Ako si Milo, Grade 9 sa public school na lagi mong makikita sa postcard: dalawang palapag na kulay krema, malalapad na bintana, at sahig na sumisingit ang araw sa pagitan ng upuan at mesa. Tuwing umaga, amoy tisa ang hangin, parang alikabok na may sariling alaala. Doon ko unang napansin si Ma’am Liza—ang gurong palaging maaga.
Hindi lang basta maaga. Mas maaga pa sa bantay-gate. Kapag sumisilip ang araw sa pasilyo, naroon na siya sa silid: inaayos ang mga upuan na parang piyesa ng musika, pinapantay ang eraser sa gilid ng pisara, at may thermos na luma sa mesa niya—kulay berde, medyo gasgas—na laging may baong salabat. Sa tabi nito, nakabukas ang kuwaderno. Walang lock. Walang pakunwari. Parang paanyaya.
“Ma’am, bakit lagi kayong 6:30?” tanong ng kaklase kong si Patrick minsang napadaan siya dahil iniwan niya ang payong. “Di pa po bukas ang canteen.”
“Mas masarap ang tahimik,” sagot ni Ma’am, nakangiti. “Madaling pakinggan ang loob ng classroom kapag wala pang ingay.”
Dumaan ang mga araw, ganoon at ganoon pa rin. Ako, lagi namang huli o sakto, kasi bago pa magsikat ang araw, naghahatid muna ako ng kapatid kong si Mich sa daycare. Si Mama’y nagtitinda ng puto sa palengke; si Papa, sa gabi nagmamaneho ng delivery van. Minsan, pag-uwi niya ng umaga, nakatingin siya sa kisame, parang tinatahi ang mga butas ng pagod. At ako, sa gitna ng mga obligasyon, unti-unting natutong huminto sa gate ng school, nag-aalangan: papasok ba ako o hindi? Kasi may mga araw na mas mabigat ang bag kaysa sa katawan ko.
Kung hindi ako papasok, saan ako pupunta? Sa court. Sa kanto. Sa tindahan ni Aling Gelai na may videoke sa umaga. May barkada rin akong kayang magpatawa, pero kayang magpalubog. Maaga rin sila—maagang tumakas.
Isang Lunes, halos dumaan ako nang tuloy-tuloy sa gate, pa-labas, nang sumilip ako sa bintana ng room namin. Nandoon si Ma’am Liza, inaayos ang maliit na eraser sa pisara. Hindi niya ako nakikita, ‘yun ang akala ko. Pero bigla siyang tumigil, tumingala sa bintana, at parang napatingin eksakto sa kinatatayuan ko. Tinapik niya ang gilid ng mesa ni Patrick—upuan ko ‘yon—sabay inilagay ang isang lihit na papel. Tumikhim siya, umikot, at nagwalis ng tatlong beses sa may pinto na para bang may ritwal.
Pumasok ako. Hindi ko rin alam kung bakit. Parang may pwersang humila; baka ang liwanag na gumuguhit sa mesa, baka amoy ng tisa, o baka… ang pakiramdam na may nag-aabang.
Sa upuan ko, may maliit na post-it: “Minsan, sapat nang pumasok. —Ma’am L.” Walang sermon. Walang kulang. Simpleng pangungusap, parang mainit na sabaw sa sikmura.
“Ma’am,” sabi ko, nagkibit-balikat. “Nakatigil lang po ako sa gate.”
“Magandang umaga, Milo.” Parang araw ‘yong boses niya, hindi masakit sa mata. “Unang check na natin ‘to.”
“Anong check, Ma’am?”
“’Pag nakikita kitang pumasok bago 7:15, naglalagay ako ng maliit na check mark sa gilid ng attendance mo.” Tumawa siya nang marahan. “Hindi ‘to grado. Paalala lang sa akin na may panalo tayong maliit.”
“Huh? Para sa’kin lang po ‘yon?”
“Para sa atin.”
Umupo ako. Sa unang pagkakataon sa maraming umaga, hindi ko hinanap ang labas. Naroon ang loob, at parang kasya ako.
Mula noon, tuwing darating ako, may kung anu-anong maliliit na papel sa mesa ko: “Kahit mabigat ang bag, gumagaan ’yan sa loob ng classroom.” “Walang late sa taong humabol.” “May nag-iiwan ng ilaw dito.” Minsan, simpleng smiley lang. Minsan, “Kaya natin ’to.”
Akala ko ako lang ang nakakatanggap. Pero minsan, nakita kong may post-it din si Ivy: “Salamat sa pag-upo sa unahan kahapon.” Si Patrick: “Ayos ’yung tanong mo sa fractions.” Si Toni: “Ang ganda ng pagkakakulay mo sa poster.” Lahat, maliit. Lahat, sapat para gumaan ang paa papasok.
