Ako si Ben, pitong taon. Birthday ko raw. May party hat akong makulay na parang maliit na bundok sa ulo. Pero sa mesa namin, bundok lang ang kulay—walang spaghetti, walang cake, walang kahit anong may kandila. Isang plato lang na puti, at tinidor na nakatihaya, parang pagod.
Sa kusina, si Nanay nakatalikod, nakadungaw sa lababo, pinupunasan ang mata gamit ang lumang bimpo. Naririnig ko ang singhot niya, ’yung pilit niyang tinatago sa pagkaluskos ng gripo. Umupo ako sa maliit naming hapag at tinanong ko, hindi sa galit, kundi sa takot na baka wala talaga: “Nay, bakit po walang handa?”
Hindi agad siya sumagot. Parang may tinik na nakabara sa sagot niya. Huminga siya nang malalim, nilapag ang bimpo, hinarap ako. “Anak,” sabi niya mahina, “maghahanda sana ako. Kaso… kinain ko ang hiya ko para humiram ng asukal sa kabila. Wala ring maipahiram si Aling Pina. Nauna na raw humiram ang iba.”
Napatitig ako sa plato. Sa isip ko, ang asukal pala p’wedeng maubusan hindi lang sa garapon—pati sa kapitbahayan. Akala ko kasi, lagi lang ’yang puting buhangin na basta ibubuhos, maglalaho ang pait. Ngayon ko naramdaman ang lasa ng salitang “kinain ang hiya”—mapakla, malagkit sa lalamunan.
Nilapitan ko si Nanay at hinawakan ang kamay niya. Malamig, basa ng tubig at luha. “Okay lang po, Nay,” sabi ko. “Meron pa naman tayong plato.” Umiling siya, ngumiti na parang kulubot ng araw na pilit lumalabas sa ulap. “Pasensiya na, Ben,” bulong niya. “Pero may regalo ako.” Kinuha niya sa istante ang sobre ng resibo ng kuryente at sa loob nito, isang maliit na papel na tinupi sa apat. Binuklat ko. Sulat-kamay: “Ben’s Wish List — 1. Yakap kay Nanay (Unlimited) 2. Larong Tumbang-Preso kasama ang mga kapitbahay 3. Kantahan sa hapon 4. Spaghetti sa susunod na sahod 5. Bahalà na ang Diyos sa sobra.”
Natawa ako kahit may luha sa mata. “Ang saya po,” sabi ko. “Totoo naman—unlimited ’yung yakap.” Niyakap ko si Nanay nang mahigpit. Bumitaw siya, pinunasan ang mata, at parang may biglang naalala. “Maglalaro ka mamaya sa labas, ha? ’Wag ka muna lalayo. Subukan kong magluto kahit lugaw muna.”
Lumabas ako sa bakuran, naka-party hat pa rin. Sa labas, si Pido na barkada ko, may hawak na tansan at goma. “Uy, birthday boy!” sigaw niya. “Asan handa?” Inubo ako ng hiya, pero sumagot ako ng totoo. “Wala pa. Kasi… kinain ni Nanay ’yung hiya niya para humiram ng asukal. Wala rin daw maipahiram si Aling Pina.”
Napahinto si Pido, kinamot ang ulo. “Sa amin kaya?” tumakbo siya pabalik sa bahay nila. Pagbalik, may bitbit na maliit na supot. “Sabi ni Mama, konti lang ’to ha—asukal. Pero puwede raw sa lugaw.” Ngumiti ako, parang sinindihan ang unang kandila sa puso ko. “Salamat!” Tumakbo ako pabalik sa loob. “Nay! May asukal!”
Umikot si Nanay, tumawa, ’yung tawang parang nakahinga. “Aba, may anghel palang naka-shorts.” Niluto namin ang lugaw—bigas na nilubog sa tubig, hinaplos ng luya, hinalikan ng konting asin. Nang kumulo, ihinulog ang ilang butil ng asukal galing sa supot ni Pido. “Para may konting tamis,” sabi ni Nanay. Habang iniikot niya ang sandok, sumasabay ang saya sa pag-ikot.
Naglatag kami ng bangkito sa labas, nilagay ang dalawang mangkok. Sa gate, napadaan si Aling Pina. “Neng, pasensiya na talaga kanina,” sabi niya kay Nanay. “Naubusan ako. Pero may natira akong tatlong pirasong hotdog dito. ’Wag niyo nang ibalik ang tusok.” Tinanggap ni Nanay, nagpasalamat, winagayway ang pangalawang kandila sa puso ko.
