Nanginginig ang kamay ng matandang babae habang yakap niya ang lumang bag at kumpol ng damit.
Sa gitna ng sala, nakatayo siya na parang bisitang walang karapatan, habang ang sariling mga anak ay nakapalibot, nakaturo, galit na galit na para bang matagal na nilang pasanin ang presensya niya.
“Lumayas Ka Na, Nanay!” sigaw ng panganay. “Kung Hindi Dahil Sa Inyo, Matagal Na Sana Kaming Nakaluwag!”
Sa tabi niya, tahimik ang bunso, hawak ang bibig, hindi makapaniwalang pati ang ina niyang nagpalaki sa kanila ay pinalalayas ngayon.
Wala ni isa sa kanila ang nakakaalam na sa loob ng lumang bag na yakap ni Aling Nena, may nakatuping lihim na dokumento na magpapayanig sa buong pamilya.
At sa sandaling basahin ng abogado ang laman ng huling habilin ng kanilang ina, mangangatog ang mga tuhod ng bawat kapatid na minsang nagtaboy sa sariling nanay.
Ang Nanay Na Akala Nila Pabigat Lang
Si Nena Ramirez ay animnapu’t walong taong gulang, biyuda, at dating tindera sa palengke.
Sa loob ng tatlumpung taon, araw-araw siyang gumigising ng alas-tres ng umaga para magbuhat ng gulay sa bagsakan, magtinda sa maliit na puwesto, at umuwi ng hapon na amoy araw at pawis.
Habang nag-aalaga ng apat na anak, siya rin ang nagbabayad ng upa, kuryente, at tuition sa public school.
Hindi marangya ang buhay nila, pero sapat.
Kapag may sobrang barya sa kita, hindi niya iyon ginagastos.
Tahimik niya iyong inilalagay sa lumang lata ng biskwit sa ilalim ng aparador.
Kapag may tumaas na konting halaga, inililipat niya sa maliit na savings account sa rural bank.
Walang nakakaalam, dahil ang alam lang ng mga anak niya, “maabilidad si Nanay sa pera.”
Lumaki ang mga anak niya na sina Rodel (panganay), Lina, Edgar, at bunso nilang si Mia na may baon, may bagong uniporme paminsan-minsan, at laging may nanay na susundo sa report card day.
Wala sa kanila ang nakaalala kung ilang gabi na hindi kumain si Nena ng maayos para lang masigurong may gatas ang bunso.
Para sa kanila, “trabaho lang ’yon ng nanay.”
Ang Pagtanda Ni Nanay At Unang Pagtaboy
Lumipas ang panahon.
Nakapag-asawa ang tatlong magkakapatid.
Si Rodel ay nakahanap ng trabahong driver ng delivery truck.
Si Lina ay nagtrabaho sa mall.
Si Edgar ay construction worker.
Si Mia naman ang nakapagtapos ng kolehiyo sa tulong ni Nanay, naging nurse sa isang pribadong ospital.
Nang tumanda si Nena at nagsimulang sumakit ang tuhod at dibdib, unti-unting nabago ang ihip ng hangin.
Hindi na siya makapagtinda sa palengke, kaya umasa siya sa paunti-unting tulong ng mga anak.
Sa simula, maayos pa.
Nagpapadala si Mia ng parte ng sahod, nagbibigay si Edgar ng kaunting pera tuwing sahod, at minsan bumibili si Lina ng groceries.
Pero si Rodel at ang asawa nitong si Marissa ang nakatira kasama niya sa lumang bahay.
Habang tumatagal, napapansin ni Marissa na nakadagdag si Nena sa gastusin, lalo na nang maospital ito dahil sa high blood at diabetes.
“Hon, Hindi Na Talaga Keri Ng Budget Natin,” reklamo ni Marissa kay Rodel.
“Pati Gamot Ni Nanay, Sa Atin Galing.
Yung Dalawang Kapatid Mo, Magaling Sa Pangako, Pero Konti Lang Ang Naibibigay.
Hanggang Kailan Ganto?”
Sa halip na pag-isipan kung paano makakatulong nang sama-sama, mas napadali sa kanila ang kasalanan kay Nanay ituro.
