Pinagalitan siya ng pulis-inspector sa gitna ng kalsada na parang bata—hinila palabas ng bus, sinigawan, halos murahin—hindi alam ng pulis na ang konduktor na inaapi niya ay anak pala mismo ng DOTr Secretary na matagal nang nag-iimbestiga sa mga abusadong enforcer sa kalsada.
Maaga pa pero mabigat na ang trapiko sa kahabaan ng highway sa bayan ng San Pedro. Sunod-sunod ang provincial buses na papasok ng Maynila, jeep na nagsisiksikan, at motorsiklong nagkakandahabulan. Sa gilid, may palatandaan ng road inspection: “Random Bus Check – For Your Safety.” Ilang metro mula roon, nakapuwesto ang team ng mga pulis at traffic inspector.
Sa loob ng isang aircon bus na papuntang Cubao, paikot-ikot si Marco Vergara, tatlumpu’t tatlong taong gulang, naka-orange na polo at maong na pantalon. Nakasabit sa leeg niya ang maliit na ticket puncher; sa bulsa naman ang makapal na tiket at listahan ng mga pasahero. Halatang sanay na sa pagdaan sa makitid na aisle, sa pagsalo ng barya, sa pag-abot ng resibo kahit umaandar ang bus.
“Manong, pakibalikan po ‘yung sukli ko,” paalala ng isang ale.
“Opo, Ma’am, limang piso po ‘yan, ‘di ba?” mabilis at magiliw na sagot ni Marco, sabay abot ng sukli. “Pakihawak lang po nang maigi, baka tangayin ng aircon.”
Sa unang tingin, ordinaryong konduktor lang si Marco—medyo kayumanggi, may eyebags sa puyat, pawis pero maaliwalas ang ngiti. Walang makakaisip na lumaki siyang may driver, yaya, at guard noong bata pa siya. Na sa likod ng simpleng orange na polo, apelyido niya ang isa sa pinaka-kilala ngayon sa mundo ng transportasyon: Vergara.
Ang ama niya ay si Secretary Ramon Vergara, kasalukuyang pinuno ng Department of Transportation. Ilang buwan na nitong pinupurga ang mga sindikato sa loob ng ahensya: fixer sa LTO, under-the-table sa terminal, at ‘tong akala’y normal nang parte ng sistema.
Pero si Marco, hindi dahil sa apelyidong “Vergara” napunta sa bus. Matagal na niyang gustong maintindihan kung ano ba talaga ang nangyayari sa kalsada—hindi sa powerpoint, hindi sa report, kundi doon mismo sa gitna ng init, usok, at siksikan.
“Gusto mong tumulong sa trabaho ko?” tanong noon ng ama niya, isang gabi habang sabay silang kumakain. “Hindi sapat ang kwento sa akin. Kailangan mong makita.”
“Alam kong kaya ko, Pa,” sagot ni Marco. “Hindi ko kailangan ng opisina para maintindihan ‘to. Gusto kong maramdaman ang biyahe ng mga pasahero, ng driver, ng konduktor. Dun ko lang malalaman kung saan dapat magsimula ang pagbabago.”
Sa una, tutol ang ama. Pero sa huli, pumayag din—may kondisyon: walang makakaalam kung sino si Marco. Walang PA, walang escort, walang “Sir, anak ‘yan ni Sek.” Kunwari, ordinaryong aplikanteng desperadong humanap ng trabaho.
At doon nagsimula ang buhay-konduktor ni Marco sa bus company na “SilverLine Transit.” Sa HR form, hindi nakalagay ang “Vergara,” kundi “Marco Santos”—apelyido ng lola niya sa probinsya. Sa ID niya, driver’s license lang at barangay clearance. Wala siyang hawak ni isang papel na magpapatunay na may koneksyon siya sa mataas na opisina.
Ngayon, halos anim na buwan na siya sa ruta. Alam na niya kung gaano ka-stress sumingil sa pasahero na ayaw magbayad ng tama. Gaano kasakit sa paa ang maglakad sa aisle buong maghapon. Gaano kapikon makipagtalo sa enforcer na pilit naghahanap ng violation sa bus kahit kumpleto ang papeles.
“Sir, checkpoint,” bulong ng driver na si Mang Nestor habang papalapit sila sa nakasabit na tarp.
