Ako si Niko, Grade 9. Sa gate ng public school namin, amoy palaging bumabati ang mantika ng fishball, alikabok ng kalsada, at minsan—gasolina. Sa tabi ng gate may vulcanizing shop: “VulcaRex,” ang nakasulat sa lumang tarp. Doon nagtatrabaho si Kuya Jace, naka-asul na over-all na may bakas ng grasa, may bitak ang mga kuko, at may ngiting parang laging may hinahabol na oras.
Gano’n ang umaga nang mangyari ’yon. Dumating si Kuya sakay ng motor ng suki, huminto sa tapat ko, hawak ang helmet. “Hatid na kita sa kabilang gate,” sabi niya, masayang tono pero may pagod sa ilalim. Nilapitan niya ako. Sumalubong sa ilong ko ang amoy: langis, gasolina, usok. Napangiwi ako at, bago pa makaisip, lumabas ang salitang hindi na p’wedeng habulin.
“Kuya, amoy-minyak ka.”
Natahimik kami pareho. Tumingin siya sa akin, humalukipkip ng ngiti, parang tinakpan ang hiya gamit ang biro. “Oo nga, eh,” sabi niya. “Baka pati ’tong helmet, may lasa nang gasolina.” Tawa siya nang mahina, pero ramdam kong hindi iyon totoo. Nakita ko rin kung paano tumingin ang iba kong kaklase: may umirap, may nagtawa, may nagtakip ng ilong. Pumasok ako sa loob, iniwan si Kuya sa labas na parang poster na hindi ko gustong makita ng iba.
Sa klase, hindi mawala sa utak ko ang mukha niya. Habang si Ma’am ay nagle-lecture tungkol sa hydrocarbons, naglalaro sa isip ko ang kamay ni Kuya, kung ilang beses na bang nalubog sa langis at gas, kung ilang beses na niyang sinubukang kuskusin ang amoy pero nananatili pa rin sa balat.
Uwian. Sa gate, hindi siya dumating. Nakauwi ako mag-isa. Pagpasok ko sa bahay, naabutan ko si Kuya sa labas, may palanggana ng tubig, nakalublob ang kamay sa sabong may kalamansi. Kuskos nang kuskos. Tila hindi amoy ang tinatanggal niya, kundi kasalanan ko.
“Kuya,” tawag ko. “Kanina, sa school—”
“Okay lang,” sagot niya, hindi tumingin. “Mas mabuti nang amoy-minyak kaysa amoy-walang baon ang kapatid ko.”
Parang may humampas sa dibdib ko. Nagpaalam siyang babalik sa shop; may emergency raw na papasuking bisikleta. Gabi na siyang umuwi, may dalang supot ng pandesal na may yelong natunaw sa ilalim. Inabot niya sa akin. “Para sa project mo bukas,” ngiti pa rin, kahit pulang-pula ang mata. “May pambili kang kartolina?”
Tumango ako, nauutal. “Oo, Kuya.”
Kinabukasan, nagpa-meeting si Ma’am tungkol sa Science Fair. Kailangan daw namin ng generator dahil laging nawawala ang kuryente. “Sino ang may kilalang marunong sa makina?” tanong niya. Marami ang tumingin sa akin. “Niko, ’yung sa inyo?”
Para kong nilunok ang piraso ng araw. “Si Kuya… marunong,” sagot ko, mahina. “Pwede ko pong tanungin.” Tumango si Ma’am, aliwalas ang mukha. “Pakisuyo, ha. Malaking tulong ’yon.”
Dahil sa pakiusap, napilitan akong harapin ang hiya ko. Pumunta ako sa VulcaRex. Madilim ang bubong, maingay ang hangin sa compressor, may mga harapang gulong at luma-lumang langis sa gilid. Si Kuya, naka-upo, may hawak na spark plug, nakatingin sa maliit na TV na maingay pero malabo. Nang makita niya ako, agad siyang tumayo. “Uy, kapatid! Kamusta ang hydrocarbons?” biro niya.
“Kuya,” sabi ko, hindi ko kayang makipagbiro, “kailangan daw ng generator sa school. Baka pwedeng mag-ayos ka kung sira. May… budget daw maliit, pero may libreng lunch.”
“Lunch?” Kinuha niya ang basahan, pinunasan ang kamay. “’Yan ang pinakaimportanteng bayad.” Tawa niya ulit, pero may saya na ngayon. “Anong oras?”
“Sabay daw bukas ng umaga.”
Kinabukasan, dumating si Kuya sa covered court. Naka-asul na over-all pa rin, may bitak ang screen ng telepono, at dala ang tool kit na parang extension ng katawan niya. May ilan sa mga kaklase ko ang nagtakip ng ilong—hindi ko alam kung dahil sa amoy o dahil sa ugali nila. Lumingon si Kuya, nakangiti, “Magandang umaga,” sabay abot ng kamay sa mga guro. “Jace po.”
