang taong marunong magbuhat ng basura kaysa magbuhat ng titulo.”
Napayuko si Moral, hawak pa rin ang ID at ticket.
Halata sa mukha niyang walang idea kung pano babawi.
Ang yabang na kanina’y nangingibabaw, ngayon ay unti-unting lumiliit sa harap ng isang taong hindi kailanman sumigaw kahit kayang-kaya niyang gawin.
“Sir… General… este, Mang Ben,” mahina niyang sabi, “Pasensya na po.
Hindi ko po alam.
Akala ko talaga—”
“Na magbobote lang ako?” mahinahong sabat ni Mang Ben.
“Wala naman pong masama roon, Sir.
Hindi ako nahihiya sa trabaho ko.
Pero gusto kong itanong sa inyo, hindi bilang heneral, kundi bilang matanda na rin sa inyo.
Kung hindi ba ako dating opisyal, patas pa rin ba ang trato na binigay niyo sa akin?
Kung totoong ordinaryong magbobote lang ako, okay lang ba sa konsensya niyo na sigawan, hamakin, at tawaging istorbo sa harap ng mga batang ito?”
Hindi nakapagsalita si Moral.
Nilingon niya ang mga mukha sa paligid—may galit, may lungkot, may pagod.
Maya-maya, nakita niyang nakaangat ang ilang cellphone, naka-video pa rin.
Alam niyang hindi lang ito simpleng sagutan na mawawala sa hangin; puwede itong umabot sa social media, sa headquarters, sa Internal Affairs.
Dumating ang isang mobile mula sa kanto, kasama ang isang Police Lieutenant na supervisor ni Moral.
Nagulat ang opisyal nang makita ang eksena at marinig ang bulungan na “Retired general pala ’yan.”
Agad niyang nilapitan si Mang Ben, nagbigay-galang, at humingi ng paliwanag.
“General Ramos, Sir,” sabi ng Lieutenant, bahagyang yumuyuko.
“Kung alam lang po namin—”
“Please, Lieutenant,” putol ni Mang Ben, “Huwag na po nating gamitin ang ‘General.’
Matagal na akong retirado.
At huwag na rin po nating sabihing, ‘Kung alam namin.’
Hindi dapat nag-iiba ang respeto dahil lang kilala niyo ang kaharap niyo.
Ang mas importante, paano niyo tinatrato ang hindi niyo kilala.”
Tumingin siya kay Moral.
“Kung maaari,” dagdag niya, “Gusto kong dito na rin ayusin.
Hindi ko hihilingin na tanggalin niyo siya agad.
Marami rin naman siyang piniling gampanang delikadong trabaho.
Pero kailangan niya ng leksyon.
At kailangan marinig niya ito sa harap ng mga taong ni minsan ay hindi niya binigyan ng pagkakataong magsalita.”
Nakatungo si Moral, nanginginig ang kamay sa hiya.
“Handa po akong tanggapin ang anumang parusa, Sir,” mahina niyang sabi.
“Kahit suspension po.
Totoo pong napasobra ako.
Akala ko kasi, kung sino ang mas malakas ang boses, siya ang mas may tama.
Mali po pala.”
“Hindi masamang lumaban sa mga pasaway,” sagot ni Mang Ben.
“Obligasyon niyo iyon.
Pero iba ang disiplina sa pang-aapi.
Iba ang pag-enforce ng batas sa pambabastos ng pagkatao.
’Pag nasanay kayong sumisigaw sa mahihirap, isang araw, baka hindi niyo namamalayan, pati konsensya niyo sinisigawan niyo na rin para tumahimik.”
Bumaling siya sa Lieutenant.
“Lieutenant, may hihilingin lang ako.
Sana, imbes na itago itong insidenteng ito, gawing leksyon.
Magpatawag kayo ng seminar para sa mga pulis na in-assign sa ganitong komunidad.
Hindi ako magsasampa ng kaso, pero magbibigay ako ng testimonya.
At gusto kong kasama rito ang mga residente.
Para marinig ng mga pulis ang boses ng taong ilang beses nang napagkamalan na ‘walang alam sa batas.’”