Sumilip si Marco sa harap. Kita niya ang pulis-inspector na naka-cap, malapad ang dibdib, may nakasulat na pangalan sa dibdib: “INSPECTOR B. DELA CRUZ.” Sa tabi nito, may dalawang bagitong pulis at isang lalaki na parang taga-LTFRB na may hawak na clipboard.
“Hay naku,” bulong ni Mang Nestor. “Si Inspector Dela Cruz na naman.”
“Siya ba ‘yung mahilig magpa-merienda?” tanong ni Marco, may halong biro.
“Kung ‘merienda’ ang tawag mo sa tatlong daang piso kada hinto, oo,” sagot ni Mang Nestor, mapait ang ngiti. “Basta sumunod ka na lang sa sasabihin niya. Ayaw ko nang ma-impound ‘tong bus.”
Ilang beses na ring nabanggit kay Marco ang pangalan ni Dela Cruz. Sa mga kwento ng mga driver, siya ‘yung tipong inspector na laging “may nakikitang mali.” Minsan, maling sukat daw ng gulong. Minsan, sobrang pasahero kahit wala namang nakatayong kahit isa. Minsan, “hindi maayos” ang resibo kaya kailangan daw “ayusin” sa tabi.
Nang tumigil ang bus sa tabi, sumakay sa harap si Dela Cruz, hindi man lang nag-abala ng “magandang umaga.”
“Driver’s license, OR/CR, prangkisa,” utos nito kay Mang Nestor, parang robot na sanay na sa script.
Mabilis na inabot ni Mang Nestor ang mga papeles. Samantala, sinenyasan ni Marco ang mga pasahero.
“Pasensya na po, mga Ma’am/Sir, routine inspection lang,” aniya. “Sandali lang po tayo.”
Habang binubuklat ni Dela Cruz ang mga dokumento, napansin niya ang ticket book ni Marco na nakapatong sa upuan. May ilan pang tiket na nahulog sa sahig dahil sa biglang preno kanina.
“Ikaw, konduktor,” tawag ni Dela Cruz. “Lapít.”
Lumapit si Marco, dala ang ticket puncher at listahan ng pasahero.
“Meron po, sir?” mahinahon niyang tanong.
Inabot ni Dela Cruz ang ticket book at hinagis sa sahig, nagkalat ang mga tiket.
“Ano ‘to?” sigaw niya, may halong pang-uuyam. “Marunong ka bang magbilang? O basta ka na lang magpuputol ng tiket diyan?”
Napalunok si Marco. Sinenyasan siyang huwag magsalita ni Mang Nestor sa pamamagitan ng tingin—alam niyang mas lalala lang.
“Sir, may listahan po ako ng pasahero at destinasyon nila,” paliwanag ni Marco. “Kung gusto niyo pong i-check, pwede po nating—”
“Hindi kita pinapaliwanag!” putol ni Dela Cruz, sabay apak sa ilang nagkalat na tiket. “Tingnan mo ‘tong kalsada—puro bus, puro siksikan, puro violation. Kayo ang problema ng sistema. Tapos ngayon, ako pa ang tatanungin mo kung ano ang mali?”
Tahimik ang loob ng bus. Ang ibang pasahero, nakayuko. Ang ilan, nakasilip sa phone; may nagre-record na pero hindi halata.
“Sir, kumpleto po ang papeles namin,” muling sabi ni Marco, medyo nanginginig na ang boses. “Regular po ‘tong inspection, di ba? Baka pwede po nating—”
Biglang hinawakan ni Dela Cruz ang kuwelyo niya at bahagyang hinila palapit.
“Alam mo, pagod na ‘ko sa mga konduktor na maraming satsat,” bulong nitong may halong mura. “Kung ayaw mong magtagal dito, may paraan. Pero kung gusto mong isalang ko ang bus niyo sa impounding, at tanggalin ‘yang lisensya ng driver mo, sige, magtalo tayo rito.”
Nagtapat ang mata nila. Sa loob-loob ni Marco, nagsimulang umakyat ang galit—hindi lang para sa sarili niya, kundi para kay Mang Nestor, sa mga kasamahan, at para sa mga pasaherong ilang beses nang na-late sa trabaho dahil sa ganitong “inspection.”