Nagsimula siyang magkalikot. Tumunog ang mga turnilyo, umikot ang wrench, bumuka ang generator. Siya ang nag-ayos ng kable, pinalitan ang maruming filter, pinasuyod ang fuel line. Habang ginagawa niya ’yon, tahimik akong nanood. Hindi ko alam kung bakit nangingilid ang luha ko. Baka dahil sa biglang pagkaproud. Baka dahil sa biglang kahihiyan na kahapon lang, ang dali-dali kong sabihing amoy siya gasolina—pero ’yung amoy na ’yon, iyon pala ang amoy ng pangarap ko.
“Subok tayo,” sabi ni Kuya. Hinila ang tali. Nag-uga ang makina. Nagliwanag ang mga bulbs sa Science Fair. Sumigaw ang mga bata sa tuwa. Si Ma’am, pumalakpak at kinamayan si Kuya. “Salamat, Jace. Paano ka namin mababayaran?” tanong niya.
“Libre pang-amoy ng gasolina,” biro niya. Tawa ang lahat. Sumunod, dinukot ni Ma’am ang envelope. “Ito ang budget naming maliit.” Pero umiling si Kuya. “Sa susunod na lang po. Kung pwede, pahiram na lang ng isa pang kartolina para kay Niko.”
Napalunok ako. May sumabog na init sa pisngi ko. Nakita ko kung paano siya tumanggi sa bayad para lang dagdagan ang gamit ko. Isang kartolina lang ang hiningi, pero alam kong higit pa doon ang ibinigay.
Pagkatapos ng fair, may nag-message sa GC ng klase: “Galing ng kuya ni Niko. Ang bilis!” May nag-reply: “Amoy-minyak pero ang astig.” At doon nangatay ang huling piraso ng hiya ko. Nag-type ako: “Oo, amoy-minyak si Kuya kasi sa gasolina siya nabubuhay para makapag-aral ako.” Pinindot ko ang send bago pa magbago ang isip ko. Ilang segundo lang, may mga thumbs up, may clap, may heart. Walang patutsada. Wala ring pangungutya. Baka minsan, ako lang pala ang malupit sa sarili ko.
Pag-uwi, naabutan ko si Kuya sa labas, nagtatanggal ng botas. Umupo ako sa tabi niya. “Kuya,” sabi ko, “sorry.” Hindi ko alam kung saan magsisimula. “Dahil sinabi kong amoy-minyak ka. Dahil pinili kong pahiyain bago pahalagahan.”
“Ah, ’yon?” tumawa siya, kumamot sa batok. “Gawa lang ng edad ’yon. Bata ka pa. Ang mahalaga, natuto ka.”
“Natutunan ko po,” sagot ko, “na amoy ng gasolina ang amoy ng pag-asa ko.” Natawa kami pareho, tapos sabay natahimik. “Kuya,” dagdag ko, “ano ba talaga pangarap mo?”
Napabuntong-hininga siya. Parang naglabas ng mahabang taon mula sa dibdib. “Dati gusto kong maging mechanic sa malaking shop, ’yung may aircon, may diagnostics, may training. Tapos… tumigil ako sa pag-aaral. Kailangan pang unahin ka. Hindi ako nagsisisi. Pero sana balang araw, makatapos ka sa kursong gusto mo, tapos ako naman ang mag-aaral—kahit tech-voc.”
Hindi ko na pigil ang luha. “Mangyayari ’yon,” sagot ko. “Gagawin nating project.”
Kinabukasan, may dala akong sulat kay Ma’am: “Project: Grease & Grace.” Tatlong bagay ang laman. Una, “Hands of Honor”—pader sa hallway na may larawan ng mga kamay na nag-aayos ng makina, naghahasa ng lagari, naglilinis ng bakuran—kasama ang pangalan at kuwento nila. Pangalawa, “Safety Kit Drive”—mag-iipon kami ng gloves, mask, at goggles para sa mga mekaniko at vulcanizer sa barangay; hindi pribilehiyo ang kaligtasan. Pangatlo, “Tech-Voc Ticket”—ambagan ng alumni at SSG para makapag-enroll ang isang karapat-dapat na manggagawa sa short course tuwing off-peak season.
Binasa ni Ma’am, kumindat. “Niko, umaalingasaw ka sa ideya,” biro niya. “Simulan natin.” Tinawag niya ang SSG, nagsulat kami ng mga memo, nagpa-announce sa PTA. Hindi lahat sabay sumang-ayon, pero marami ang nagpaabot. Ang unang nagbigay? Si Mang Kardo, tatay ng kaklase kong si Lian—nag-donate ng sampung pares na gloves. Sumunod ang adviser ni Kuya noong high school—nagpadala ng dalawang goggles. Si Kap, nagbigay ng maliit na budget mula sa barangay. Sa loob ng isang linggo, may mabibigat na kahon sa classroom naming puno ng mask at oil spill pads.
