Sa maalikabok na kalsada ng lumang palengke, binully ng pulis ang isang kargador sa harap ng maraming tao—pero nang tumawag ito sa isang “Heneral,” natahimik ang buong lugar.
Hapon na, mabigat ang sikat ng araw pero mas mabigat ang sako ng bigas sa balikat ni Mang Rodel. Hindi na mabilang ang ikot niya sa kalyeng iyon mula umaga—daan-daang kilo na ang binuhat niya pero parang wala pa ring nababawas sa bayarin sa kuryente, gamot ng asawa, at tuition ng bunso. Nakasuot siya ng kupas na orange na t-shirt, may basang tuwalya sa leeg na pinalitan na lang ng pawis ang amoy ng bagong laba.
“Rodel, pahabol na limang sako pa ha!” sigaw ng may-ari ng bodega.
Tumango lang siya, kahit ang totoo, sumasakit na ang tuhod niya. Sa trabaho niya bilang kargador, walang day off ang katawan—kapag tumigil siya, wala siyang kikitain. Walang “sakit leave,” walang overtime pay. “Kada buhat, kada barya,” sabi nga niya sa sarili.
Habang papunta siya sa truck para magbaba, napansin niya ang ilang kargador na hindi na kumikilos. Nakatayo lang, nakatingin sa dulo ng kalsada. May umuusad na tricycle ng barangay, at sa likod nito, may motor na may sakay na isang lalaking naka-uniporme—pulis.
Si PO3 Vargas. Matagal nang kilala sa lugar.
Hindi dahil sa kabutihan.
Kundi sa sigaw, mura, at pagmamalaki sa unipormeng suot niya.
“Uy, ayan na naman siya…” bulong ng isang kargador sa tabi. “Siguradong may hahanap na namang mali sa atin.”
Bumaba si Vargas sa motor na parang artista sa sariling pelikula. Nilagay niya sa bewang ang kamay, ngumiti nang pilit sa ilang tindera, pero agad rin nagbago ang mukha nang makita ang mga kargador.
“O, bakit ang tamad n’yo?” sigaw niya agad. “Andaming truck, ang babagal n’yong kumilos. Gusto n’yo bang hulihin ko kayong lahat sa obstruction?”
Nagkatinginan ang mga kargador. Obstruction? Eh trabaho nila ‘yon—magbaba, magbuhat, mag-ayos ng mga sako sa tabi.
“Sir, pasensya na po.” mahinhing sagot ni Mang Rodel, kahit hindi pa siya ang kinakausap. “Maghapon na po kasing nagbubuhat ang mga tao. Kaya medyo mabagal na.”
Doon tumama ang tingin ni Vargas sa kanya.
Ikaw ba ang lider nila? Parang ganon ang nakasulat sa mga mata niya.
“Ah, ikaw pala ‘yung matandang kargador dito.” sabi ni Vargas, lumapit, hawak ang maliit na papel sa kamay—parang resibo o memo. “Tingnan mo, oh, may reklamo na kung gaano kagulo ang kalsada ninyo. Kayo ang dahilan. Tapos ang lalakas pa ng loob magreklamo kapag pinapaalis.”
“Sir, hindi po kami nagrereklamo.” sagot ni Rodel, ramdam na ang mabigat na hangin. “Ginagawa lang po namin trabaho namin. Wala naman po kaming ibang pagkakakitaan.”
“Trabaho?” singhal ni Vargas. “Trabaho ba ang magkalat ng sako sa daan? Trabaho ba ang harangan ang jeep, tricycle, at tao? Tignan mo nga ‘tong papel, oh. Gusto n’yo pang ipa-report sa city hall na mga illegal kayo. Sa tingin mo, may laban kayo roon?”
Kinuha ni Mang Rodel ang papel. Nang mabasa niya, napangiwi siya. Reklamo nga—hindi lang isa, kundi sunod-sunod, galing daw sa mga residente at driver.