“Kaya niyo po bang ipakita sa amin kung anong exact violation, sir?” maingat ngunit mas matatag na tanong ni Marco. “Para po alam naming maiwasan next time. Kasi kung kumpleto po kami sa papeles, hindi ko po maintindihan—”
Hindi pa siya natatapos, itinulak na siya ni Dela Cruz palabas ng bus.
“Baba!” sigaw nito. “Dito tayo sa labas mag-usap!”
Lumabas si Marco, halos madapa, kasunod ang mga tiket na nagkalat sa kalsada. Sumunod din si Mang Nestor, nanginginig ang kamay habang hawak ang manibela.
Sa labas, sa pagitan ng dalawang bus, doon nagpatuloy ang pagtatalo. Kita sa larawan ng isip ang eksena: si Marco, nakayukong bahagya, hawak ang ticket sa isang kamay; si Dela Cruz, nakabuka ang bibig sa sigaw, itinataas ang daliri sa mukha ng konduktor.
“You think ikaw ang bida rito dahil naka-polo ka at magaling ka magpaliwanag?” bulyaw ng pulis-inspector. “Konduktor ka lang. Alam mo ‘yon? Konduktor. Tagaputol ng tiket, tagasingil ng pamasahe. Huwag kang magpaka-santo sa harap ko.”
Sa likod ni Marco, may babaeng bumaba sa bus.
“Sir, pasensya na po,” mahinahong sabi nito. “Matagal ko nang sinasakyan ang bus na ‘to. Maayos po ‘yung mga ‘yan. Baka naman pwedeng—”
“Ma’am, wag kayong makialam sa operasyon,” singit ni Dela Cruz. “Kung gusto niyong makarating sa pupuntahan niyo, umupo na lang kayo doon.”
May kalmadong galit sa mukha ng babae, pero tumahimik na lang siya at bumalik sa bus. Tahimik na patuloy ang recording ng ilang pasahero.
“Ganito na lang,” sabi ni Dela Cruz, mas mababa na ang boses, pero puno ng sindak. “Kada hinto, alam n’yo na ‘yan. Standard na. Kung ayaw niyong masilip lahat ng kaluluwa ng bus niyo, mag-ambag kayo. Ilan kayo sa biyahe ngayon? Driver, konduktor, pahinante? Mag-usap kayo. Huwag n’yo na akong pahirapan.”
Nauunawaan ni Marco ang ibig sabihin: “ambag,” “kada hinto,” “standard”—lahat ng euphemism para sa kotong.
“Sir, hindi po kami nagbibigay ng ganyan,” sagot ni Marco, sabay tingin kay Mang Nestor na halatang nag-aalangan. “Policy po ng kumpanya namin ‘yan. Kung may violation po kami, tanggap namin. Pero kung wala, hindi po kami magbabayad ng ‘extra.’”
Humigpit ang panga ni Dela Cruz.
“Ay gano’n?” malamig niyang sabi. “Matigas pala ulo mo. Sige. Sumama ka sa presinto. Ikaw na mismo magpaliwanag sa hepe ko kung bakit sobrang linis ng record niyo, ha? Titingnan natin kung talagang wala kayong tinatago.”
Hinawakan niya ulit sa braso si Marco, mas mahigpit na ngayon. Napasinghap ang konduktor. Kita ng ilang pasahero ang pamumula ng balat sa pagkakahawak.
“Sir, masakit po,” pigil niyang sabi. “Hindi po kailangan ganyan.”
“Hindi ba’t gusto mong malaman kung saan ka nagkamali?” sagot ni Dela Cruz, halos pabulong pero puno ng banta. “Doon sa presinto, ipapaliwanag ko sa’yo.”
Nandoon na sa gilid ang maliit na mobile. May isa pang pulis na nagbukas ng pinto, handang isakay si Marco. Nararamdaman na niya ang mabilis na pag-ikot ng mundo: kung sumama siya, paano ang mga pasahero? Paano ang biyahe? Paano ang trabaho ni Mang Nestor?
Sa loob ng bus, may isang binatilyong nagtext sa group chat: “Guys, may pulis na naninigaw ng konduktor dito sa highway. Na-video ko. Grabe. Tignan n’yo.” At kumalat ang video sa social media habang nangyayari pa ang insidente.
Sa gitna ng kaguluhan, nag-vibrate ang cellphone ni Marco sa bulsa. Sumilip siya sandali—isang mensahe mula sa ama niya.
