Mainit ang hapon at masikip ang loob ng pampasaherong bus na bumabaybay sa EDSA. Siksikan ang mga tao, may nakatayo, may nakakapit sa handrail, may nakaupo pero halos dikit-dikit na ang balikat. Sa bandang gitna ng bus, nakatayo si Gabriel “Gabe” Villamor, third-year college student, naka-puting polo, asul na kurbata, at may mabigat na berdeng backpack na halos kasing bigat ng problema niya.
Kagagaling lang niya sa unibersidad, galing sa isang mahirap na exam. Pawis na pawis siya, hindi lang dahil sa init kundi dahil may isa pa siyang iniisip: kailangan niyang makarating sa probinsya kinagabihan para sa isang family event na ayaw niyang puntahan. Anak siya ng kasalukuyang gobernador, si Gov. Renato Villamor, kilala sa buong rehiyon bilang mahigpit pero “pro-people” daw na opisyal.
Pero sa loob ng bus, walang nakakaalam kung sino siya. At sa totoo lang, gusto ni Gabe na manatiling gano’n. Pagod na siyang makita ang pagbabagong tingin ng mga tao kapag nalalaman ang apelyido niya—mula sa simpleng usapan, biglang nagiging pakiramdaman, pag-iwas, o kaya’y panggagamit.
Nakahawak siya sa poste, nakikinig sa mahinang ugong ng makina at sa halu-halong chismis, tawa, at reklamo sa trapiko. May isang nanay na karga ang anak, may construction worker na naka-hard hat pa, may ilang estudyante ring nakasumbrero. Para kay Gabe, ito ang rare na sandali na parang normal lang ang buhay niya.
Biglang huminto ang bus nang medyo marahas. Umugong ang preno at napasigaw ang ilan. Sa harap, may checkpoint—isang police mobile at ilang pulis na may hawak na baril at mga flashlight kahit maliwanag ang araw. May karatulang “RANDOM INSPECTION” sa gilid.
“Checkpoint na naman,” bulong ng isang pasahero. “Tamang hingi na naman ’yan ng I.D.”
Umakyat sa bus ang isang pulis na medyo malaki ang katawan, matalim ang tingin, at halata sa lakad na sanay mang-uto. Si Senior Police Officer Rolando “Rolly” Sarmiento, kilala sa lugar bilang istrikto at madaling uminit ang ulo.
“Magandang hapon, mga pasahero,” malakas niyang sabi pero walang halong lambing. “Routine inspection lang. Maglalabas tayo ng I.D. at titignan kung may kahina-hinala. ’Yung mga magdadahilan, pwede na ring bumaba kaysa magpahuli pa.”
Nagkibit-balikat ang konduktor, halatang sanay na. “O, mga boss, makisama na lang kayo,” sabi nito.
Naglakad si Sarmiento sa gitna ng bus, sinisipat ang mukha ng bawat pasahero. May ilang kinamayan niya, may iba namang nilagpasan lang. Nang dumating siya sa harap ni Gabe, napabagal ang hakbang niya.
Si Gabe, halatang kinakabahan, mas mariing kumapit sa poste. Ramdam niyang unti-unting naka-focus sa kanya ang tingin ng pulis.
“Ikaw,” sabi ni Sarmiento, sabay turo. “I.D.”
Mabilis na kinapa ni Gabe ang bulsa ng backpack. “O-opo, Sir,” sagot niya, pautal. “Sandali lang po.”
Habang naghahalungkat siya, napansin ng pulis ang relong suot niya—simple lang, pero mamahalin kung titingnan nang maigi. Napansin din niya ang maayos na tabas ng buhok, ang malinis na sapatos, at ang maayos na kurbata.
“San ka nag-aaral?” malamig na tanong ni Sarmiento.
“Sa… sa Mayfair University po, Sir,” sagot ni Gabe. “Engineering student po.”
“Engineering, ha,” tugon ng pulis, may halong pang-aasar. “Mukhang may kaya ang pamilya. Sino ba magulang mo?”
Natagpuan ni Gabe ang I.D. at inabot, pero nag-atubili sagutin ang tanong. Sanay siya na sa tuwing mababanggit ang pangalan ng ama niya, nag-iiba ang timpla ng usapan. Minsan, naglalambing. Madalas, biglang nagiging pabor-paboran. Pero may ilan ding nagkikibit-balikat at nagiging malamig dahil ayaw nila sa mga pulitiko.