Maya-maya, dumaan si Mang Ado, naglalako ng gulay. “Birthday, Ben?” tanong niya. “Ito, libreng dahon ng sibuyas.” Tawa si Nanay. “Para saan ’yan?” “Sibuyasin natin ang problema,” biro ni Mang Ado. Natawa kaming lahat, at parang may kumurap na liwanag sa bintana ng kapitbahay—sumisilip ang kabutihan.
Pagsapit ng tanghali, may tatlo nang bata sa tarangkahan, may dalang tansan, may palakol na kahoy, may tali. “Pwede bang makilaro?” tanong nila. “Birthday games!” sigaw ni Pido. Sinimulan namin ang tumbang-preso. Ang lata: lumang lata ng gatas. Ang pamalo: tsinelas na halos sumuko sa init. Tawanan. Takbuhan. Sigawan na walang gastos.
Habang naglalaro, napansin ko si Nanay sa may kusina, hawak ang bitin na hotdog, hinihiwa sa maliliit para magkasya sa lahat. May dumating pang balita: si Kuya Lando, tricycle driver, nag-abot ng limang yelong buchi na may yelo sa ilalim. “Galing sa asawa ko,” sabi niya. “Isang ‘Happy Birthday’ kapalit.” Kumanta kaming sabay-sabay. Palakpakan. May dumating pang pandesal mula kay Aling Jopay. “Luma na nang kaunti pero malambot pa,” sabi niya. “Basta, huwag mo akong isusulat sa barangay,” biro niya at nagtawanan ang mga nanay.
Ngunit bago pa ako matunaw sa saya, napatingin ako kay Nanay. Nakatingin siya sa akin, hawak ang baso, nangingintab ang mata. Hindi na luha ng hiya—luha na ng ginhawa. Nilapitan ko siya. “Nay,” sabi ko, “pasensiya na po sa tanong ko kanina.” Umiling siya. “Tama ang tanong mo. Kasi sa tanong mo, nagising ang barangay.”
Habang kumakain kami ng lugaw na may asukal at hiwa-hiwang hotdog, may kumatok sa gate. Si Ma’am Tere, adviser ko noon sa Kinder, bitbit ang maliit na cake na may nakasulat na “Ben.” “Nabalitaan ko,” sabi niya, “na may batang may birthday at may nanay na kumain ng hiya. Ito, para sabayan ang tapang niya.” Tinusok niya ang kandila, sinindihan. Napatulala ako sa liwanag—hindi dahil sa apoy, kundi sa daming kamay na biglang nagsipagtulong.
Bago ko hipan, binulong ni Nanay: “Anak, mag-wish ka hindi lang para sa sarili mo.” Pumikit ako. “Sana,” dasal ko, “may lugar dito sa amin na puwedeng hiraman ng asukal, asin, kape… pero walang utang—puro tiwala.” Pagbukas ng mata ko, sabay-sabay kaming humipan. Umikot ang usok, kumapit sa kisame, sabay bumaba na parang halakhak.
Pagkatapos ng kainan, inaya ko si Pido at ang iba pang bata. “Tara sa barangay hall,” sabi ko. “May ipapakita ako kay Kap.” Dinala namin ang natitirang karton ng sapatos. Sumulat ako sa ibabaw: “Pahiram Pantry.” Ipininta ko sa gilid: ASUKAL • ASIN • KAPE • BIGAS • SABON. Sa ilalim: “Mag-iwan kung may sobra. Kumuha kung may kulang. Walang tanong, puro salamat.”
Kinabukasan, maaga pa lang nasa barangay hall na kami. Si Kap, nagkakape. “Ano ’yang dala n’yo?” tanong niya. “Pahiram Pantry po,” sagot ko. “Gawa naming magkakapitbahay. P’wede po bang dito ilagay sa tapat?”
Tinitigan niya ang karton, tapos ako. Tumingin si Nanay sa kanya—’yung tinging matapang kahit kakagaling lang sa hiya. “Kap,” sabi ni Nanay, “kahapon po kinain ko ang hiya ko para humiram ng asukal. Kung may ganito, baka hindi na masyadong mahirap ngumunguya ng hiya.”
Tumango si Kap, ngumiti. “Sige,” sabi niya. “Pero hindi lang karton ’yan. Lalagyan natin ng maayos na kabinet.” Tinawag niya si Kuya Edgar na karpintero. Sa loob ng hapon, naging kahong kahoy na may bubong at pansaradong baba ang Pahiram Pantry, may maliit na lock na bukas lang tuwing umaga at hapon. Nilagyan ng tarpaulin na may simpleng patakaran: “Linisin ang loob, linisin ang hangarin. Walang mayabang, walang mapahiya.”