Lumipas ang mga linggo, mas madalas akong maaga. Pero hindi laging panalo. May araw na si Mich ay may lagnat, si Mama mabigat ang dala, si Papa may nasirang ilaw ng van at kailangang ayusin bago isoli. Sa mga araw na iyon, natutukso akong hindi na lang pumasok. Minsan, naglakad na ako papalayo sa gate. Tapos, sa gilid ng bintana, kita ko si Ma’am Liza, nakatanaw, hawak ang basang pamunas, at parang tinitingnan ang isang upuang walang tao—upuan ko. Parang may nawawala sa musika.
Pumasok ako, hiyang-hiya. “Ma’am, pasensya na.”
“Teka,” sabi niya, sabay turo sa orasan. “7:13. Pasok pa sa check.” Ngumiti siya. “Hindi ko hahanapin ang hindi mo kayang ibigay. Hahanapin ko ’yung kaya mong ibigay ngayon.”
Nasanay akong ganoon. At dahil sa sanay, unti-unti ring nagbago ang barkada. Una, hindi ako nakakasama sa umagang tambay; ikalawa, tinanong nila kung ano bang meron sa room namin at bakit biglang mas masarap pumasok. “Maaga ’yung aircon n’yo?” biro nila. “Wala nga tayong aircon,” sagot ko. “Pero meron kaming Ma’am.”
Isang Miyerkules ng exam week, biglang bumigay ang loob ko. Hindi ko naintindihan ang reviewer, kulang ako sa tulog, at narinig kong nagsasalita si Kap sa barangay: “’Yung mga estudyanteng ’yan, padala na lang sa TESDA.” Hindi masama ang TESDA, alam ko ’yun, pero nakadikit sa tono niya ang, “kasi hindi nila kaya.” Parang tinapyas ‘yung tiwala ko. Tumambay ako sa court. Pinanood ang bola na parang planeta na umiikot na hindi para sa akin.
Pumitik ang oras: 7:10.
Hinawakan ko ang bag. Hindi gumalaw ang paa. 7:12.
Naalala ko ang check mark. Naalala ko si Ma’am Liza na nagwawalis ng tatlong beses kapag iniisip niya akong nasa labas pa. 7:14.
Tumakbo ako. Pumapasok nang halos dumudulas sa pasilyo. Dumeretso sa room. Hinihingal. Si Ma’am, nasa may pinto—parang alam ang timing. Iniabot niya ang thermos. “Salabat,” sabi niya. “Para sa sikmura at sa kaba.”
Umupo ako. Sa mesa ko, may bagong post-it: “’Pag pumasok ka ngayon, panalo na tayo sa kalahati ng laban.” Humikab ang kalangitan sa labas, pero sa loob, parang nagbukas ang ilaw.
Naisip kong tanungin si Ma’am kung bakit ginagawa niya ’to. Pero nauuna lagi ang araw. Hanggang sa dumating ‘yung Biyernis na pinagpasyahan ng guro naming magpa-parent meeting. Wala si Mama—may puwesto sa palengke—kaya si Papa ang dumating. Nakita ko sila sa likod ng classroom: si Papa, nangingiti pero parang nahihiya; si Ma’am Liza, nagkukwento ng ilang biro tungkol sa kung paano natutulog ang mga estudyante sa hapon pero gumigising din naman. Nang matapos, nagpaiwan si Papa. Nakita ko silang nag-usap. Kita ko kung paanong yumuko si Papa sa isang punto, at kung paanong inabot ni Ma’am ang maliit na sobre.
Sa uwian, hindi ko na matiis. “’Pa, anong sabi ni Ma’am?”
“Huwag kang mag-alala,” sagot niya. “Wala siyang sinabing masama.” Huminto siya saglit, parang sinasaulo ang kabuuan bago ilabas ang mahalaga. “Anak,” dagdag niya, “si Ma’am Liza pala… kaibigan ng Nanay mo noong high school.”
“Nani?” Hindi ko napansing lumabas ang lumang tawag ko kay Mama nung maliit pa ako. “Paano po?”
“Magkaklase sila noon. Si Mama mo, muntik nang mag-drop dahil sa hirap. Sabi ni Ma’am, may isang guro na laging maaga—nagbibigay ng libreng kape, naghihintay sa pinto hanggang may pumasok na isang batang ayaw pumasok.” Napatawa si Papa. “Ganoon din pala ginagawa niya ngayon. Sabi niya, noong nakita niyang ako at ang mama mo ay parehong gabi ang trabaho, naisip niya ikaw… at nagpasya siyang bantayan ka tuwing umaga.”
Parang lumaki ang classroom kaysa kanina. Parang mas malayo ang pagitan ng mesa at pisara, pero mas malapit ang pagitan ng puso ko at ng upuan ko.
Kinabukasan, habang inaayos ni Ma’am ang eraser, lumapit ako. “Ma’am,” sabi ko, “kaibigan n’yo po pala si Mama.”