“Son, kumusta ang biyahe? May report kaming natanggap na may reklamo na naman sa highway ninyo. Same inspector daw. Ingat ka diyan.”
Para bang sinadyang tumama ang text sa eksaktong sandali ng pang-aapi.
Napakagat-labi si Marco. Hindi niya hilig gamitin ang posisyon ng ama. Pero muli niyang naalala ang layunin kung bakit siya nagkonduktor: para makita, maramdaman, at maiparating sa tamang paraan ang nangyayari sa baba. Kung mananahimik siya ngayon, kaanong iba ang ginawa niya sa mga driver at konduktor na araw-araw tinatanggap na lang ang pang-aapi?
Dahan-dahan niyang kinuha ang cellphone at sumagot.
“Pa, ako ‘yung konduktor na sinisita ngayon. Si Inspector Dela Cruz. Live na inaabuso ‘yung authority niya. Nasa checkpoint sa San Pedro. May video ang mga pasahero. Kaya kong sumama sa presinto kung kailangan, pero gusto kong may makaalam na nangyayari ‘to.”
Hindi nagtagal, tumawag ang ama niya. Kinabahan si Marco. Tinitigan ni Dela Cruz ang cellphone.
“Ano ‘yan? Papatawag ka ng kakampi?” pang-uuyam niya. “Sige, sagutin mo. Para marinig din ng kaibigan mo kung ano’ng violation mo.”
Pinindot ni Marco ang “answer” at inilagay sa tenga, naka-loudspeaker.
“Hello, Ma—este, Sec?” mahina niyang bati.
“Ano’ng nangyayari diyan, Marco?” boses ng ama niya, halatang pigil ang kaba. “Nasa meeting ako, may pumasok na alert. Viral daw ngayon ang livestream na may pulis na nang-aapi ng konduktor sa highway. May mga nagta-tag sa official DOTr page. Ikaw ba ‘yon?”
Napatingin si Dela Cruz sa cellphone, naglakihang ang mata nang marinig ang salitang “Secretary.”
“Sec…?” pautal niyang ulit.
“Opo, Pa,” sagot ni Marco, hindi na nagtatago. “Ako ‘to. Hinila po ako palabas ng bus. Pinagbabantaan na dadalhin sa presinto. Wala pong malinaw na violation. Nanghihingi po sila ng ‘ambag’ para makaalis ‘yung bus.”
Tahimik sandali sa linya. Narinig ni Marco ang mahinang bulungan sa background—mga undersecretary, adviser, staff. Saka nagsalita ulit ang ama niya, mas malinaw, mas matigas.
“Nakikinig ka ba, Inspector?” tanong ng Secretary sa kabilang linya, hindi kailangang lakasan ang boses. “This is Secretary Ramon Vergara of the Department of Transportation. Sino ka?”
Parang nanigas ang katawan ni Dela Cruz. Dahan-dahan niyang binitawan ang braso ni Marco, sabay kinapa ang dibdib kung nasaan ang nameplate.
“Ah… S–Sir… I–Inspector Benjamin Dela Cruz po, assigned sa highway checkpoint,” nauutal niyang sagot, nakatingin kay Marco na parang ngayon lang niya nakikita.
“Inspector Dela Cruz,” mabigat na sabi ng Secretary. “Alam mo bang buwan na naming iniimbestigahan ang reklamo tungkol sa highway ninyo? May reports ng sistematikong pangongotong, pagpapara ng bus na walang malinaw na violation, pananakot sa mga driver at konduktor. Alam mo rin ba na bahagi ng imbestigasyon ko ang pagpapadala ng mga tao sa ground para makita kung ano talaga ang nangyayari?”
Hindi makasagot si Dela Cruz. Namumuo ang pawis sa noo niya kahit hindi ganoon kainit.
“Ang anak ko,” patuloy ni Secretary Vergara, “ay ilang buwan nang nagtratrabaho bilang konduktor nang hindi dinadala ang apelyido namin. Hindi para magpaka-artista, kundi para makita kung paano ninyo tinatrato ang ordinaryong manggagawa sa kalsada.”
Tumingin ang mga pasahero mula sa bintana. May iilang bumaba para mas malinaw marinig ang usapan. Ang babaeng tumayo kanina, ngayon ay nakatitig kay Dela Cruz, halatang may bahid na ng galit at konting tuwa sa unti-unting pagbagsak ng yabang nito.
