Ako si Noel, Grade 10. Hapon noon, tapos ang remedial at basa pa ang sapatos ko sa ulan. Pagbukas ko ng pinto, sinalubong ako ng amoy na sabay na masarap at masakit: pritong galunggong na niluto sa manipis na mantika. Tahimik ang bahay. Sa lamesa, may isang platong isda at isang mangkok na may maliliit na piraso ng laman—parang ginawang himay.
Naroon si Nanay, naka-red na paborito niyang damit, nakayuko, marahang binubukod ang tinik. Dahan-dahan ang kilos, parang ayaw niyang madurog ang natitirang laman. May bakas ng pawis sa sentido niya, at nangingitim sa usok ang ilaw sa kusina.
“Nay,” tawag ko, pilit na masigla, “amoy ulam.”
Hindi siya agad tumingin. “Buti umabot ka bago lumamig,” sabi niya, inilalagay sa platito ang naiwang maliliit na piraso. “Kain na.”
Lumapit ako at saka ko nakita kung ano talaga ang nasa harap: sa plato ng isda, halos ulo at tinik na lang ang natira. Sa mangkok, puro laman—para sa akin. “Nay, kakain ka na rin?” tanong ko, umaasang sabay kami.
“Busog pa,” sagot niya, kaswal. “Tinik na lang ako mamaya, masarap ’yan ’pag sinawsaw.”
Napaatras ang puso ko. Alam kong hindi ’yon totoo. Ang tinik, maski pa may konting laman, hindi ulam. Palusot ’yon ng magulang para gumaan ang konsensya ng anak na kakain ng lahat.
Umupo ako, tinitigan ang mangkok. Sumapo ng kanin, sinubukang ngumiti. “Masarap po amoy,” sabi ko. Pero habang sinusubo ko ang unang piraso, parang may kumikirot sa lalamunan—hindi tinik, kundi hiya. Napatingin ako sa kamay ni Nanay: may kalyo sa gitna, may mapuputing guhit ng sabon sa kuko. Naaalala ko ang madaling-araw na naririnig ko ang palanggana, ang hirap niyang itago ang pagod sa “Okay lang ako” tuwing tanong ko ang oras.
“Nay,” sabay patong ko sa kutsara, “bakit puro tinik sa plato n’yo?”
“’Yan ang paborito ko,” biro niya, pilit ang tawa. “Mas maraming kuwento ang tinik. Parang buhay.”
“Hindi po,” sagot kong mahina, halos pabulong. “Paborito n’yo ang laman. Naiintindihan ko na.”
Napatingin siya sa akin, saka marahang ibinaba ang tinidor. Parang may biglang humina sa loob ng tahimik naming kusina. “Noel,” sabi niya, “may test ka raw kanina, sabi ng adviser mo nung tumawag. Kumain ka para malakas ka.”
“Pumasa po ako,” sagot ko. “Pero hindi ko kayang lunukin ’to kung alam kong tinik ang sa ’yo.”
Tumango siya, pero nakakunot ang noo—hindi dahil galit, kundi dahil iniisip kung ano’ng sasabihin para hindi ako masaktan. “Kapag may anak,” aniya, “minsan mas masarap panoorin siyang busog kaysa busugin ang sarili.”
“Alam ko na ’yon, Nay,” sagot ko, “pero hindi ibig sabihin noon na ako lang ang dapat mabusog.”
Umupo siya sa harap ko at, sa unang pagkakataon mula pagpasok ko, tinanggap ang bigat ng upuan na para bang matagal na niyang hindi pinapansin. “Noel,” mahina niyang dagdag, “noong bata ako, tinuruan kaming unahin ang bisita. Dumaan ang panahon, napalitan ang bisita ng anak. Masaya na ’ko sa tinik. Sanay na ako.”
“Pero Nay,” sagot ko, pinipigil ang pag-angat ng luha, “hindi po ba kayo napapagod sa sanay? Hindi po ba kayo napapagod sa tinik?”