“Kaya eto ang gagawin natin.” nagpatuloy si Vargas, malakas ang boses, dinidinig talaga ng lahat. “Kung gusto n’yong manatili rito, mag-aambag kayo. Parang ‘security fee.’ Para hindi kayo maabala.”
Napatingin sa isa’t isa ang mga kargador. Alam na nila iyon. Iyon ang matagal nang “lagay” na gustong ipatupad ni Vargas—hindi opisyal, walang resibo, pero buwan-buwan hinihingi.
“Sir…” maingat na wika ni Mang Rodel. “Nagambag na po kami noong nakaraan. Sabi n’yo, sapat na ‘yun para isang buwan. Tatlong araw pa lang ho ang lumipas.”
Naglakad nang mas malapit si Vargas, halos magdikit na ang mukha nila.
“Hinahamon mo ba ‘ko?” malamig niyang tanong. “Matalino ka ha, Rodel. Matagal ka na rito, akala mo kung sino. Naiintindihan mo ba kung sino kausap mo?”
Tahimik lang si Rodel. Hindi niya kayang tumingin nang diretso. Sa balikat niya, mabigat ang sako; sa dibdib niya, mas mabigat ang kahihiyan.
“Magsalita ka!” sigaw ni Vargas, sinampal ng papel ang dibdib ni Rodel. “O baka gusto mong idiretso na kita sa presinto? Dahil sa obstruction, dahil sa pagkontra sa pulis, dahil sa—”
“Sir, wala naman ho siyang sinasabi…” singit ng isang kabataang kargador sa likod. “Nagtatanong lang po. Baka pwedeng—”
“Ah, pati ikaw?” lumingon si Vargas, nanggagalaiti. “Gusto mo ring sumama sa kanya sa kulungan? Nayayabangan na talaga ako sa inyo.”
Isa-isang umatras ang mga kargador. Halatang takot. Walang gustong sumama sa gulo. Sila pa ang mawawalan ng trabaho.
“Rodel.” patuloy ni Vargas, binalik ang tingin sa kanya. “Ikaw ang pinakamatagal dito, ‘di ba? Kaya ikaw ang dapat magpakita ng ‘magandang halimbawa.’ Kung hindi ka susunod, wala nang susunod. Kaya uulitin ko: may ambagan kayo ngayon. O aalis kayo rito for good.”
Napakagat si Rodel sa loob ng pisngi. Sa isip niya, mabilis naglaro ang mga mukha ng pamilya niya: si Lorie, ang asawa niya na may iniinom na gamot sa hika; si Jomar, ang panganay na nagdyu-Junior High; si Nene, ang bunso na laging nagsasabi ng “Pa, bili po tayong gatas.”
Kung pumayag siya, lalo silang kakapusin. Kung tumanggi siya, pwede siyang hulihin. Paano na ang pamilya? Paano na ang renta sa maliit nilang inuupahan?
“Sir…” mahina pero malinaw na sabi niya, ngayo’y nakatingin na nang diretso kay Vargas. “Hindi po tama ‘yan. Wala po sa trabaho ninyo ‘yan. Kung kailangan po naming ayusin ang pwesto namin, susunod po kami. Pero yung mag-ambag na parang renta sa pulis… hindi po namin kayang tanggapin ‘yon.”
Parang sumabog ang ugat sa noo ni Vargas. Nagpanting ang tenga, at lalo pang lumakas ang boses.
“Matapang ka ha!” sigaw niya. “Sa tingin mo, dahil matagal ka dito, mas mataas ka na sa pulis? Sa akin? Ako ang batas dito! Walang kargador na mag-tuturo sa’kin kung ano ang tama! Baka nakakalimutan mong wala kayong narating. Kargador ka lang!”
“Kargador ka lang.”
Ang salitang iyon, tumusok hindi lang sa puso ni Rodel, kundi pati na rin sa mga nakikinig. Pero sanay na si Rodel sa ganito. Ilang beses na siyang tinawag na “kargador lang.” Ngunit ngayong araw, may kung anong nabasag sa loob niya.
Hindi dahil sa sarili lang.