“Sec, hindi ko po alam—” pilit na paliwanag ni Dela Cruz. “Hindi ko po alam na anak niyo siya. Akala ko po, ordinaryong konduktor lang—”
“At kung ordinaryong konduktor lang siya,” putol ng Secretary, “okay lang ba sa’yo na hilahin, sigawan, at pagbantaan? Mas katanggap-tanggap ba ang pang-aabuso kung wala siyang koneksyon? Ganoon ba ang tingin mo sa trabaho mo?”
Para bang sapul na sapul ang tanong. Sa likod ni Dela Cruz, parang nanonood ng pelikula ang ilang kasamang pulis, hindi makagalaw.
“Wala po akong hininging pera, Sir,” pilit niyang depensa. “Inspection lang po. Medyo nadala lang sa tono—”
“May recording ang mga pasahero, Inspector,” malamig na sagot ng Secretary. “Naririnig ko mula rito. Naka-livestream pa sa social media. Lahat ng sinabi mo, pati ‘ambag’ at ‘ayusin natin,’ malinaw. Hindi ito ‘nadala lang sa tono.’ Pattern ito.”
Huminga nang malalim si Secretary Vergara sa kabilang linya.
“Makinig ka.” dagdag niya. “Hindi ako tatawag para lang pagalitan ka sa telepono. May team mula sa Internal Affairs ng PNP at DOTr Task Force na paparating diyan ngayon. Huwag kang aalis. Huwag mong gagalawin ang anak ko, ang driver, o ang bus. Huwag ka ring magtatangkang makipag-areglo kahit kanino. Naiintindihan mo?”
“O–opo, Sir,” halos pabulong ni Dela Cruz. “Naiintindihan ko po.”
“Marco, anak,” bati ni Secretary, mas malambot na ang boses. “Okay ka lang ba?”
“Opo, Pa,” sagot ni Marco. “Medyo nanginginig lang, pero okay po. Hindi lang po ako. Marami pong konduktor at driver dito na ganito rin ang dinadanas araw-araw.”
“At ‘yan ang babaguhin natin,” sagot ng Secretary. “Mag-stay ka lang diyan. Hindi bilang anak ko, kundi bilang witness. Lahat ng alam mo, lahat ng nakita mo sa mga buwang ito—ilalatag natin nang maayos. Hindi para gantihan ang Inspector, kundi para tapusin ang ganitong klase ng sistema.”
Pagkatapos ng tawag, naiwang tulala si Dela Cruz. Ang mga pasahero, parang sabay-sabay nakahinga. May ilan pang nagpalakpak nang mahina. Si Marco, hindi triumphant ang pakiramdam—mas malalim pa roon. Para siyang may binuksang pinto na matagal nang nakasara.
Ilang minuto lang, dumating ang marked vehicle ng IA at DOTr Task Force. May kasamang media, kahit hindi opisyal, dahil sa bilis ng pagkalat ng livestream. Nilapitan nila si Dela Cruz, hinanap ang kanyang baril at badge, at maayos na kinuha.
“Inspector Benjamin Dela Cruz,” pormal na sabi ng IA officer, “sa utos ng inyong mga superior at sa koordinasyon ng DOTr, pansamantala kayong inaalis sa inyong puwesto habang isinasagawa ang imbestigasyon sa mga alegasyon ng pangongotong, pang-aabuso sa kapangyarihan, at hindi maayos na pakikitungo sa mga motorista. May karapatan kayong magpaliwanag, pero sa ngayon, sasama kayo sa amin.”
Walang nagawa si Dela Cruz kundi sumama. Bago siya sumakay sa sasakyan, saglit siyang lumingon kay Marco.
“Kung hindi ka lang anak ng Secretary…” bulong niya, may halong galit at pagsisisi.
“Sir,” mahinahong sagot ni Marco, “kahit hindi ako anak ng kahit sino, mali pa rin ‘yung ginawa niyo.”
Hindi sumagot si Dela Cruz. Sumakay na lang siya sa mobile, dala ang bigat ng sariling mga desisyon.
Kinabukasan, umalingawngaw sa balita ang nangyari: “Pulis-Inspector, nang-api ng konduktor—anak pala ng DOTr Secretary.” Pero sa pahayag ni Secretary Vergara sa presscon, isa lang ang paulit-ulit niyang dinidiin.