“May I.D. ka ba o wala?” singhal bigla ni Sarmiento, napapansin ang pag-aalangan niya. “Huwag mo kong sayangin, ha. Ang dami pa naming babantayan sa labas.”
“Inaabot ko na po, Sir,” bulong ni Gabe, nanginginig na ang kamay sa kaba.
Tinignan ni Sarmiento ang estudyante, sabay agaw sa I.D. halos mabitawan ni Gabe. Binasa niya ito nang malakas.
“Gabriel Renato Villamor,” sabay taas ng kilay. “Villamor? Anak ka ba ni Renato Villamor na contractor sa kabilang lungsod?”
Napasinghap si Gabe. “A-ah… hindi ko po alam kung—”
“Sumagot ka nang diretso!” sigaw ni Sarmiento, ikinagulat ng buong bus. “Anak ka ba ng pulitikong si Renato Villamor?”
Tahimik ang paligid. Ang mga pasahero, natigilan. May babaeng agad kumuha ng cellphone, sinimulang i-video ang eksena.
“O-opo, Sir,” umaming sagot ni Gabe, ramdam ang pag-iinit ng mukha. “Pero wala po akong ginagawang masama. Pauwi lang po ako. Routine check lang po ’to, di ba?”
Lalong nag-init ang ulo ni Sarmiento.
“’Routine check’ daw,” sabay tawa nang nakaka-insulto. “Alam mo ba kung ilang anak ng politiko ang nasasangkot sa droga, pang-aabuso, at kung anu-ano pang kalokohan? Tapos ganyan ka magsalita sa akin? Parang ikaw pa ang may alam sa procedure?”
“Sir, hindi ko po sinasabing—”
“Huwag kang sumagot-sagot!” singhal ng pulis. “Nakikita mo ’tong badge?” itinuro niya ang emblem sa dibdib. “Ako ang batas dito sa loob ng bus na ’to. Kung ayaw mo, bumaba ka.”
May mahinang hikbi na si Gabe. Hindi siya sanay mapahiya sa harap ng maraming tao, lalo na’t dala-dala pa niya ang pangalan ng ama niya. Gusto na lang sana niyang manahimik, pero tuloy ang pag-ulan ng salita mula kay Sarmiento.
“Alam n’yo, mga kababayan,” biglang sabi ni Sarmiento, nakatingin sa iba pang pasahero, “Ito ang problema sa bansa natin. Mga anak ng pulitiko, sanay sa ‘special treatment.’ Pasikreto-sikreto. Pag checkpoint, feeling exempted. Dapat nga, mas mahigpit sa mga ’to!”
“Sir, hindi naman po siya umaayaw magpa-check,” singit ng isang babaeng nakaupo sa likod. “Tahimik lang po siya—”
“Ma’am, huwag kayong makisali kung ayaw niyong isama sa blotter!” bulyaw ni Sarmiento. “Ako ang humahawak sa operasyon na ’to, hindi kayo!”
Napayuko ang babae, pero hindi niya inalis ang cellphone sa pagre-record.
“Baba,” biglang utos ni Sarmiento kay Gabe. “Baba ka ng bus. Doon tayo mag-usap sa labas. Hindi puwedeng dito. Delikado na may anak ng politiko sa loob, baka may dala ka pang kung anu-ano riyan sa bag mo.”
Nagulat ang konduktor. “Sir, baka naman pwede dito na lang sa gilid—”
“Huwag kang makialam!” balik ni Sarmiento. “Baba siya. Ngayon na.”
Nanginig ang tuhod ni Gabe. Naramdaman niya ang kolektibong tingin ng mga pasahero. May awa, may takot, may usisero. Pero ang pinakamasakit, may ilan ding halatang natutuwa sa eksenang napapanood nila—parang pelikula lang sa hapon.
“Sir, pwede po bang—” tangka ni Gabe, pero agad siyang pinutol.
“Wala nang pwede-pwede!” sigaw ni Sarmiento. “Ayaw mo? O sige, pwede kitang arestuhin right here and now for obstruction at pag-re-resist. Gusto mo ’yon?”
Pinilit ni Gabe na tumayo nang maayos, hawak ang backpack at I.D. na halos dumidikit sa dibdib niyang mabilis ang pag-akyat-baba. Habang papunta sa pinto ng bus, may narinig siyang mahinang bulong mula sa isang pasahero.