Tahimik. Tanging lagaslas ng ulan sa bubong ang gumuguhit sa pagitan namin. Tumingin siya sa akin, saka ngumiti—’yung ngiting may lungkot ng marunong magparaya. “Oo, napapagod,” amin niya. “Pero natutuwa rin. Sa bawat pirasong iniwan ko sa’yo, pakiramdam ko, may maliit akong laban na panalo.”
Huminga ako nang malalim. Inabot ko ang mangkok at ibinalik ang kalahati ng laman sa platong puno ng tinik. Hinimay ko pa, pinino, tinanggal ang mga maliliit na piraso ng buto. “Hati tayo,” sabi ko. “Hindi dahil awa. Dahil gusto ko maramdaman mong kasama ka sa panalo.”
Nag-angat siya ng tingin, may kumikislap na luha. “Anak, ayokong madumihan ang panalo mo.”
“Hindi madumi ang panalo pag may kasalo,” sagot ko. “Lalo na pag ikaw.”
Kumain kaming dalawa, nakasalo sa iisang pinggan, parang piyesta sa maliit na kusina. Sa bawat subo, may kuwento siyang inuubos: paano siya natuto magbabad ng bigas na sakto ang tubig; saan siya bumibili ng murang isda tuwing alas-singko ng umaga; bakit niya pinipiling ilaw lang sa kisame ang nakasindi para makatipid sa kuryente. Sa pagitan, ako naman ang nagkuwento: anong tanong ang nasagot ko sa exam, anong biro ni Sir, anong pangarap kong kurso.
Pagkatapos kumain, tinupi ko ang dahon ng saging at nilagay sa basurahan. Inilabas ko ang notebook ko sa bag. “Nay,” sabi ko, “may naiisip ako.”
“Naku,” tawa niya, “pag ganyang tono, gastos ’yan.”
“Hindi po. Proyekto.” Nilatag ko ang pahina, may drawing ng dalawang plato at isang maliit na kahon. “Tatawagin kong ‘Laman-Laya.’ Sa room namin, maglalagay kami ng lalagyan sa gilid—p’wedeng maghulog ng kahit anong sobrang ulam sa baunan: isang hiwa, dalawang piraso, kahit munggo. Isa pa: tatayo kami ng ‘Tinig Station’—hindi typo—kung saan ang mga magulang na naghahatid, puwedeng kumuha ng libreng kape at pandesal habang hinihintay ang anak, para hindi tinik ang ulam nila sa umaga.”
Napailing si Nanay, napangiti. “Laman-Laya, ha?”
“Para malaya sa tinik ang mga nanay, kahit sa umaga,” sagot ko. “Ako ang mag-oorganize. Si Ma’am Liza, kakausapin ko. Sa barangay, hihingi ako ng pahiram na termos. Si Aling Pina, baka puwede mag-donate ng kape. Tapos sa PTA, hihingi ako ng lumang lamesa.”
“Huwag kang magpapagod nang sobra,” paalala niya, hawak ang braso ko. “Baka ikaw naman ang mawalan.”
“Hindi po,” ngiti ko. “Mas nakakainis mawalan ng damdaming may kasalo.”
Kinabukasan, dinala ko sa school ang planong sinulatan ko ng ballpen at pangarap. Si Ma’am Liza ang una kong nilapitan. Binasa niya nang tahimik, tumango sa bawat linya. “Noel,” sabi niya, “marami nang nag-donate ng noodles. Pero bihira ang nagdo-donate ng dahilan. ’Yan ’yung dala mo.” Ipinakilala niya ako sa SSG, sa canteen manager, at sa guard. Naghanap kami ng sulok sa corridor para sa Laman-Laya at isang mesita malapit sa gate para sa Tinig Station.
Sa unang araw, tatlong baon lang ang naghulog: dalawang hiwa ng hotdog at kalahating itlog. Dalawang nanay ang kumuha ng kape, mahiyain pa. Sa ikalawang araw, may nag-iwan ng adobong sitaw, tinapay na natira sa almusal, at maliit na lalagyan ng ginisang sardinas. Tatlong tatay ang uminom ng kape, isa ang nagbiro, “Libre ba siguradong hindi utang?” Natawa kami. “Hindi utang,” sagot ko. “Bayanihan.”
