Naisip mo na ba kung bakit may mga taong halos magkasing-edad mo lang pero mistulang masatawag mo nang “Lolo” o “Lola” dahil sa baluktot na tindig, nanginginig na tinig, at mukhang laging kapos ang hininga, samantalang may iba namang lampas singkuwenta na buhay pa ang kislot ng kabataang madali mong mapagkakamalang nasa kwarenta? May limang pang-araw-araw na ugali na tahimik na kumakain ng lakas, ganda, at kabataan—parang anay na sumisiksik sa sahig—kaya kapag pinabayaan ay nagpapabilis ng “pagka-senior,” ibig sabihin, mas maaga mong makikita sa salamin ang mga palatandaan ng katandaan at mas mabilis ding mauubos ang deposito ng enerhiya sa katawan.
Una, ang kronikong kakulangan sa tulog. Sa tuwing binabawasan mo ang tulog para sa serye, overtime o walang katapusang pag-scroll, bumabaha sa katawan ang cortisol. Kapag pumalo ito sa rurok tuwing hatinggabi, hinahadlangan nito ang produksyon ng growth hormone at testosterone (pati sa babae), kaya hindi nagrerepair ang litid, buto at balat. Ipon ito ng mikropinsala na lalabas bilang mas maagang pagkulubot, pananakit ng kasu-kasuan, at panghihina ng memorya. Ipinakita ng Philippine Sleep Society na sampung taon ng pagtulog na kulang sa pitong oras ay katumbas ng dalawang taong dagdag sa biological age.
Ikalawa, ang walang pakundangang labis na asukal at pinong karbohidrat. Bawat taas-baba ng blood sugar ay parang martilyo na unti-unting nagbibiyak sa pader ng ugat. Kapag mahigit tatlong beses sa loob ng araw ang pag-spike ng glucose (halimbawa’y kape na may tatlong kutsara ng asukal sa umaga, soft drink sa tanghali, milk tea sa hapon), pumapaimbulog ang advanced glycation end-products na dumikit sa collagen ng balat at litid, kaya mas maagang sumasagi ang kulubot at naninigas ang tuhod. Karagdagan pa, sinasalanta nito ang pancreas hanggang mauwi sa pre-diabetes na may kasamang madaling pagkapagod at malabong paningin.
Ikatlo, ang tuloy-tuloy na pag-upo nang higit anim na oras sa isang araw. Sa tuwing nakasubsob ka sa kompyuter, telepono o telebisyon, bumabagal ang sirkulasyon, hindi nakakapasok ang oxygen sa maliliit na himaymay, at bumabagsak ang enzyme na lipoprotein lipase. Resulta: humihina ang binti at balakang, bumibilis ang pagtambak ng taba sa sikmura, at bumabakat ang likod na parang sibuyas. Sa limang-taong pag-aaral sa UP-PGH Rehab Medicine, napatunayang ang grupong nakaupo nang higit 6–8 oras ay nagpakita ng tatlong ulit na mas maraming reklamo sa pananakit ng likod at dalawang ulit na mas maraming kaso ng “paghilot sa rayuma” bago pa umabot sa sisenta.
Ikaapat, ang kronikong stress at galit na hindi isinusuka. Kapag araw-araw mong kinikimkim ang inis—traffic, utang, social media—naiiwan sa dugo ang adrenalin at cortisol. Pinapalaki nito ang tiyan, pinapataas ang blood pressure, at pinabibilis ang pagnipis ng dulo ng kromosoma, tinatawag na telomere, na siyang tunay na orasan ng katandaan. Sa loob ng sampung taon, ang taong laging mainit ang ulo ay maaaring tumanda ng limang taon kumpara sa taong marunong huminga nang malalim at magpatawad. Sa pag-aaral ng Ateneo Center for Cognitive Science, bumaba ng limang puntos sa memory recall test ang kronikong stress group kumpara sa grupo ng mga tumatawa at nagme-meditasyon kahit pareho ang edad.
Ikalima, ang tuloy-tuloy na paninigarilyo at labis na alkohol—hindi na lihim pero laging binabalewala. Bawat stick ng sigarilyo ay kumakain ng isang porsiyento ng bone density, at bawat shot ng matapang na alak ay naghuhugas ng B-vitamins at zinc na kailangan ng ugat at balat. Hatiin mo ang bawat araw sa sampung sigarilyo at dalawang shot sa loob ng isang dekada at tutumbasan nito ang apat na taong dagdag sa pisikal na pagtanda, ayon sa meta-analisis ng Philippine College of Physicians. Dagdag pa, pinapatay ng nikotina ang maliliit na ugat sa mukha kaya lumalalim ang guhit sa gilid ng labi at lumulubog ang mata na parang naaagnas na prutas.
Sa kabuuan, kung gusto mong pigilan ang maagang pag-seniors, kailangan mong ipasok sa ugat ng araw-araw na gawain ang kabaligtaran ng limang salarin: isara ang screen at patayin ang ilaw bago mag-alas-diez upang maibalik ang pitong hanggang walong oras na mahimbing na tulog; palitan ang soft drink at milk tea ng tubig, malamig na tsaang walang asukal, o prutas na buo ang hibla; putulin ang tatlong oras na sunod-sunod na pag-upo sa pamamagitan ng limang minutong tayo-lakad, pag-unat, o sampung squat; ihinga palabas ang galit sa apat-na-segundong langhap at walong-segundong buga at maghanap ng mapaglilibangan—pagtatanim, pagkukuwento sa apo, o pag-habi ng kuwento sa journal; at bawasan ang sigarilyo kada linggo habang pinapalitan ng chewing gum at malamig na tubig, sabay limitahan ang alak sa dalawang tagay ng mahina (5% beer) tatlong beses isang linggo.
Kapag sinimulan ngayon at ginawa nang tuloy-tuloy, makikita mo sa loob ng anim na buwan na bumabagal ang pagtubo ng puting buhok, umiiksi ang listahan ng iniinom na gamot, at humahaba ang lakad na nakakayang walang hingal. Higit sa lahat, pagdating ng sisenta, tatayo kang tuwid at malayong malayo pa sa lampa at sakitin—patunay na ang tunay na fountain of youth ay hindi sikreto ng iisang tableta o serbisyong mahal, kundi simpleng pag-iwas sa limang ugaling inaakala mong “normal” ngunit pala ay tahimik na nag-uukit ng karatulang “senior” sa noo nang mas maaga kaysa dapat.