Kundi dahil nakita niyang unti-unting yumuyuko ang isa pang kargador sa gilid, at isa pa, at isa pa, na parang itinatanim sa isip nila na habambuhay na lang silang “wala.”
Tumalikod na sana si Vargas, pero bago siya makalakad, naramdaman niya ang mahinang pag-vibrate sa bulsa ni Rodel. Cellphone. Luma, halata sa gasgas na screen, pero gumagana pa.
Kinuha ni Vargas iyon.
“O, may cellphone ka pa.” pang-uuyam niya. “Baka mamaya sa kakakarga ninyo ng bigas, ‘yan pala ang ginagamit n’yong pang-text sa mga sindikato.”
“Sir, akin na ho ‘yan, pakiusap.” sabi ni Rodel, inabot ang kamay. “Wala ho ‘yang laman kung hindi text ng asawa at anak ko.”
Pero hindi nakinig si Vargas. Binuksan niya ang inbox.
Isang pangalan ang agad tumambad sa kanya.
“‘Gen. Dimas.’” malakas niyang binasa, para marinig ng lahat. “Oh, may kakilala ka palang general? Ikaw na! Baka sundalo ka dati? O baka naman—” tumawa siya ng mapanlait, “—nagpapanggap ka lang. Patingin nga, matawagan nga ‘tong Heneral na ‘to. Gusto kong malaman kung gaano ka kagaling mag-imbento.”
Biglang natigilan si Rodel.
“Sir, huwag na po.” mabilis niyang sagot, halatang kinakabahan pero kakaiba ang tono. “Kaibigan ko po ‘yon. Baka maabala niyo lang po sa trabaho. Natutulong lang po siya minsan…”
“Kaibigan?” singhal ni Vargas. “Kahit aso ko, magagawang mag-text ng ganyan. Tingnan natin kung totoo ang sinasabi mo.”
Sinaksak ni Vargas ang number sa kanyang sariling cellphone, habang hawak pa rin ang luma ni Rodel. Pinindot niya ang “call,” at sinadya pang ilakas ang speaker.
Tumunog ang ring.
Isang beses.
Dalawa.
Tatlo.
Tahimik ang paligid. Kahit ang mga dumadaan, napahinto. Ang iba, kinilabutan. “Gen.” daw. General? Totoo kaya?
Sa ika-apat na ring, may sumagot.
“Hello. Dimas speaking.” boses ng lalaking may bigat at kalmadong authority. Hindi sumisigaw, pero halatang sanay mag-utos.
“Tignan mo ‘to.” pabulong pero may kayabangang sabi ni Vargas, tumingin kay Rodel. “O, ka chats mo raw ‘to, ‘di ba?”
“Ah… G-General… good afternoon po.” nagpalit bigla ng tono si Vargas, hindi man aminin, naramdaman niyang medyo nanginginig ang boses niya. “This is Police Officer Third Class Vargas po, from Sta. Lucia precinct. Pasensya na po sa istorbo. May tanong lang po sana ako sa inyo…”
“Vargas?” ulit ng boses sa kabilang linya. “Bakit mo ako tinatawagan, Officer Vargas? Emergency ba ito?”
“N—no, sir.” sagot ni Vargas, napalunok. “May kargador lang po rito na nagsasabing kaibigan daw kayo. Baka po pwedeng i-verify lang namin kung totoo—”
“Anong pangalan?” putol ng General. Tinig pa lang, halatang ayaw sa paligoy-ligoy.
“Nagi… ano, sir… Rodel po. Rodel Cabatingan.”
Tahimik sandali sa kabilang linya.
Tumingin si Vargas kay Rodel, nakataas ang kilay. “O ayan, huling-huli. Ngayon, kapag walang kilala si General sa pangalang ganyan…”
“Paulit.” sabi ng boses. “Anong apelyido?”
“Cabatingan po.”
At saka nangyari ang bagay na hindi inaasahan ni Vargas.
Nag-iba ang boses sa kabilang linya—nandun pa rin ang awtoridad, pero may halong emosyon.