“Kung Ibenta Natin ’Tong Luma Nating Bahay, Makakambili Tayo Ng Mas Maliit Pero Maayos,” sambit ni Rodel.
“Pwede Pa Tayong Lumipat Sa Condo Renta.
Si Nanay, Puwede Na Siguro Sa Isa Sa Mga Kapatid Ko.”
Doon nagsimula ang mga parinig.
“’Nay, Hindi Na Po Kayo Pwede Dito Habangbuhay,” sabi ni Lina isang gabi.
“Kami Rin, May Sariling Pamilya.”
“Kung Makakarating Kayo Kay Mia, Mas Maganda,” dagdag ni Edgar.
“Mas Maluwag Sa Kanya, Nurse Pa Siya. May Panggamot Siya Sa Inyo.”
Tahimik lang si Nena, pero ramdam niyang unti-unti na siyang hindi kasya sa sariling bahay.
Ang dating tawag na “Nanay” ay napalitan ng, “’Nay, Paki Naman,” “’Nay, Huwag ’Yan,” at kung minsan, “Ikaw Din, Pasaway Ka.”
Ang Pangingibabaw Ng Kasakiman
Isang araw, nagdesisyon ang magkakapatid na magpulong.
Kasama ang kani-kanilang asawa, nagtipon sila sa sala.
Nakaupo si Nanay Nena sa gilid, hawak ang basong may kapeng malabnaw, parang bisitang hindi kasali sa meeting.
“Ganito Na Lang,” panimula ni Rodel.
“Ibebenta Natin Ang Bahay.
May Nagtanong Na Sa Akin Na Buyer, Handang Magbayad Ng Malaki.
Pag Nabenta, Hahatiin Natin Sa Apat Para Fair.
Si Nanay, Bibigyan Natin Ng Konti, Tapos Patitira Sa Kila Mia O Sa Tiyahin.”
“Ano’ng Konti?” singit ni Marissa.
“E Sa Gastos Pa Lang Sa Kanya, Kulang Na.
Mas Mabuti Siguro Bigyan Na Lang Siya Ng Halaga Para Sa Isang Malit Na Kwarto Sa Probinsya At Siya Na Bahala Sa Buhay Niya.”
Hindi na nakapagpigil si Mia, na tahimik lang sa simula.
“Ano’ng Ibig Mong Sabihin, Ate Marissa?”
“Bibigyan Natin Si Nanay Ng ‘Konti’ Tapos Bahala Na Siya Sa Buhay Niya?
Bahay Ito Ni Nanay At Ni Tatay.
Dito Tayo Lumaki!”
Sumabat si Edgar, na nakainom na noon.
“Uy, Huwag Ka Magmalinis, Mia.
Oo, Nagpapadala Ka Ng Pera, Pero Hindi Naman Kalakihan.
Lahat Tayo May Ambag.
Kung Ibebenta Natin, May Makukuha Tayong Lahat.
Si Nanay Naman, Matanda Na.
Hindi Na Niya Kailangan Ng Malaking Bahay.
Isang Kwarto Sapat Na.”
Nanginginig si Nena sa isang sulok.
“Mga Anak,” mahinahon niyang sabi.
“Kung Ibebenta N’yo Man, Sana Naman Pag-Usapan Natin Nang Maayos.
Hindi Ako Tututol Kung Kahit Kalahati Man Lang Mapunta Sa Inyo.
Pero Huwag N’yo Akong Pabayaan.
Wala Na Akong Ibang Pupuntahan.”
Pero tila bingi ang mga anak na abala sa pagkwenta ng posibleng makuhang halaga.
Sa mata nila, gastos si Nanay, hindi pundasyon.
Hanggang sa dumating ang araw na may dumating na abogado sa kanilang bahay, may hawak na sobre at liham mula sa notaryo.
Ang Testamento: Huling Boses Ng Inang Tinaboy
Bago pa man tuluyang maitulak si Nanay palabas ng pinto, dumating si Attorney Soriano, isang seryosong lalaking naka-suit, may dalang malaking folder.
“Magandang Hapon,” magalang niyang bungad.
“Hinahanap Ko Si Gng. Nena Ramirez At Ang Kanyang Mga Anak.”
