Biglang Nag-iiba ang Ugali ni Tatay o Nanay? 4 Dahilan na Madalas Nakatago sa Likod ng “Sungit” ng Senior
Naisip mo na ba kung bakit si Tatay—na dati’y palabiro at mahilig magkwento—ay biglang sumisigaw kapag nilalapitan ng apo? O kung bakit si Nanay—na kilalang maasikaso at palabati—ay ngayon ay madalas nakasimangot, walang gana, at tila laging gustong magkulong sa kwarto?
Madaling sabihing “sumpong lang,” “tumatanda na,” o “masungit talaga.” Pero kapag pinabayaan at hindi inunawa, puwedeng lumala ang bangayan sa bahay, lumamig ang ugnayan ng pamilya, at mas lumalim ang problema—hindi lang sa ugali, kundi sa kalusugan.
Ang mahalagang tandaan: ang biglaang pagbabago ng ugali sa senior ay kadalasang sintomas, hindi kapritso. May mga dahilan itong biologic, kemikal, at emosyonal na sabay-sabay humihigpit habang tumatanda. Narito ang apat na “makina” na madalas tahimik na nagmamaneho ng pag-iiba ng ugali—at kung paano ka makakatulong nang hindi nauuwi sa away.
1) Nagbabagong “Wiring” ng Utak
Habang tumatanda, natural na nagkakaroon ng pagbabago sa utak—kabilang ang pagliit ng brain volume at mas malaking epekto nito sa frontal cortex, ang bahagi na tumutulong sa pasensya, pag-ayos ng desisyon, at “pagpreno” ng bugso ng galit. (PMC)
Kapag may dagdag pang risk factors gaya ng altapresyon, diabetes, at mataas na cholesterol, mas tumataas ang chance ng maliliit na stroke (minsan hindi napapansin) na puwedeng magdulot ng pagbabago sa mood at pag-uugali. Hindi ito laging dramatic—minsan “mas mabilis uminit ang ulo,” “mas madali ma-frustrate,” o “parang laging iritable.”
Ano ang palatandaan na posibleng utak ang ugat?
- biglang pagsabog ng galit sa maliliit na bagay (remote, tunog, usapan)
- mas mabilis mairita, pero pagkatapos ay parang “hindi niya rin alam bakit”
- may kasabay na pagkalimot, pagkalito, o hirap magplano
Anong makakatulong?
Hindi sermon—kundi check-up at mas maayos na kontrol ng BP, asukal, at cholesterol. Kapag may biglaang pagbabago ng personalidad na hindi naman siya dati, mas mainam na ipasama ito sa usapan sa doktor (at kung kailangan, neuro evaluation).
2) Hormon at Kemikal: Tulog, Cortisol, Asukal, at Thyroid
May mga araw na ang “sungit” ay hindi ugali—kakulangan sa tulog, gutom, o pabago-bagong asukal pala.
Habang tumatanda, nag-iiba rin ang hormone balance at stress response. Kapag kulang ang tulog, tumataas ang stress hormones at mas madaling mag-react ang senior sa ingay, ilaw, o simpleng tanong. Dagdag pa rito, ang biglang baba ng blood sugar (hypoglycemia) ay maaaring magmukhang “praning,” iritable, nanginginig, o madaling magalit—lalo na sa may diabetes medications.
May mga kondisyon ding pwedeng magmukhang “ugali” pero chemical pala, gaya ng thyroid problems. Kapag hyperthyroid, puwedeng kabado, iritable, mabilis ang tibok. Kapag hypothyroid, puwedeng matamlay, iritable, at hirap mag-isip.
Anong makakatulong agad sa bahay?
- huwag palipasin nang sobrang gutom; small but regular meals
- bantayan ang tulog (consistent na oras ng tulog/gising)
- kung may diabetes: i-monitor ang blood sugar lalo na kapag “biglang iritable + nanginginig + pawis”
- isama sa check-up ang labs kung pinaghihinalaan (thyroid, glucose)
3) Gamot at “Lihim” na Sakit: Polypharmacy, Side Effects, at Delirium
Maraming senior ang umiinom ng sabay-sabay na gamot. Kapag 5 o higit pang gamot ang regular na iniinom, tinatawag itong polypharmacy—at mas tumataas ang risk ng side effects, drug interactions, at pagkalito. (NCBI)
May ilang gamot na maaaring magdulot ng:
- antok o “lutang”
- irritability
- anxiety
- confusion
- minsan hallucinations o delirium (lalo na sa kombinasyon)
At minsan, hindi gamot ang ugat—impeksyon pala.