“Totoo,” sagot niya, simple. “Sabay kaming napagalitan nung Grade 9 dahil sa uniform. Sabay kaming muntik lumiban dahil walang pamasahe. Pero alam mo kung anong pinaka-paborito kong sabay sa amin?” Tumingin siya sa akin, diretso. “Sabay kaming pinaniwala ng isang gurong laging maaga na kaya naming pumasok. Kaya, ipinagpapatuloy ko lang.”
“Para sa ’kin?” Walang yabang sa tanong; puno lang ng hiya at galak.
“Para sa ’yo, para sa iba, para sa batang ako.” Tumawa siya. “Lahat ’yan.”
May araw na hindi siya nakapasok—sinipon daw, sabi ng substitute. Doon ko lang napansin kung gaano katahimik ang silid kahit maingay. Wala ang salabat, wala ang post-it, wala ang pagwawalis ng tatlong beses. Pero sa mesa ko, may naiwan siyang mahabang papel: “Kung wala ako, kaya mo pa rin pumasok. Huwag mong iasa sa tao ang pag-asa mo. Pero alam mo ring hindi ka nag-iisa.”
Pinagmasdan ko ang linya. Nang araw ding ‘yon, inaya ko sina Patrick at Ivy na magbukas ng “Umagang Bukás”—maagang pag-aaral sa room bago mag-flag ceremony. Wala kaming aircon, wala kaming snacks, pero may checklist kami ng “nakapasok ka ba bago 7:15?” Hindi grado. Hindi punishment. Pahina ng maliliit na panalo.
Kumalat sa iba. ‘Yung mga dating laging huli, naging laging sakto. ‘Yung laging sakto, naging laging maaga. At sa bawat maagang dating, may gumagaan: bag, ulo, loob.
Pagbalik ni Ma’am, nakita niya ang listahan sa pisara: “Umagang Bukás—kasama ka.” Ngumiti siya, ‘yung ngiti na hindi malaki pero mahaba ang kapit. “Kaya ninyo,” sabi niya. “At dahil kaya ninyo, kaya ko ring magpahinga paminsan-minsan.” Tawanan kami. Pero totoo: tinuruan niya kami ng kasarinlan na hindi lumalayo sa pagmamahal.
Maraming buwan ang lumipas. Dumating ang quarter exams, debates, proyekto sa TLE, at ang mabigat na balitang kailangang operahan si Lola. May mga gabing hindi pantay ang hininga ni Papa dahil sa overtime. May mga umagang lagpas-lagpas ang pila sa taho. Pero katulad ng araw na ‘yon na una kong binasa ang post-it, sapat pa ring pumasok.
Ngayon, nakatapos na ‘ko ng Grade 12 at nagtatrabaho sa umaga, studyante sa gabi. Sa tuwing nadadaan ako sa lumang building, sumisilip ako sa bintana. Minsan, nandoon pa rin si Ma’am Liza, mas puti ang buhok, mas mahinahon magwalis, pero pareho pa rin ang ritual: tatlong dampi ng walis sa may pinto, tapat sa oras na 7:10. Minsan, wala na siya—nasa meeting o nasa klinika ang salabat niya. Kahit wala siya, nakabukas ang bintana, may nakahandang eraser, at may isang upuang hindi kailanman nakakalimutan: ’yung upuang nagpaalala sa akin na marami nang nauna ang naghintay para makarating tayo dito.
Kung binabasa mo ’to at may gurong laging maaga sa buhay mo—’yung palaging nandyan bago ka pa man magpasiya kung papasok ka—pasalamatan mo. Hindi nila laging kayang ayusin ang mundo mo. Pero kaya nilang buksan ang pinto araw-araw, hangga’t kaya nila, para makita ka nilang pumapasok.
At kung sakali namang wala kang ganong guro, puwede kang maging gano’n para sa iba. Puwede kang mauna sa meeting para may mahawakan ang nahuhuli. Puwede kang mag-text ng “Nandito lang ako” bago pa humiling ang kaibigan mo. Puwede mong gawing ritual ang maliliit na check mark—hindi para humusga, kundi para magdiwang ng maliliit na pagpasok.
Minsan, akala natin hinahanap natin ang malaking aral—’yung magbabago ng takbo ng buhay sa isang bagsak ng martilyo. Pero ang totoo, kadalasan, ang buhay ay binabago ng paulit-ulit na tunog ng walis sa umaga, ng palagiang lagitik ng takip ng thermos, ng bawat paglapit sa pisara para isulat ang: “Magandang umaga.” Hindi ito nakaka-viral. Pero ito ang kumakapit.
Kaya kapag tinanong ako kung sino ang paborito kong guro, hindi ko sinasagot ng titulo o award. Sinasagot ko ng oras. “’Yung guro kong palaging maaga,” sabi ko. “’Yung naghintay lang palang makita akong pumasok—hanggang matutunan kong hintayin ang sarili kong magpasiya: papasok ako, araw-araw.”