Nagkatinginan ang magkakapatid, may halong kaba at inis.
“Bakit Po?” tanong ni Rodel.
“May Ginawa Ba Si Nanay Na Loan O Ano?”
Umiling ang abogado.
“Narito Ako Para Basahin Ang Huling Habilin At Testamento Niya,” sabi niya.
“Matagal Na Po Niyang Inayos Ito, At In-update Noong Nakaraang Taon Nang Ma-Confine Siya Sa Ospital.
Gusto Po Niyang Siguraduhing Malinaw Ang Lahat Kapag Dumating Ang Panahon.”
“Testamento?” gulat ni Lina.
“Pero Buhay Pa Si Nanay!”
“Tama Po,” sagot ni Attorney.
“Buhay Pa Siya, At Mabuti Na Rin Na Narinig N’yo Ito Habang Nakikita N’yo Pa Siya.
Pinayagan Po Ng Batas Na Basahin Ko Ito Ngayon Dahil Sa Reklamo At Kuwento Niyang Baka May Mangyaring Hindi Maganda Kapag Siya Ay Tuluyang Naging Mahina.”
Umupo silang lahat.
Hawak ni Nanay Nena ang bag niya, hindi alam kung ano ang susunod na mangyayari.
Binuksan ni Attorney Soriano ang testamento, huminga ng malalim, at nagsimulang magbasa.
“Ako, Si Nena R. Ramirez, Nananahan Sa…
Na Nasa Matiwasay Na Pag-iisip, Ay Gumagawa Ng Aking Huling Habilin At Testamento.
Sa Buong Buhay Ko Ay Nagpursigi Akong Magsikap Para Sa Aking Mga Anak, Kaya Nais Kong Malinaw Na Maipamana Kung Anumang Naiwan Sa Akin.”
Nagpatuloy ang abogado.
“Nakasaad Dito Na Ang Kabuuang Ipon Ni Gng. Nena Sa Tatlong Bangko, Na Humigit-Kumulang Na Tatlong Milyong Piso, Ay Hindi Hahatiin Sa Apat Agad-Agad.”
Nanlaki ang mata ng magkakapatid.
“T-Tatlong Milyon?!” bulalas ni Edgar.
“May Tatlong Milyon Si Nanay?!”
Hindi na pinansin ng abogado ang reaksyon nila at nagpatuloy sa pagbabasa.
“Alinsunod Sa Aking Pagninilay, Napansin Kong Ang Aking Mga Anak Ay Madalas Mag-Away Dahil Sa Pera.
Kaya Ang Gusto Kong Mangyari Ay Ito:
Una, Ang Bahay At Lupang Kinatatayuan Nito Ay Mananatili Sa Pangalan Ko Hanggang Ako’y Nabubuhay.
Pagkatapos Kong Pumanaw, Ang Bahay Ay Ipamamanako Lamang Sa Anak O Aponakong Hindi Ako Kailanman Pinalayas, Pinahiya, O Itinuring Na Pabigat.”
Napalingon ang lahat kay Mia, na noon pa man ay tutol sa pagpapaalis kay Nanay.
Pero hindi pa tapos ang abogado.
“Pangalawa,” patuloy nito,
“Ang Dalawang Milyong Piso Sa Aking Ipon Ay Ilalagay Sa Isang Trust Fund Na Gagamitin Lamang Para Sa Edukasyon At Pangangailangan Ng Mga Apo.
Ang Magiging Tagapangasiwa Nito Ay Si Mia Ramirez, Na Sa Kabila Ng Kahirapan At Pagod Sa Trabaho Ay Hindi Kailanman Nagreklamo Sa Paglaan Ng Bahagi Ng Kanyang Sahod Para Sa Akin.”
Halos lumuwa ang mata ni Lina.
“Ibig Sabihin, Si Mia Ang May Hawak Ng Pera?”
“Hindi Po Para Sa Kanya Kundi Para Sa Mga Apo,” paliwanag ni Attorney.
“Pero Siya Ang Pinagkatiwalaan Ni Gng. Nena Na Magbantay Nito.”