“Grabe naman ’yung pulis, kawawa naman ’yung bata.”
“Eh anak daw ng governor,” sagot ng isa. “Siguro mayabang ’yan sa labas. Buti nga.”
Tuluyang napababa si Gabe, kasunod si Sarmiento. Sa labas ng bus, sa gilid ng kalsada, tinapat siya nito, halos idikit ang daliri sa mukha niya.
“Alam mo, hindi ako takot sa mga katulad mo,” sabi ni Sarmiento. “Kahit anak ka pa ng presidente, kapag dito ka sa kalsada at may ginawa kang suspicious, trabaho kong bantayan ka.”
“Wala po akong ginawang masama, Sir,” nanginginig na sagot ni Gabe. “Hindi ko po ginagamit ang apelido ko para sa kahit ano. Gusto ko lang po makauwi.”
“’Yan din ang sinasabi ng iba!” bulyaw ni Sarmiento. “Sige, buksan mo ’yang bag mo.”
Wala nang nagawa si Gabe kundi buksan ang backpack. Nandoon ang mga libro, notebook, calculator, extra uniform, at ilang pagkain. Nilipa-lipad ni Sarmiento ang laman na para bang naghahanap ng baril o droga. Wala siyang nakita.
“Anong tawag mo rito, ha?” sabay taas ng libro. “Conspiracy notes? Blueprint ng kasakiman ng pamilya niyo?”
Hindi na napigilan ni Gabe ang pagtulo ng luha. “Sir, baka po puwedeng itigil na natin ’to. Nababastos na po ako. Kung may violation po ako, paki-explain na lang. Handaan ko pong ayusin. Pero sana po…”
“Nakikita mo ’tong mukha ko?” putol ni Sarmiento, halos nanginginig na rin sa galit. “Sa dami ng nakikita kong abuso ng mga nasa kapangyarihan, sa tingin mo maiintindihan kita? Anak ka ng governor, tapos magdadrama kang inaapi?”
Sa sandaling iyon, may humintong itim na sasakyan ilang metro ang layo. Mabilis na bumaba ang dalawang lalaki na naka-barong at earpiece, halatang security. Sumunod sa kanila ang isang lalaki na pamilyar sa mga nakakakilala sa politika—matangkad, maayos ang tindig, at may presensya kahit hindi nagsasalita. Si Gov. Renato Villamor mismo.
Kanina pa niya sinusubukang tawagan ang anak, pero hindi sumasagot si Gabe. Kaya minabuti niyang i-track ang gamit nitong location app, lalo’t alam niyang may checkpoint sa ruta. Nang makita niyang nakahinto ang bus at may nagkakagulong tao sa labas, naalarma siya.
Paglapit niya, nagtagpo ang tingin nila ni Gabe. Mapula ang mata ng anak niya, takot na takot. Si Sarmiento naman, nagulat, agad nagbago ang postura nang makita ang gobernador.
“Governor…” halos mautal niyang sabi. “G-good afternoon po, Sir.”
Hindi agad sumagot si Renato. Imbes, hinarap muna niya ang anak niya.
“Gabe,” mahinahon pero mabigat ang boses niya, “Ayos ka lang ba?”
Napahikbi si Gabe. “Pa… pasensya na po,” bulong niya. “Hindi ko po sinabing anak niyo ako… hanggang sa pilitin niya.”
Hinawakan ni Renato ang balikat ng anak, saka binalingan si Sarmiento. “Officer,” kalmado niyang sabi, “Ano pong nangyayari rito?”
Nag-unahan ang isip ni Sarmiento sa pagbuo ng paliwanag. “Sir, routine inspection lang po. Naging suspicious lang po ang kilos nitong… ng anak ninyo. Ayaw pong mag-cooperate, kaya in-inspect ko po nang mabuti. Ginagawa ko lang po ang trabaho ko, Sir.”
“Suspicious?” ulit ni Renato. “Officer, ilang taon na siyang bata? Halata namang estudyante. At ayon sa anak ko, nagpakita siya agad ng I.D. at hindi tumangging ma-inspect.”