“Rodel?” tanong ng General, parang biglang lumambot. “Si Rodel na dating Beterano sa Mindanao? Ang tumakbo dati sa ilalim ko bilang supply sergeant?”
Nag-angat ng tingin si Rodel. Nagkita ang mga mata nila ni Vargas, at sa wakas, hindi na siya ang mukhang takot.
“Opo, General.” sagot ni Rodel, mahinahon pero puno ng bigat. Hindi na siya kumakaway, hindi na nakayuko. “Si Rodel Cabatingan po ito. Pasensya na ho kung natawagan kayo sa ganitong paraan. Hindi ko po sinadya.”
Napakapit si Vargas sa cellphone, parang biglang nawala ang lakas sa kamay.
“Bakit ka nariyan, Rodel?” tanong ng General sa linya. “Hindi ba sabi ko sa’yo, kapag may kailangan ka, tumawag ka lang? Bakit ngayon ko lang nalaman na nagkakaganito ka pa?”
Napatingin ang mga kargador kay Mang Rodel, para bang ngayon lang nila na-realize na may buhay ito bago maging kargador.
“Gumagawa lang po ako ng hanapbuhay, General.” sagot niya. “Wala namang problema kung mabigat ang trabaho. Sanay po ako sa ganyan. Kaso… may ilang taong nagagamit ang uniporme nila para apihin ‘yung kagaya namin. Ayokong dumiretsong magreklamo sa inyo, baka lumaki pa. Pero ngayon po, hindi ko na alam kung tama pa ba ang manahimik.”
Humugot ng hininga ang General sa kabilang linya.
“Officer Vargas.” malamig na ngayon ang tinig niya. “Ilang taon ka na sa serbisyo?”
“Pit—pitong taon na po, sir.” sagot ni Vargas, halos pabulong.
“Alam mo ba,” patuloy ng General, “na kung hindi dahil sa mga tulad ni Rodel, wala kayong supply dati diyan sa kampo? Siya ang nagbabanat ng buto para maabot sa amin ang mga bala, pagkain, gamit. Samantalang kami, nasa loob ng kampo, naka-uniporme na malinis. Ilang beses ko nang sinabi sa mga bago: huwag ninyong babastusin ang mga taong pinaghuhugutan natin ng lakas—mga magsasaka, kargador, drayber. Sila ang unang naaapektuhan kapag sablay tayo.”
Hindi makatingin si Vargas kay Rodel.
“Sir, hindi ko po alam—”
“Hindi mo alam?” putol ng General. “Ang hindi mo alam ay wala kang karapatan na i-bully ang kahit sinong tao, general ka man o PO3. At lalong wala kang karapatang magpatong ng ‘security fee’ o kung anuman para lang magtrabaho ang mga iyan.”
Nagsimulang magbulungan ang mga nakikinig. Ayan na. Naririnig nila mismo ang General. Hindi na tsismis lang. Hindi na lihim.
“Ano’ng precinct mo ulit?” tanong ng General, kalmado pero nakakatindig-balahibo.
“Sta. Lucia po, sir.” halos hindi na marinig ang sagot ni Vargas.
“Ano ang pangalan ng hepe ninyo?”
Binanggit ni Vargas ang pangalan.
“Magandang araw.” maikling sabi ng General. “Sa loob ng sampung minuto, tatawag ako sa hepe mo. Ihahanda mo ang sarili mo. Hindi ko sinasabing tatanggalin ka agad, pero siguradong sisiputin ka ng Internal Affairs. Habang buhay mong dadalhin ‘to sa record mo. At sa harap ng mga taong binully mo, hihingi ka ng tawad. Ngayon na mismo.”
Parang nabuhusan ng malamig na tubig si Vargas.
“S-Sir, baka puwedeng… pag-usapan na lang po natin ‘to—”
“Huwag mong sabihing pag-usapan.” matigas na sagot ng General. “Alam mong mali ‘yung ginawa mo. Hindi ko kailangang makita ang video para maramdaman ang abuso. Ang tanong na lang, may natitira pa bang hiya sa’yo?”