Sabado, ginawa namin ang “Grease & Grace Day.” Sa tapat ng VulcaRex, naglatag kami ng mesa. May libreng kape, pandesal, at mga safety kit. Dumarating ang mga mekaniko, tricycle driver, at vulcanizer—may hiya sa una, pero napapalitan ng tawa habang piniprito ni Aling Tess ang turon sa gilid. Si Kuya, abalang umaayos ng brake cable ng bisikleta ng bata, nakasuot ng bagong gloves na hindi galing sa bulsa niya.
“Kuya Jace,” tawag ni Ma’am, dala ang certificate na pinrint ko, “salamat sa pag-ayos ng generator. At congrats—ikaw ang unang Tech-Voc Ticket recipient. Enrollment fee, aral tuwing Linggo. Kami ang bahala.”
Parang natulala si Kuya. “Ako?” bulalas niya. “Pero… trabaho ko pa rin ’to.”
“Trabaho mo ngayon. Bukas, mas mataas na sweldo,” sagot ni Ma’am, taas-noo. “At kung gusto mo, balang araw, pwede ka nang magturo sa major shops.”
Lumapit ako, niyakap ko siya, hindi na ininda ang amoy. “Kuya, amoy panalo ka.”
Sa mga sumunod na linggo, nag-aaral siya tuwing Linggo: engine diagnostics, EFI basics, safety. Kapag uuwi siya, may dalang modules at kwento—parang ako lang noong mayroon akong bagong lesson. “Alam mo ba,” sabi niya minsan, “’yung check-engine light, hindi ibig sabihing may sira agad. Minsan, breath lang ng makina.”
“Parang tao,” sagot ko. “Hindi lahat ng umiilaw, masama.”
Dumating ang araw ng assessment niya. Kinakabahan siya, parang ako kapag may math exam. Naghatid ako sa training center—sabay kami nakasakay sa motor, sabay kami kinagat ng hangin. Sa gate, bumaba ako. “Kuya,” sabi ko, “bago ka pumasok, amoy-in mo ’yung sarili mo.” Napakunot siya. “Ha?”
“Amoy-minyak,” sagot kong nakangiti, “pero ngayon alam ko na: amoy tapang, amoy pangarap.”
Pumasa siya. Umuwi siyang bitbit ang certificate, may ngiting bagong langis ang kislap. Sa VulcaRex, tumaas ang bayad sa serbisyo niya; mas maayos ang nareresolba, mas ligtas ang mga motor. Nagsimula ring magpa-schedule ang ibang shop sa kanya, minsan kinukuha siyang on-call diagnostician. Ang dati niyang pangarap na “malaking shop” ay hindi na malayo. At tuwing may magpapasalamat sa kanya, sinasabi niyang, “May kapatid akong utak sa project; ako puso sa grasa.”
Sa school, nakasabit na sa hallway ang “Hands of Honor.” Kasama roon ang larawan ng kamay ni Kuya—may kalyo, may hiwa, may bagong guwantes—at sa baba, ang maliit na caption na pinili ko: “Jace Alcantara: Kumakayod sa gasolina, nagtataguyod ng pangarap.” Sa tuwing dadaan ako roon, hindi na ako nagtatakip ng ilong. Humihinga ako nang malalim.
May mga araw pa ring nauuwi si Kuya na amoy-minyak. May mga araw ding umuuwi akong amoy pawis sa P.E. Pero iba na ang usapan sa bahay namin. Hindi na “Amoy ka,” kundi “Buti nakauwi ka.” Hindi na “Ang baho,” kundi “Ang sipag mo.”
Kung may mambabasa nito na minsan ding napangiwi sa amoy ng magulang, kapatid, o kapitbahay na galing sa trabaho—pakiusap, huminga ulit. Baka ang amoy na ’yan ang amoy ng bigas sa hapag, ng tuition na nabayaran, ng pangarap na dahan-dahang nabubuo. At kung kaya mo, maglatag ka ng sarili mong “Grease & Grace”—isang pader ng pasasalamat, isang kahon ng safety gear, isang tiket para sa pag-aaral. Minsan, hindi pera ang kailangan, kundi pahintulot—pahintulot na ipagmalaki ang mga kamay na hindi sinusukat ng bango.
Ngayon, tuwing hinahatid ako ni Kuya, hindi na ako umiiwas. Hinahawakan ko ang helmet na may amoy ng nakaraang trabaho, isinusuot ko, at sabay naming nilalampasan ang gate kung saan ako unang nagkamali. Pagbaba ko, sisigaw siya, “Break mo mamaya? Libre kitang turon!” Sumasagot ako, “Sige, Kuya! Basta libre mo rin ang kuwento sa bago mong module.”
At sa gitna ng ugong ng tricycle, amoy ng kalsada, at init ng araw, may bago na akong amoy na hinahanap: ang halimuyak ng grasa at tapang—amoy ng pamilyang natutong humingi ng tawad, magpasalamat, at sabay umasenso.