Tumango ang Lieutenant, seryoso ang mukha.
“Opo, Sir,” sagot niya.
“Ipapaabot ko po ito sa hepe.
Magpapatawag po kami ng community dialogue.
At si PO2 Moral, effective immediately, i-re-relieve muna sa beat patrol habang iniimbestigahan ang ugali sa field.”
Namilog ang mata ni Moral.
“Sir, tanggap ko po,” sabi niya, walang palusot.
“Basta… kung papayag po si Mang Ben, gusto kong mag-sorry sa kanya nang harapan.”
Huminga nang malalim si Moral, tumingin kay Mang Ben, at sa lahat ng taong nakapaligid.
“Mang Ben,” aniya, mas mababa na ang tono, “Pasensya na po sa ginawa ko.
Hindi tama ’yung sinigawan ko kayo at tinawag ko kayong ‘magbobote lang.’
Nakalimutan ko na ang trabaho ko ay magprotekta, hindi manghamak.
Salamat po at hindi niyo ako sinumbong agad sa taas, kahit alam kong kaya niyo.
Bibitbitin ko po ’tong araw na ’to bilang paalala.”
Ngumiti nang banayad si Mang Ben.
“Salamat, Sir,” sagot niya.
“Ang tunay na lakas, ’yung kayang umamin ng mali.
Sana, sa susunod na may mahuli kayong nagkakamali, tanungin niyo muna kung may ibang paraan para itama iyon na hindi kailangang durugin ang dignidad.”
Pagkatapos ng ilang linggo, natuloy ang community dialogue sa covered court.
Nandoon ang ilang opisyal ng pulisya, barangay, at mga residente.
Si Mang Ben, nakaupo sa harap, pero hindi sa VIP table.
Kasama siya sa mga “resource person,” hindi dahil heneral siya, kundi dahil isa siyang magbobote na araw-araw nasa kalsada at nakakaalam ng tunay na realidad.
Ikinuwento niya ang araw na sinigawan siya ni Moral, at kung paano nakaaapekto sa tao ang isang maling salita.
Sa dulo, sinabi niya:
“Wala akong laban sa batas.
Pinaglingkuran ko ang bansang ito sa loob ng ilang dekada, sa frontlines mismo.
Pero naniniwala akong ang pinakamagandang depensa ng isang lipunan ay hindi baril, hindi tangke, hindi ranggo.
Kundi respeto.
Kung marunong tayong rumespeto sa bata, sa matanda, sa magbobote, sa pulis, sa vendor, sa lahat—mas mabigat iyon kaysa anumang sandata.”
May mga pulis na napayuko, may iba na napaluha.
Si Moral, na ngayon ay naka-civilian at dumadalo sa values formation seminar, tahimik na nakikinig, pinanghahawakan ang bagong pag-unawa sa tungkulin niya.
Samantala, sa eskinita pa rin na iyon, itinutulak ni Mang Ben ang kariton niya tuwing umaga.
Wala nang sigawan, wala nang pangmamaliit.
Kapag may bagong pulis na in-assign, madalas may magsasabi: “Sir, ’yan si Mang Ben.
Huwag niyo siyang hahamakin.
Hindi dahil retired general siya, kundi dahil tao siyang marangal, tulad ng dapat nating lahat.”
Sa huli, hindi “Heneral” ang gustong maalala ni Mang Ben, kundi “Magbobote na hindi natakot ipagtanggol ang dignidad ng lahat.”
Salamat sa paglalaan ng oras para basahin ang kwento ni Mang Ben—ang magbobote na hinuli, hinamak, pero sa bandang huli ay naging daan para magbago ang pananaw ng isang pulis at ng isang komunidad.
Kung may kakilala kang napagkamalan, naapi, o minamaliit dahil lang sa trabaho o itsura niya, i-share mo ang post na ito sa kanila.
Baka ito mismo ang paalalang kailangan nila na hindi kailanman “lang” ang anumang taong marangal kumayod, at na may pag-asa pa ring maituwid ang paggamit ng kapangyarihan—sa kalsada man, sa opisina, o sa kahit anong lugar na ginagalawan natin araw-araw.