Tumingin si Vargas sa paligid. Lahat ng mata nakatutok sa kanya—mga tindera, kargador, drayber, bata, pati ‘yung mga nagtatago sa likod ng bintana. Kita sa mukha nila ang matagal nang takot, pero ngayon may kasamang pag-asa na baka may ipagbabago pa.
Dahan-dahan niyang ibinaba ang cellphone, ibinalik kay Rodel ang lumang unit nito, at kita sa kamay niyang nanginginig.
“R-Rodel…” hindi makatingin si Vargas. “Pasensya na. Nasanay lang ako. Naisip ko… normal na. Ginagawa rin ng iba. Pero mali pala.”
Tahimik lang si Rodel. Hindi niya agad tinanggap ang sorry, pero hindi rin siya umasta na parang siya na ang may hawak ng kapangyarihan. Hawak niya ang cellphone, pero mas hawak niya ngayon ang respeto ng mga kasama niya.
“Sir.” mahinahong sabi niya. “Hindi ko hiniling na mapahiya kayo. Ayoko rin po na kayo ang maging halimbawa ng mali. Pero kung may tunay na magsisi at magbabago, mas gugustuhin kong ‘yon kaysa makita kayong mawalan ng trabaho at pamilya.”
Lalong sumikip ang lalamunan ni Vargas sa sinabi niya.
“Hindi ko alam kung… may pag-asa pa akong ituwid ‘to.” sabi niya. “Pero gagawin ko ang kaya ko. Uunahan ko na si hepe. Ako na mismo ang magre-report ng ginawa ko.”
Nilingon niya ang mga kargador.
“Pasensya na kayo.” dagdag niya, mas malakas pero walang yabang. “Lalong-lalo ka na, Rodel. Wala akong karapatang sabihing ‘kargador ka lang.’ May dignidad ang trabaho ninyo. ‘Yung suweldo ninyo, pinaghihirapan ninyo. Samantalang ako, ginagamit ko pa ang sweldo kong galing sa buwis ng kagaya ninyo para pahirapan kayo.”
Walang sumagot. Hindi dahil ayaw, kundi dahil hindi pa rin nila alam kung ano ang sasabihin. Pagod na sila sa mga pangakong “magbabago.” Pero sa unang pagkakataon, may nakitang pulis na hindi lang bastang “napasubo”—kusa niyang inaamin ang kasalanan niya, sa harap mismo ng mga inaapi.
Ilang sandali pa, dumating ang isang mobile ng pulis sa kanto. Bumaba ang hepe, seryoso ang mukha. May kasamang dalawang tauhan mula sa Internal Affairs, may hawak na clipboard, recorder.
“Heto na naman tayo, Vargas.” malamig na sabi ng hepe. “Pangalawa mo na ‘to sa buwan na ‘to. Pero ngayon, may General nang nakatutok sa’yo.”
Tumingin ang hepe kay Rodel.
“Kayo po si Mang Rodel?” tanong niya, mas magalang. “Ako si Chief Inspector Lorenzo. Gusto kong personal kayong pakinggan sa presinto. ‘Wag po kayong matakot, may kasama kayong iba pang kargador kung gusto ninyo. Gusto naming maayos ‘to sa tamang proseso.”
Nagkibit-balikat si Rodel, hindi pa rin sanay na may pulis na “nagmumula sa ibaba” ng boses. Pero tumango siya.
“Opo, hepe.” sabi niya. “Hindi na para ipahiya pa si Vargas, kundi para na rin matahimik na ‘tong problema namin. Gusto lang namin magtrabaho, ‘yon lang po.”
“Makakaasa kayo.” sagot ni Lorenzo. “At kung totoo mang may iba pang kagaya niya, isa-isahin natin.”
Kinabukasan, maaga pa lang, mainit na usapan na sa buong palengke ang nangyari. May nagsasabing “may kapit pala si Rodel.” May iba namang nagsasabing “buti na lang meron, kung hindi, hindi na matatapos ang abusadong ‘yon.” Pero sa gutom ng tiyan at bigat ng buhay, mas mahalaga ang isang bagay: may kaunting ginhawa na dumating.