“Pangatlo,” nagpatuloy siya,
“Ang Natitirang Isang Milyon Ay Aking Ilalaan Sa Aking Sariling Pangangalaga Habang Ako Ay Nabubuhay Pa.
Kung May Sobra Man Mula Rito Pagkatapos Kong Pumanaw, Ipamimigay Ito Sa Foundation Para Sa Mga Inabusong Matatanda.”
Natahimik ang buong sala.
Parang biglang nawala ang hangin.
Si Rodel, na pinaka-maingay kanina, ay natigilan, mukha niyang nanlalamig.
“A-Ano’ng Ibig Sabihin Nito, Attorney?” napailing na tanong niya.
“Wala Na Bang Mapupunta Sa Amin?”
Nagbukas muli ang abogado ng bahagi ng testamento.
“May Nakalagay Dito Na Kung Patuloy Ang Pagpapabaya At Pang-Aabuso Ng Sinumang Anak Sa Kanya, Maaari Nang Hindi Sila Isama Sa Kahit Anong Pamana.
Nasa Diskresyon Niya Ang Pag-Aamyenda Sa Testamento.
Ibig Sabihin, Gng. Nena Pa Rin Ang May Huling Salita.”
Nilingon nila ang kanilang ina.
Tahimik lang si Nena, pero sa unang pagkakataon, hindi na siya mukhang takot—mukha na siyang naninindigan.
Ang Pag-iyak Ng Mga Kapatid At Huling Desisyon Ni Nanay
Unang nagsalita si Lena, na kanina pa nagtatago sa likod.
“Nanay, Totoo Po Ba ’To?
Ganito N’yo Na Po Ba Kami Katingnan?”
Tumingin si Nena sa bawat isa, dumako ang mata sa mga sandaling naalala niyang pinaghirapan niyang bilhan sila ng sapatos, habang ngayon, sila mismo ang nagtataboy sa kanya.
“Mga Anak,” mahinahon niyang simula,
“Hindi Ko Ginawa ’To Para Gantihan Kayo.
Ginawa Ko ’To Dahil Natakot Ako.
Nakita Ko Kung Gaano Kabilis N’yo Akong Pagplanuhang Paalisin Sa Bahay Na Ako At Ang Tatay N’yo Ang Nagpagod.
Kung Ngayon Pa Lang Ganyan Na Ang Pakiramdam Ninyo, Paano Pa Kapag Mas Mahina Na Ako?”
Humagulgol si Mia, lumapit sa ina, at niyakap ito.
“’Nay, Pasensya Na Po Kung Minsan Naging Tahimik Lang Ako,” umiiyak niyang sabi.
“Natatakot Po Akong Suwayin Sila, Pero Ayoko Po Talagang Umalis Kayo.
Kung Gusto N’yo Po, Sa Akin Na Lang Po Kayo Tumira.”
Lumapit si Rodel, luhaan.
“’Nay, Nagpadala Lang Ako Sa Sinasabi Ni Marissa, Sa Takot Sa Gastos, Sa Inggit Sa Ibang Pamilya Na Parang Maayos Ang Buhay.
Hindi Ko Na Naalala Na Kayo Ang Pinaghirapan Para Umabot Kami Dito.
Patawarin N’yo Po Ako.”
Sumunod si Lina at Edgar, parehong humahagulhol, lumuhod sa harap ng kanilang ina.
“Nanay, Huwag N’yo Po Sanang Ibigay Sa Foundation ’Yong Natitira Pa,” pakiusap ni Lina.
“Hayaan N’yong Patunayan Namin Na Maaalagaan Pa Namin Kayo.”
Tahimik na tumulo ang luha ni Nena.
“Mahal Ko Kayong Lahat,” sabi niya.
“Pero Hindi Na Ako Pwedeng Magbulag-Bulagan.
Makikinig Ako Sa Pakiusap Ninyo, Pero Hindi Dahil Sa Pera.
Makakabalik Lang Kayo Sa Pamana Kung Makikita Kong Totoo Ang Pagsisisi N’yo Hindi Sa Bibig, Kundi Sa Gawa.”
Inilapit niya ang kamay kay Mia.
“Sa Ngayon, Kay Mia Muna Ako Titira.