“Hindi issue rito kung anak ko siya o hindi,” sabi niya sa harap ng kamera. “Ang mas mahalagang tanong: kung hindi siya anak ng opisyal, may makakapansin ba sa ginawa sa kanya? Ilang driver, konduktor, at ordinaryong pasahero na ang napahiya, napagbantaan, at napilitang magbigay, dahil walang nag-video, walang nag-post, at walang Secretary na tatawag?”
Sa likod niya, nakatayo si Marco—hindi na naka-orange na polo, kundi naka-simpleng long sleeves. Pero hawak pa rin niya sa bulsa ang luma niyang ticket puncher, paalala ng mundong pinasok niya.
Mula roon, naglabas ang DOTr ng bagong guidelines: lahat ng checkpoint, dapat may malinaw na listahan ng violation; bawal ang “spot fine” sa walang resibo; dapat naka-body cam ang mga inspector tuwing operasyon; dapat ding nakapaskil ang hotline kung saan maaaring direktang magreklamo ang publiko.
Sa bus company naman, itinaas ang morale. Maraming driver at konduktor ang nagpasalamat kay “Marco Santos,” at nang kalaunan ay nalaman ang totoo niyang apelyido, mas lalo pa. Pero si Marco, paulit-ulit na sinasabi ang isang bagay sa tuwing may magpapasalamat.
“Huwag n’yong isipin na kailangan n’yong maging ‘anak ng kung sino’ bago n’yong ipaglaban ang sarili n’yo,” wika niya. “May proseso. Mahirap, mabagal, pero may paraan. Ang mahalaga, magsalita kayo. Huwag n’yong hayaang maging normal ang pang-aabuso.”
Ilang buwan matapos ang insidente, bumalik si Marco minsan sa ruta bilang “bisita.” Hindi na siya nakasuot ng uniform; nakaupo na lang siya sa gitna, hawak ang maliit na notebook. Pinagmamasdan niya ang pagbabagong unti-unting sumisibol. Mas maingat na ang mga pulis sa checkpoint. Mas maraming hotline na naka-post sa loob ng bus. Mas handa na ring magbukas ng cellphone ang mga pasahero kapag may nakikitang mali.
Habang tumatakbo ang bus, narinig niya ang usapan ng dalawang pasahero sa likod.
“Uy, dito raw nangyari ‘yung viral na video noon, ‘yung konduktor na pinagagalitan ng pulis,” sabi ng isa.
“Oo, pero anak pala ng Secretary ‘yon,” sagot ng isa. “Swerte niya. Paano kaya ‘yung iba?”
Napangiti si Marco, may konting lungkot.
“Sana dumating ‘yung araw,” naisip niya, “na hindi na kailangang maging ‘anak ng Secretary’ para respetuhin ang isang konduktor, driver, o pasahero. Tao lang, sapat na.”
Pag-uwi niya sa bahay, nadatnan niya ang ama sa veranda, umiinom ng kape.
“Kamusta ang biyahe, anak?” tanong ni Secretary Vergara.
“Maingay pa rin ang kalsada,” sagot ni Marco, umupo sa tabi niya. “Pero parang mas maingay na rin ang boses ng mga tao kapag may nakikitang mali. At least ngayon, alam na nilang may nakikinig.”
Tahimik silang nagkuwentuhan tungkol sa bagong proyekto: mas malinaw na training para sa mga enforcer, hotline sa bawat terminal, partnerships sa civil society. Alam nilang matagal pa bago tuluyang mawala ang pangongotong at pang-aabuso. Pero may simula na.
At nagsimula iyon sa isang konduktor na tinuring na “wala” sa gitna ng kalsada—hanggang sa hindi na siya nanahimik.
Kung nakaantig sa’yo ang kwento ni Marco at naalala mo ang mga driver, konduktor, at enforcer na nakakasalamuha mo araw-araw sa kalsada, ibahagi mo ang post na ito sa iyong pamilya at mga kaibigan. Baka may isang taong kailangan ding maalalang hindi lisensya ang sukatan ng dangal, at hindi dapat gawing normal ang pang-aabuso—sapat nang tao ang isang manggagawa sa kalsada para igalang, protektahan, at pakinggan.