Sa unang araw, kakaunti ang laman: isang latang sardinas, kalahating kilo ng bigas, tatlong sachet ng kape. May nahiyang kumuha—si Ate Lira—pero kinalabit siya ni Nanay. “Kumuha ka,” sabi niya. “Kahapon, ako ang kumuha sa ’yo—lakas ng loob.” Dahan-dahan, kinuha ni Ate Lira ang isang sachet ng kape, nag-iwan ng dalawang pirasong biscuit. “Para sa susunod,” sabi niya. At doon, nagsimulang umikot ang kabutihan na hindi umiingay.
Lumipas ang isang linggo, napuno at nauubos ang Pahiram Pantry—hindi dahil sa takaw, kundi dahil sa tiwala. May naglagay ng mga notebook. May nag-iwan ng sabon. May nagdala ng gulay tuwing hapon. Ang tindera sa kanto, naglalagay ng “pahiram na mantika” sa maliit na bote. At kapag may humihiram, may kasama nang tsismis—hindi masama—kundi mga update ng buhay: “Nakapasok na si Ben sa Grade 2.” “Si Pido, nag-medicine sa sugat n’ya.” “Si Kap, nag-ayos ng ilaw sa kalye.”
Isang araw, nag-home visit ang guro ko sa Filipino. “Ben,” sabi niya, “narinig ko ang Pahiram Pantry. Puwede mo bang isulat ’yan sa school paper?” Umupo ako sa bangkito, kinuha ang lapis, at sinimulan kong isalaysay ang nangyari: kung paano naging pighati ang umaga, kung paanong humalo ang asukal sa lugaw, at kung paanong ang salitang “kinain ang hiya” ay naging “pinagsaluhan ang hiya hanggang sa nawala ang pait.” Nang matapos, ipinabasa ko kay Nanay. Umupo siya, tahimik, pagkatapos ay tumawa nang umiiyak. “Anak,” sabi niya, “ang galing mo palang magluto ng kuwento.”
“Gaya n’yo,” sagot ko. “Magaling kayong magluto ng tapang.”
Dumating ang susunod kong kaarawan na hindi ko na pinilit ang spaghetti o malaking cake. May spaghetti pa rin—donasyon ni Aling Pina na nakaipon sa suki points—at may maliit na cake mula kay Ma’am Tere. Pero kahit wala iyon, alam kong may handa pa rin: ang Pahiram Pantry na hindi nauubos, ang barangay na natutong magbigay bago humusga, at ang Nanay kong hindi na takot kumatok. Sa katunayan, siya na ang unang kumakatok sa umaga. “Magandang araw!” sigaw niya. “Kung may sobra, iwan lang. Kung may kulang, huwag mahiya.”
Minsan, may bagong lumipat sa kanto. “Baka abusuhin ’yan,” sabi niya, nakakunot ang noo sa pantry. Lumapit si Nanay, magalang: “’Yung hiya po, mas masakit abusuhin. Dito, binibigyan namin ng pahinga ang hiya.” Natahimik ang lalaki, at kinabukasan, siya ang naglagay ng bagong garapon ng asukal.
Kung may batang katulad ko na minsang tumingin sa puting plato at nagtanong “Bakit walang handa?”, sana marinig mo ito: minsan, hindi kayang sagutin ng isang tao ang tanong mo. Minsan, sagot ’yan ng buong komunidad—kapitbahay, guro, barangay, kaibigan. Kung kaya mong simulan sa maliit—isang supot ng asukal, isang pandesal, isang liham—simulan mo. Dahil ang hiya, kapag kinain mag-isa, mapakla; pero kapag pinagsaluhan, nagiging kuwento ng tapang.
Ngayon, tuwing may kaarawan sa amin—kahit walang budget—may konstansya: may kantang “Happy Birthday,” may lugaw na may konting tamis, at may halakhak na parang kandilang hindi nauubos. Kapag tinatanong ako kung ano ang paborito kong handa, hindi ko sasabihin “spaghetti” o “cake.” Sasabihin ko, “Pahiram Pantry.” Kasi ’yon ang handang araw-araw: bukas, libre, at naghihintay lang sa sinumang nangangailangan.
At kapag may magsasabi sa’kin na “Ang hirap naman kumain ng hiya,” ngingiti ako at sasagot: “Puwede namang hindi mo kainin mag-isa. Dito sa amin, may naghahati.”