“Medyo naging… defensive lang po, Sir,” sabad ni Sarmiento, pilit ngumiti. “Alam n’yo na, mga kabataan ngayon. Kaya’t bilang pag-iingat—”
“Pag-iingat ba ang tawag sa pagsigaw sa mukha niya sa harap ng buong bus?” hindi na mapigilang putol ni Renato. “Naririnig ko hanggang doon sa loob ng sasakyan. Hindi kayo nag-iingat. Nang-aabuso kayo.”
Nanahimik si Sarmiento. Ang dalawang security aide ni Renato ay tahimik lang sa likod, nakamasid.
“Alam n’yo, Officer,” patuloy ni Renato, “Sanay na akong batikusin. Sanay na akong kuwestiyunin ang integridad ko bilang politiko. Bahagi ’yan ng trabaho. Pero iba kapag anak ko ang pinapahiya ninyo, hindi dahil anak ko siya, kundi dahil estudyante siyang walang kalaban-laban sa gitna ng bus. Wala siyang baril. Wala siyang uniform. Wala siyang kahit anong sandata maliban sa paggalang niya sa inyo.”
“Governor, kung may nasabi po akong—”
“Hindi na po kailangang sabihing ‘kung,’” madiing sagot ni Renato. “May mga pasahero bang nakakita nito?”
Mula sa bus, bumaba ang babaeng kanina’y nagre-record. “Opo, Governor,” sabi niya. “Simula pa lang po na makita niya na parang may kaya si kuya, iba na ang tono ng pulis. Sinigawan niya, tinawag pang suspicious, pinaibaba pa kahit wala naman siyang nilabag na malinaw.”
“May video po ba kayo?” tanong ng isa sa security aides.
“Opo,” sagot ng babae. “Buong eksena po. From sa loob ng bus hanggang sa baba.”
Tumango si Renato. “Pakicopya po,” pakiusap niya. “Hindi bilang governor, kundi bilang ama at bilang citizen na ayaw sa abusadong paggamit ng kapangyarihan.”
Lumingon siya kay Sarmiento. “Officer Sarmiento, hindi ko gagamitin ang posisyon ko para paalisin kayo rito ngayon. Pero gagamitin ko ang aking karapatan bilang mamamayan para magsampa ng reklamo. Hindi dahil anak ko ang inapi ninyo, kundi dahil sigurado akong hindi siya ang una. Baka siya lang ang unang may kakayahang lumaban.”
Nanlumo si Sarmiento. Sa kauna-unahang pagkakataon, na-realize niyang hindi pala simpleng “bukas-tiket-sigaw-kolekta” lang ang lahat. May mga matang nakabantay. May mga kamera. May mga taong hindi na natatakot magsalita. At higit sa lahat, hindi pala porke galit ka sa sistemang bulok ay puwede ka nang manakit ng taong wala namang direktang kasalanan.
“Sir… Governor…” halos pakiusap na ang tono niya. “Handa po akong humingi ng tawad. Hindi ko po sinasadya na gano’n kalala—”
“Paghingi lang ng tawad ang madali,” putol ni Renato. “Ang mahirap ay ang pagbabago ng ugali. At hindi na ako ang dapat mong kumbinsihin, Officer. Kahit mawala ako sa pwesto bukas, mananatili pa rin kayo sa kalsada kung walang magtutuwid, at mas marami pa kayong maaapektuhan.”
Lumapit si Gabe, nanginginig pa rin pero pilit inaayos ang sarili. “Pa,” mahina niyang sabi, “Ayokong may mawalan ng trabaho dahil lang sa nangyari sa akin. Gusto ko lang po… ma-realize niya na mali ’yung ginawa niya. Na hindi dahil anak ako ng governor, may espesyal na trato ako—pero hindi rin dahil anak ako ng governor, automatic na masama na ako.”
Napatingin si Renato sa anak, saka kay Sarmiento. “Narinig mo ’yon?” tanong niya. “Kahit ganito ka niya pahiya, gusto pa rin niyang hindi ka agad matanggal. Mas may puso pa ang batang inapi kaysa sa taong naka-uniporme na dapat naninindigan sa tama.”
Napatungo si Sarmiento. “Pasensya na… Gabriel,” mahinang sabi niya, ngayon ay tinatawag sa pangalan ang binata. “Hindi ko man lang tiningnan kung tao ka bago ako nagpasya na salaminin ka bilang anak ng pulitiko. Dala na rin ng sama ng loob sa sistema. Pero mali pa rin.”