Dumami ang laman. Dumami rin ang kuwento. May estudyanteng nagpasalamat dahil noong araw na ’yon wala talaga silang baon. May lola na nagdala ng sariling mug at nagkuwento ng kabataan niya habang umuusok ang kape. May isang nanay na umiwas humarap, ngunit pinilit kong kumaway. “Tita,” sabi ko, “dito po kayo. Hindi tinik dito.”
Gabi-gabi, kinukwento ko kay Nanay ang nangyayari. Siya naman, nagtuturo pa ng hacks: paano maglampaso ng mesa nang hindi mababasa ang papel, paano mag-imbak ng ulam nang hindi agad napapanis, paano maghanap ng “murang malinis” sa palengke. Minsan, siya mismo ang sumasama sa Tinig Station at nagbabalot ng pandesal. “Hindi ito handaan,” sabi niya sa mga kapwa magulang. “Mag-unsa tayo, hindi mag-unsi-unsi.”
Isang tanghali, nadatnan ko siyang muli sa kusina, may isdang mas malaki kaysa dati. “May bonus si Tiyang,” paliwanag niya. “Pinadalhan tayo.” Hinimay niya, pero sa pagkakataong ’yon, may hawak siyang dalawang plato—isang para sa akin, isang para sa kanya. “Noel,” sabi niya, may lambing na parang sandalan, “hindi puwedeng puro tinik ang matanda. Baka mabutas.”
“Nay,” sagot ko, nakatawa na, “bawal na ang tinik-only sa bahay. Ordinansa ko ’yan.”
“Kunsabagay,” biro niya, “may mayor na ng kusina dito.”
“Vice mayor lang po,” tugon ko. “Kayo ang mayor.”
Habang kumakain kami, nag-vibrate ang murang cellphone ko. Mensahe ni Ma’am: “Noel, ang ganda ng Laman-Laya. May barangay daw sa kabilang eskuwela na gustong tularan. Puwede ka bang mag-share sa PTA meeting?”
Nagulat si Nanay. “Uy, anak, taga-barangay ka na.”
“Hindi po,” sagot ko, “taga-bahay pa rin. Pero may bitbit.”
Tumayo ako at nagbuhos ng tubig, inikot ang mesa, at hinugasan ang plato ni Nanay. “Ako na po,” sabi ko. “Baka makapulot kayo ng pahinga sa upuan.”
“Ang sarap pala ng pahinga,” sagot niya, nakapikit, nakasandal. “Parang laman din ’yan.”
“Laman ng araw,” dagdag ko. “Hindi tinik.”
Kung may aral itong kuwento, hindi ito na ‘bawal ang tinik.’ Minsan, may panahon talagang tinik ang dumarating sa mesa. Pero puwede nating pagkaisahin ang bahay at komunidad para gawing mas madalas ang laman kaysa tinik, ang salo kaysa hiya, ang sabay kaysa kanya-kanya. At kung ikaw ang anak na makakakita ng magulang na tahimik na pumipili ng tinik para lang ibigay sa’yo ang laman, pakiusap: huwag mo siyang hayaang masanay sa gano’n. Hatiin mo. Ayain mo. Hanapan mo ng paraan ang kakulangan—kahit maliit, kahit isang pandesal, kahit isang tasa ng kape—para sa susunod na hapunan, pareho kayong may ngiti at hindi pilit.
Ngayon, tuwing umuuwi ako at naaabutan ko si Nanay sa kusina, hindi na ako nanonood lang. Humahawak na ako ng tinidor at pinggan, at kapag may isda sa mesa, ritwal naming una ang pagbukod ng tinik—hindi para sa kanya, kundi para itabi sa mangkok ng aso. Tapos, paghahati sa laman—para sa amin. Sa tabi, may maliit na garapon na nakalabel: “Para sa Kasama.” Bawat baryang malikom, pamasahe ng pandesal at kape sa Tinig Station.
At tuwing may magtatanong kung bakit ko sinimulan ang Laman-Laya, hindi ko na ikukuwento ang mahaba. Sasabihin ko lang: “Dahil minsan, naabutan ko si Nanay na nagtitira ng tinik para sa sarili. At mula noon, pinili kong huwag siyang hayaang mag-isa sa tinik.”