Hindi na bumalik si Vargas sa palengke. Balita, naka-relieve siya sa ibang assignment habang iniimbestigahan. May posibilidad daw na ma-demote o masuspinde. Hindi nagdiwang si Rodel sa balitang iyon. Hindi niya ugaling magbunyi sa pagkadapa ng iba.
Mas pinili niyang tumingin sa mga kasamahan niyang kargador, at tingnan kung paano nila gagamitin ang bagong pag-asa.
Sa tulong ni Chief Lorenzo at ng ilang opisyal, inilatag ang bagong patakaran sa palengke: malinaw na loading at unloading area, maayos na schedule ng mga truck, at simpleng orientation sa mga kargador tungkol sa kanilang karapatan at obligasyon. May hotline na pwedeng tawagan kung may mang-abuso ulit, at may nakapaskil sa pader: “Bawal ang KOTONG. I-report agad.”
Isang hapon, habang nagpapahinga si Rodel sa gilid ng bodega, tumunog muli ang cellphone niya. Tiningnan niya ang screen.
“Gen. Dimas.”
“General.” masaya pero may paggalang niyang sagot. “Pasensya na po talaga kahapon.”
“Wala ‘yon, Rodel.” sagot ng General. “Ang hindi ko mapapatawad sarili ko ay kung nanahimik ako. Dapat noon pa kita tinanong kung maayos ka ba. Binantayan mo kami dati sa giyera. Ngayon, panahon na kaming nasa posisyon ang bumantay para hindi kayo inaabuso.”
Napangiti si Rodel, napatingin sa langit na parang mas maliwanag na kahit maalikabok pa rin ang paligid.
“Salamat po, General.” sabi niya. “Pero sana po, hindi lang po ako ang matulungan ninyo. Marami pa pong kagaya ko na hindi kilala, hindi niyo kakilala, pero pinapahirapan.”
“Alam ko, Rodel.” sagot ng General. “Kaya nga nagsisimula tayo sa iisang kuwento. Kapag kumalat ang kuwento mo, baka mas marami pang magkakaroon ng lakas ng loob. Hindi para maghamon, kundi para magturo ng mali sa tamang paraan.”
Pagkababa ng tawag, lumapit ang isang batang kargador kay Rodel.
“Kuya Rodel.” sabi niya. “Totoo bang general ‘yung nakausap ng pulis kahapon?”
Napatawa si Rodel nang mahina.
“Oo.” sagot niya. “Pero tandaan mo, hindi dahil may kaibigan akong general kaya tumigil ang pang-aabuso.”
“Eh ano po?” tanong ng bata.
“Dahil kahit kargador lang ako…” sagot niya, tumitingin sa malayo, “…alam kong hindi dapat ipagpalit ang dignidad sa takot. Dapat may isang magsalita. Hindi lang lagi tayong yuyuko.”
Sa araw na ‘yon, maghapon pa ring nagbuhat si Mang Rodel ng mga sako ng bigas. Masakit pa rin ang likod. Mabigat pa rin ang bayarin. Hindi naman biglang yumaman ang pamilya niya dahil lang tumawag siya sa General.
Pero sa wari niya, may nabawas sa bigat na matagal na niyang pasan—hindi ‘yung bigas, kundi ‘yung pakiramdam na wala siyang karapatang tumanggi kapag inaapakan na siya.
At sa mga mata ng mga kasamahan niyang kargador, hindi na siya basta “Rodel na matagal na rito.” Siya na si Rodel na nagpapaalala sa kanila na kahit simpleng manggagawa ka, may boses ka pa rin.
Kung nakaantig sa’yo ang kwento ni Mang Rodel, o nagpaalala sa’yo na maaaring magsimula sa simpleng pagtindig ang pagbabago laban sa pang-aabuso, ibahagi mo ang post na ito sa iyong mga kaibigan at kapamilya. Baka may isang taong kailangan ding marinig na ang respeto sa sarili ay hindi dapat mawala—kahit gaano kabigat ang pasan mo sa balikat.