Lumapit si Gabe, pinahid ang luha. “Sir,” sabi niya, “Hindi ko maiaalis sa inyo kung galit kayo sa mga pulitiko. Minsan nga po, pati ako napapagod na rin. Pero sana po, huwag na natin idamay ’yung mga anak, ’yung mga estudyante, ’yung mga taong gusto lang umuwi. Pwede n’yong bantayan, i-check, pero hindi kailangang sigawan.”
Kinabukasan, naging usap-usapan sa social media ang video ng eksena: “Pulis, Sinigawan At Pinaibaba Ang Estudyante Sa Bus—Anak Pala Ng Governor.” May mga galit sa pulis, may mga galit sa gobernador, may mga nagsasabing “buti nga at natikman ng anak ng politiko,” at may iba namang natuwa na sa wakas, may nanindigan.
Sa halip na takpan ang issue, pinatawag mismo ni Gov. Renato ang media sa isang press conference. Sa harap ng kamera, sinabi niya:
“Hindi ko gustong makita ang video na ito bilang simpleng kwento ng ‘pulis vs anak ng governor.’ Mas malalim ito diyan. Panahon na para seryosohin ang training ng mga naka-uniporme sa tamang pakikitungo, hindi lang sa mga may pangalan, kundi sa lahat ng ordinaryong pasahero.”
Ini-report ng PNP Internal Affairs si Sarmiento. Hindi siya agad tinanggal sa serbisyo, pero sinuspinde, inilipat, at in-obliga sa mga values formation seminar at community dialogue kasama ang mga kabataan at taong napagkamalan na niya noon. Masakit iyon sa pride niya, pero dahan-dahan niyang naunawaan na kailangan niya iyon.
Samantala, si Gabe, bumalik sa pagiging simpleng estudyante. Mas naging malalim ang usapan nila ng ama niya tungkol sa totoong kalagayan ng mga tao sa baba: paano napapasan nila ang galit sa sistema, paano sila napagbubuntunan ng mga taong pagod sa pang-aabuso.
Isang araw, habang nakasakay ulit si Gabe sa bus—ngayong wala nang checkpoint—may isang ale ang nakatingin sa kanya.
“Anak, ikaw ba ’yung nasa video?” tanong nito, dahan-dahan.
Napangiti si Gabe nang banayad. “Opo, ako po ’yon,” sagot niya. “Pasensya na po kung nakadagdag sa gulo.”
“Hindi,” umiling ang ale. “Salamat. Kasi noong isang buwan, anak ko naman ang sinigawan ng enforcer kahit wala namang masyadong kasalanan. Walang nag-video noon, walang kumampi. Pero nung napanood ko ang nangyari sa’yo, naisip ko, baka sakaling may mabagong kahit konti sa sistema. Baka sakaling sa susunod, hindi na gano’n kadali ang manigaw at manghamak.”
Habang bumabaybay ang bus sa mahabang kalsada, napatingin si Gabe sa bintana, sa mga taong naglalakad, sa mga batang tumatawid, sa mga pulis na nakaabang sa kanto. Alam niyang hindi matatapos sa isang viral video ang problema ng pang-aabuso at prejudice. Pero alam din niyang bawat kwento ng paninindigan, bawat pagkakataong pinipili ng tao ang respeto kaysa sa galit, ay maliit na hakbang tungo sa mas maayos na lipunan.
Sa huli, hindi ang pagiging “anak ng governor” ang gustong maalala ni Gabe sa eksenang iyon, kundi ang pagiging ordinaryong estudyante na, sa kabila ng hiya at takot, naglakas-loob magsabi: “Hindi tama na basta na lang sigawan ang sinuman, kahit anak pa ng pinakamababa o pinakamataas na tao.”
Salamat sa paglalaan ng oras para basahin ang kwento ni Gabe—ang estudyanteng pinababa sa bus, hindi dahil sa ginawa niya, kundi dahil sa apelyido niyang dala-dala sa kabila ng kagustuhan niyang maging normal. Kung may kilala kang minsan nang naapi, napahiya, o nahusgahan dahil sa apelyido, trabaho, o hitsura, i-share mo ang post na ito sa kanila. Baka ito mismo ang paalalang kailangan nila na may karapatan silang igalang, at paalala rin sa atin lahat na ang tunay na hustisya ay nagsisimula sa simpleng pagtrato sa bawat tao bilang kapwa, hindi bilang stereotype.