Doon Ako Magpapagaling At Magpapahinga.
Babalik Ako Dito Kung Darating Ang Araw Na Ang Bahay Na Ito Ay Hindi Na Lugar Ng Sigawan At Singilan, Kundi Balik Sa Dati—Tahanan.”
Walang nagawa ang magkakapatid kundi panoorin ang pag-alis ni Nena, sakay ng tricycle kasama si Mia at ang abogado.
Sa unang pagkakataon, natikman nila ang takot na sila ang maiiwan, hindi ang matandang ina.
At sa gabing iyon, hindi nakatulog si Rodel, Lina, at Edgar—nanginginig hindi dahil sa lamig, kundi sa konsyensya.
Mga Aral Sa Kwento Ng Inang May Naipong Milyon
Sa Kwento Ni Aling Nena, Maraming Paalala Ang Sumasampal Sa Atin, Lalo Na Sa Panahon Ng Pagkakanya-Kanya At Pagkakasakim Sa Pera.
Una, Ang Magulang Ay Hindi Dapat Ituring Na Pabigat Kahit Wala Na Silang Kayang Ibigay Na Salapi.
Bago Pa Man Tayo Natutong Magtrabaho, Sila Na Ang Nagbigay Ng Buong Lakasan Para Maipagpatayo Ng Bubong Na Tinitirhan Natin.
Kapag Madali Nating Sabihing “Lumayas Ka Na,” Parang Ipinagtatabuyan Na Rin Natin Ang Sarili Nating Pinagmulan.
Pangalawa, Ang Pera At Ari-Arian Ay Umiikot, Pero Ang Sugat Na Dulot Ng Pagtaboy Sa Magulang Ay Mananatili Sa Konsensya.
Maaaring Makakuha Ka Ng Bahagi Sa Bentahan Ng Bahay, Pero Kapag Ang Kapalit Ay Luha At Puso Ng Magulang, Walang Halaga Ang Milyon Sa Bangko.
Pangatlo, Mahalaga Na Ang Mga Matatanda Ay May Alam Sa Kanilang Legal Na Karapatan.
Hindi Ito Para Makipag-away Sa Mga Anak, Kundi Para Masiguro Na Hindi Sila Madadaya O Mapapaalis Sa Bahay Na Pinaghirapan Nila.
Tulad Ni Nanay Nena, Minsan Kailangan Ding Ihanda Ang Testamento—Hindi Bilang Banta, Kundi Proteksyon.
Pang-Apat, Ang Tunay Na Pagsisisi At Pagbabago Ay Nakikita Sa Gawa, Hindi Sa Iyak Sa Harap Ng Abogado.
Maaaring Masakit Ang Mabasa Ang Testamento Na Hindi Pabor Sa Atin, Pero Higit Na Mas Masakit Kung Nakita Ng Diyos Na Mas Pinili Natin Ang Pera Kaysa Sa Pagpapahalaga Sa Taong Nagmamahal Sa Atin.
Panghuli, Paalala Ng Kwentong Ito Na Ang Pinakamalaking “Pamana” Na Maiiwan Ng Magulang Ay Hindi Milyon Sa Bangko, Kundi Ang Puso At Ugaling Ipinamana Sa Kanilang Mga Anak.
Kung Puno Ito Ng Pagmamahal At Pagrespeto, Kahit Kaunti Lang Ang Ari-Arian Ay Hindi Mag-aaway-Away Ang Pamilya.
Pero Kung Ang Pera Ang Inuna, Kahit Tatlong Milyon Pa Iyan, Mauuwi Lang Sa Bangungot At Pagsisisi.
Kung May Kilala Kang Pamilyang Nagbabangayan Dahil Sa Mana, O May Magulang Na Pakiramdam Ay “Pabigat” Na Sa Kanilang Mga Anak, I-Share Mo Ang Post Na Ito Sa Kanila.
Baka Ito Na Ang Kwento Na Kailangan Nilang Mabasa Para Maalala Na Walang Yaman Sa Mundo Ang Hihigit Sa Paggalang At Pagmamahal Sa Magulang—Lalo Na Sa Panahon Na Tayo Na Lang Ang Tanging Sandalan Nila.