Isa sa pinaka-classic na halimbawa sa matatanda ay UTI (urinary tract infection): sa older adults, UTI ay puwedeng magpakita bilang biglaang pagkalito o delirium kahit walang lagnat. (PMC)
Sa delirium, puwedeng:
- biglang magwala o mag-agitate
- biglang mag-withdraw at tumahimik
- magbago ang tulog at gana
- magmukhang “ibang tao” sa loob lang ng oras o araw
At hindi lang UTI—ang delirium ay puwedeng manggaling din sa electrolyte imbalance (hal. low sodium) o ibang medical triggers. (Mayo Clinic)
Kailan ka dapat magduda na “medical” ito?
- biglaan (hours–days) at hindi gradual
- may kasamang pagbabago sa pag-ihi, amoy ng ihi, sakit sa tiyan, panghihina
- sobrang antok o sobrang gising
- may dehydration, pagsusuka, diarrhea
- bagong gamot o bagong dosage
Anong makakatulong?
Ipa-review ang lahat ng gamot (reseta man o OTC) sa doktor o pharmacist. Kung may biglaang pagbabago ng ugali na may kasamang sintomas, huwag patagalin—mas maagang check-up, mas madaling maagapan.
4) Lungkot at Pagkawala ng Silbi: Kapag “Galit” ay Malungkot Pala
Hindi lahat ng depresyon sa senior ay umiiyak. Minsan, ang depresyon ay lumalabas bilang:
- irritability
- pagiging mainitin ang ulo
- paglayo sa tao
- pagkawala ng gana sa dating hilig
- tulog na sirain
Iyan mismo ang binabanggit sa listahan ng sintomas ng depression sa older adults—kasama ang irritability at pagkawala ng interes. (National Institute on Aging)
Sa kulturang Pilipino, mas madali kasing sabihing “masungit” kaysa “malungkot.” Pero kapag nagretiro, nabawasan ang social circle, may nawalang asawa o kaibigan, at unti-unting lumiit ang mundo—lumalakas ang pakiramdam na “wala na akong silbi.” Kapag ganito, kahit simpleng tanong ay puwedeng pumutok bilang galit, dahil punong-puno na pala ng bigat.
Anong makakatulong?
- bigyan ng layunin: simpleng gawain na may saysay (tanim, luto, bantay apo, barangay activity)
- regular na araw-araw na routine (oras ng kain, lakad, pahinga)
- kausap na hindi nangju-judge
- kung tuloy-tuloy at lumalala: mental health consult (may geriatric-friendly options)
3-Hakbang na Gabay Kapag “Iba na ang Ugali”: LAM
Para hindi ka malunod sa emosyon at away, subukan ang LAM:
L — Layaw (Makinig at Magpababa ng Init)
Bago sermon, tanungin:
“Masakit ba katawan mo?” “Nakapagpahinga ka ba?” “May iniisip ka ba?”
Minsan, kapag nailabas, kalahati ng init nawawala.
A — Alerto (Check Basic Signs)
Kung may BP monitor o glucometer, gamitin. Tingnan din kung may lagnat, dehydration, o kakaibang pag-ihi. Kapag may red flags, huwag maghintay.
M — Medikal (Huwag Matakot Magpatingin)
Ipa-review ang meds. Isama sa check-up ang labs kung kailangan (glucose, electrolytes, thyroid). Kapag biglaan at matindi, consider urgent evaluation.
Paano Ayusin ang Bahay Para Mas Kumalma ang Senior
Minsan, ang environment ang gatong:
- sapat na liwanag at maayos na bentilasyon
- bawas ingay, sabay-sabay na TV + radyo + cellphone
- malinaw na routine: oras ng kain, lakad, pahinga
- regular na tubig at balanced meals
- kaunting galaw araw-araw (kahit 10–20 minutong lakad)
Kapag mas predictable ang araw, mas kumakalma ang utak at katawan—at mas bumababa ang “trigger moments.”
Sa Huli: Hindi Ito Kapritso—Ito ay Mensahe
Ang biglaang pagbabago ng ugali ng senior ay hindi lang “sungit.” Madalas, ito ay panawagan ng katawan at isip: may masakit, may kulang, may nilalabanan, o may bigat na hindi masabi.
Kapag naunawaan mo ang apat na makina—utak, kemikal, gamot/sakit, at lungkot—mas madaling palitan ang tanong na “Bakit ka ganyan?” ng mas makabuluhang:
“Ano ang pinagdadaanan mo, at paano kita matutulungan?”
At sa bawat sandaling bumabalik ang lambing na akala mo’y nawala, mararamdaman mo: minsan, ang pinakaepektibong gamot sa pagtanda ay hindi lang reseta—kundi pag-unawa, pagdamay, at maagap na pag-aalaga.
